İnanması Zor Olsa da 2020’ye Girmemizin Üzerinden Koca Bir 4 Yıl Geçti: Peki Bu Pandemi Belası, Zaman Algımızla Nasıl Oynadı?
Pandeminin hayatımızı tümüyle etkilediği aşikâr. Pekala vakit algımızı bile etkilemiş olabileceğini hiç kestirim edebilir miydiniz?
Covid-19 salgını başlayıp konutlara kapandığımızda, hayatımızda bir anda çok büyük değişiklikler meydana geldi. Trajediler bir yana, her günümüz tıpkı geçen monoton bir hayatın içinde bulduk kendimizi.
Bu monotonluğun sıhhat, psikoloji yahut toplumsal bağlar üzere birçok alanda tesirinin olmasının yanı sıra vakit algımızda bile değişiklikler meydana geldi. Nasıl mı?
Belleğimiz, yalnızca ‘hatırladıklarımızı’ içermez.
Hafızamız, hatırladıklarımızın yanı sıra vaktin müddetine dair algılarımızı da tesirler. Hatırlanabilecek anıların ölçüsü, ne kadar vaktin geçtiğine dair algımızı daraltıp genişletebilir. Hatta yalnızca bununla da hudutlu kalmaz, ruh hâlimiz ve hislerimiz da vaktin mühletini değiştirebilir.
2020 yılında içine girdiğimiz pandemi, her günümüzü neredeyse aynı hâle çevirdi. Tıpkı haberleri okuyor, gün içinde meskende birebir şeyleri yapıyorduk. Trajediler ve belirsizlik de gayreti. Hâliyle bu da vakit algımızı etkiledi.
Bilişsel hudut bilimcilerin yaptığı bir araştırma, pandeminin hatırlanan olaylar ortasındaki vakit aralığını nasıl değiştirdiğini ortaya koydu.
Nisan 2020’den Ocak 2021’e kadar ayda birkaç kere, en az 1000 Amerikalıya çevrim içi anket platformundan sorular sordular. Bulgulara nazaran her şey, birbirine daha yakın görünüyordu. Bir nevi anılarımızın vakti daralmıştı.
Ayrıca şaşırtan olayları birinci öğrendiğimiz anları âlâ ve ayrıntılı bir halde hatırlıyorduk. Nerede oturduğumuzu, neler hissettiğimizi, hatta tuhaf bir ayrıntıyı bile…
Peki “toplumsal hafıza” nasıl işliyordu?
Kobe Bryant’ın helikopter kazası ve ırkçılık yüzünden polis memurları tarafından öldürülen George Floyd’un trajik vefatı üzere olaylara da bakıldı. İştirakçilere, bu olayları ne kadar net hatırlayabildikleri, birbirlerinden ne kadar uzak zamanlarda yaşandığı soruldu.
Hatırlarsanız o periyotlarda de bizim kaybettiğimiz Seyfi Dursunoğlu (Huysuz Virjin), Işık Yerlitaş ve Saygıdeğer Işık üzere isimler vardı. Tüm bu ölümlerin üstünden bu kadar vakit geçmesine inanmak güç hakikaten.
Geçmiş olaylara bağlı hafıza araştırmaları, şaşırtan olayların hafızada “olay sınırları” oluşturduğunu fark etti. Martin Luther King Jr.’a düzenlenen suikast yahut 11 Eylül düşünüldüğünde hafızamız kısımlara ayrılıyordu. Örneğin olaylar, 11 Eylül öncesi ve sonrası olarak sınıflandırılıyordu.
Belli bir vakit dilimine daha fazla hudut çizmek ise müddete dair hafızamızı genişletebiliyordu.
Bu hipoteze nazaran karantina devrinde olaylar birbirinden daha uzak anımsanacak halde yayılacaktı fakat pandemi ve karantina bizi bir monotonluğa soktu. Günlük aktivitelerimizdeki ‘aynılık’, sıkıştırılmış bir vakit hafızasını beraberinde getirdi.
Örneğin bir tatile çıkıp geri döndüğümüzde biriktirdiğimiz anılar da fazlalaşacağı için uzun bir vakit dilimi üzere anımsanabilir ancak tekdüze bir ömür, zihindeki vakit algısını da kısaltır.
Araştırmadaki iştirakçiler da bu tezi destekliyordu. Covid-19 salgını sırasında yaşanan olayları hatırladıkları vakit arası, pandemiden evvel yahut sonrasına göre çok daha yakındı.
Duygular ve ruhsal sorunlar de hafızada rol oynayabilir.
Güçlü olumsuz hisler, hafızanın daha yeterli çalışmasına yardımcı olabilir lakin bir olay travma ya da depresyona ulaşmışsa bu, anıları zayıflatabilir. Buradan yola çıkarak sahiden de pandemiden duygusal olarak en çok etkilenenler, olayları daha net hatırlıyordu lakin vakit algısı başkalarıyla tekrar de benzeriydi.
Kısacası salgın periyodu birçoğumuzun zihninde, hızlı ve sıkıştırılmış olaylardan oluşan makûs bir anı olarak yer edindi. Hislerin hafıza üzerindeki tesirlerine dair birçok çalışma yapılsa da vakit algısını nasıl değiştirebileceğine hakkında daha çok araştırmaya muhtaçlığımız var.
İlginizi çekebilecek öteki içeriklerimiz:
