Kahramanmaraş merkezli 10 vilayette yaşanan büyük zelzeleler sonrasında Bilim Akademisi Üyesi Yer Bilimci Prof. Dr. Naci Görür’ün daha evvel bu bölge ile ilgili yaptığı ikazlar gündeme gelmişti. Pekala ünlü profesör öteki hangi bölgeler için ihtarlarda bulundu ve bulunmaya devam ediyor?
Son devirlerde Türkiye’de ismi sık duyulan yer bilimci Naci Görür’ü Türk halkı ne kadar tanıyor? Daha evvel zelzelenin nerelerde, hangi bölgelerde olacağıyla ilgili uyarılarını yaptı ancak pek dikkate alınmadı. Üzücü zelzele felaketinden sonra ise toplumsal medyada Naci Görür’ün açıklamaları gündeme oturmuş durumda. Birden fazla insan, “Sırada hangi bölge var? Beklenen büyük Marmara zelzelesi konusunda nelere dikkat etmeliyiz?” üzere soruların yanıtını arıyor.
Ülkemizde, söylediklerini dikkate almamız gereken bilim insanları arasında Naci Görür de var. Kıymetli bilim beşerinin, sarsıntı ülkesi olarak isimlendirilen Türkiye ile ilgili ihtar ve açıklamaları ortasında neler vardı? Gözden kaçırdığımız uyarıları nelerdi? Onu daha sık dinlememiz ve ikazlarını dikkate almamızı gerektiğini bize hatırlatan, daha evvel zelzeleyle ilgili yaptığı o ihtarlarını sizler için derledik.
Öncelikle Naci Görür’ün mesleğine değinelim:
1947 yılında Elazığ’da dünyaya gelen Naci Görür, 1966’da İTÜ Maden Mühendisliği kısmını kazandı.1971’de ise jeoloji mühendisliği yüksek lisansını tamamladı. 1973 yılına kadar İTÜ’de asistan olarak vazifesini gerçekleştirerek sonrasında İngiltere’de doktoraya devam etti. Ünlü yer bilimci; London University, Imperial College, Royal School of Mines’ta D.I.C, M. Phil. ve PhD derecelerine sahip.
1978’de çalışmalarına İTÜ’de devam etti. Bu okulda 1983’te doçent; 1989’da da profesör oldu. Sedimantoloji ve deniz jeolojisinde uzman olan Görür, Türkiye’nin sedimenter havzaları, tektoniği ve denizleri hakkında önemli araştırmalar yapmıştır. Halihazırda ülkemizin zelzele konusunda bilinçlenmesine değerli katkılar sağlamaya da devam etmektedir.
Özellikle 1999 sarsıntısından sonra Marmara’nın zelzele potansiyelini gün yüzüne çıkarmak için ağır çalışmalar gerçekleştirdi.
Türkiye’yi derinden sarsan 1999 sarsıntısından sonra, çalışmalarını daha da ağırlaştıran Naci Görür’ün çok sayıda ulusal proje yürüttüğü görülüyor. Kendisine 1983’te TUBİTAK tarafından Teşvik Mükafatı de verildi. Türkiye Bilimler Akademisi’nin asli üyesi seçilmesi 1997’de gerçekleşti ve daha sonra 2004’te NATO bilim ödülünün sahibi oldu.
Çok sayıda hem lokal hem de ulusal çalışmada yer alan Görür, sözün tam manasıyla jeolojiye aşık. TÜBİTAK kendisine bu alanda çeşitli vazifeler bahşetti, Görür tıpkı vakitte bilim kurulu üyeliği de yaptı. 2000’de tıpkı kurumun Marmara Araştırma Merkezi Başkanlığı’na getirildi. Çok geçmeden 2010’dan itibaren devam ettiği İTÜ’de öğretim üyeliğine geri döndü. Kariyer gelişimi bu derece parlak olan bir bilim beşerinin fikirlerini önemsememiş olmamız sizi de şaşırttı mı?
Araştırmalarında birçok yerli ve yabancı gemi kullandı: Nautile isminde beşerli bir denizaltıyla Marmara’ya daldı.
Marmara’nın 1240 metre tabanına dalan Görür, İstanbul’u tehdit eden fay çizgisini inceleyen Prof. Dr. Naci Görür ve çalışma arkadaşları hâlâ Marmara Denizi’nin depremselliğini ve oşinografik özelliklerini ölçmek için deniz tabanına bir denizaltı müşahede istasyonu kurma çalışmalarını sürdürüyorlar.
“Kahramanmaraş zelzelesi bizim için bilinmeyen bir sarsıntı değildi, gelmekte olduğunu bağıran bir depremdi!”
2020’de yaşanan Elazığ zelzelesinden sonra, Maraş bölgesine dikkat edilmesi gerektiğini söyleyen Görür, bu bölge ile ilgili çokça açıklama yaptı. 6 Ekim 2019’da konuk olduğu bir haber programında da Doğu Anadolu Fayı’na dikkat edilmesi gerektiğini söyledi.
“Doğu Anadolu Fayı uzun vakittir sessiz. Kuzey Anadolu Fayı, gücünü büyük ölçüde boşalttı. İstanbul’un kapılarında duruyor. Mesela Maraş civarında 1500’lerden beri sarsıntı olmadı. Malatya Fayı üzerinde ikaz verildi ‘burada güç birikimi fazla, dikkatli olunmalı’ diye. Elazığ ve Bingöl ortası bilhassa Sivrice’nin bulunduğu alan, Elazığ-Adıyaman ortasında tarihi büyük zelzeleler var. Buralarda önemli çalışmalar yapıp kentsel dönüşüm üzerinde çalışmak gerekiyor. Hatay bölgesi bizim sarsıntı beklediğimiz ve uyardığımız bir yer.”
Elazığ zelzelesinde Doğu Anadolu Fayı uyuyor muydu da uyandı?
Evet, uyuyordu. Görür’e nazaran Türkiye’nin en büyük tektonik olaylarını meydana getiren iki fay hattı kuşağı Bingöl-Karlıova’da birleşiyor. Doğu Anadolu Fayı, Karlıova’dan başlayıp 600 km uzunluğunda Kahramanmaraş’a geliyor. Maraş’ta bir açı yaparak Hatay’a hakikat gidiyor. Bir kolu da Osmaniye ve Adana’ya hakikat ilerlemekte. Asıl zelzele üreten faylardan birinin bu fay sınırı olduğunu da lisana getirmiş.
Diğer hat ise Bingöl’den başlayıp Marmara’yı geçerek Yunanistan’a kadar uzanan Kuzey Anadolu Fayı. En büyük zelzelelerin de burada olduğunun altını çiziyor. Bu iki fayın her iki tarafındaki bloklar birbirlerine sürtünerek hareket etmekte. Naci Görür, açıklamalarında “Elazığ Fayı uyandı” demişti. Zira Elazığ Fayı’nın bir manada kardeşi Kuzey Anadolu Fayı, bütün gücünü 20. asırda boşalttı: Marmara hariç!
Kuzey Anadolu Fayı bu türlü davranıyorsa Doğu Anadolu Fayı neden bu türlü davranmasın?
Görür, bunun üzerine şu açıklamaları yapmıştı: Doğu Anadolu Fayı’nda bir endişem var. Korkarım ki bu, Karlıova’dan başlayıp Akdeniz’e gidinceye kadar bölgeleri kıra kıra gidecek. Doğu Anadolu’yu tümüyle zelzeleye, bizi de yasa boğup o denli gücünü boşaltacak! Elazığ zelzelesi de bu nedenle Erkenek, Çelikhan, Maraş Türkoğlu, Hatay tarafına güç transfer etmiş olabilir; oradaki mevcut biriken enerjiyi artırmış olabilir. Hasebiyle orada da sarsıntı tetiklenebilir, dedim. Bu uyarıyı birinci 2020’de yaptım. Daha sonra her gün, her ay ne vakit imkanım olduysa söyledim.
Kahramanmaraş’ta en son zelzele 7.3 ve 7.4 büyüklüğünde 1514’te olduğundan burada da güç gereğince birikmiş durumdaydı.
Kaynaklara nazaran 1514’te Tarsus-Malatya-Adana çizgisinde Kahire’den hissedilen bir zelzele oldu. Bölge uzun vakittir güç biriktirdiği için Görür’ün de işaret ettiği üzere büyük bir risk taşıyordu. Duyduğu kaygıyı “Maraş’a dikkat edin, zelzele hazırlıklarına başlayın, kentsel dönüşümü ihmal etmeyin” cümleleriyle söz etti.
1500-1900 arasında bölgede meydana gelen sarsıntılar:
- Noktaların büyüklüğü sarsıntının şiddetini gösteriyor.
Naci Görür bu sefer de Hatay ve Adana için ihtarda bulundu.
Bu zelzele, doğrultu atımlı fay sisteminin ürettiği bir sarsıntıydı. Bu sistemdeki zelzele de her iki taraftaki blok birbirine sürtünerek devam eder. Zelzele olunca burada bir atım oluşuyor. Zelzelesi üreten fay, sol istikametli bir doğrultu atıma sahip. Fayın asıl hareketi güneye: Hatay ve Adana’ya yanlışsız meydana geldi. Burada da anormal bir halde gerilim biriktirdi. Profesörün aktarışına nazaran o bölgede muazzam bir basınç var. Kırılmamış kesimler ya da oranın devamı olabilir.
Bizim telaş ettiğimiz yerler Bingöl ve Karlıova diyen Görür, orada en son zelzelenin 1766’da olduğunu ve yakın vakitte da beklendiğini söylüyor.
“İstanbul sarsıntısı de Maraş sarsıntısı üzere eli kulağında.”
Görür’ün zelzeleden 3 gün evvel yaptığı açıklamaların gündem olmasıyla birlikte Maraş’tan duyduğu tasanın birebirini İstanbul için de duyduğunu açıkladı. Maraş’ta yaşanan sarsıntının, beklenilen Marmara zelzelesinden daha büyük olmasına karşın yıkımın Maraş’tan daha büyük olacağını da ekledi. İstanbul’da oluşacak zelzele için ise 7.5 şiddetinde bir kestirim kelam konusu.
Türkiye’deki her iki fay da gücünün büyük bir kısmını boşalttı. Önümüzdeki birkaç yüz sene içinde Türkiye’de bu iki fay jenerasyonunda zelzele olmayacak. Bu da ülkeyi sarsıntıya hazırlama noktasında bizim için bir baht.
Depremi bir gerçek olarak kabul etmemiz gerektiğini ve zelzeleye dirençli kentler oluşturarak bu afetin önüne geçebileceğimizi söyleyen Naci Görür, bizlerin neler yapabileceğini şöyle söz etti: “Depreme dirençli kentler yaratmak zorundayız. Tüm hükümetlerin birinci derecede önceliği, yol yapmak yerine halkın can güvenliğini sağlamak olmalıdır.”
Kentin bileşenlerini (yönetim, halk, altyapı, yapı stoğu, etraf, ekonomi) sarsıntıya dirençli hale getirmemiz gerekiyor. Bunun nasıl olacağını ise şöyle özetleyebiliriz:
- Her kentte yöneticilerin eğitim görmeleri ve bilinçlenmeleri gerekmektedir.
- Halk deprem odaklı eğitilerek sarsıntı kültürü kazandırılmalıdır.
- Altyapı en kıymetli şeydir. Kentlerin tüm altyapısını zelzeleye dirençli hale getirmek gereklidir. Mesela sarsıntı sınırının olduğu yerlerden yol geçmemelidir.
- Depreme uygun yapı stoğunun da tamamlanması gerekir.
- Çevreyi kirletmemek de epey kıymetlidir. Sarsıntı sonrası ortaya çıkan moloz yığınları usulüne göre bertaraf edilmezse tüm bunlar hastalık olarak geri döner.
- Son olarak ekonomik manada kalkınma gereklidir. Tüm bunlara dikkat edildiği sürece Naci Görür’e nazaran o kent, zelzeleye dirençli hale gelir.
TBMM tarafından oluşturulan zelzele komitesine Naci Görür ve Celal Şengör neden çağrılmadı?
Profesör, açıklamalarından sonra kendisine AFAD yahut rastgele bir devlet kurumundan görev verilip verilmediği sorusuna:
“Ben iddia ediyorum ki onların nezdinde yaşamıyoruz. Bizi görmüyorlar. Hatta görmediklerinin bariz bir örneği: TBMM’de zelzele araştırma kurulu kuruldu herkes çağrıldı, bir Naci Görür bir Celal Şengör çağrılmadı. Nedenini bilmiyorum doğrusu. Ülkemize ve insanımıza hizmet etmekten öteki bir gayemiz yok. Konutumda de oturabilirken artık İstanbul’un sarsıntıya hazırlanması noktasında belediyede hizmet veriyorum. Marmara sarsıntısı hakkında ana kaynağı temel çalışmaları yapan takımın başkanlığını yaptıysam bizi de dinlemeleri gerekirdi.” cevabını verdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Mart ayının başında 30 bin konutun inşasına başlayacağını açıklamasının akabinde Naci Görür de bahisle ilgili fikrini belirtti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konut inşasına çabucak başlama kararını yanlışsız bulmadığını beyan ederek bu bölgelerde mikrobölgeleme çalışması yapıldıktan sonra inşaata başlanmasının ehemmiyetini vurguladı.
İstanbul’daki inançlı ilçeleri tek tek saydı.
Avrupa Yakası’nın sarsıntıdan daha fazla etkileneceğini düşünen Naci Görür, Haliç’ten başlayarak Silivri’ye kadar giden jenerasyonun etkileneceğini belirtmekte. Zeytinburnu, Bakırköy, Büyükçekmece, Küçükçekmece, sarsıntı tesirini büyütecek alanlardır.
“İkinci boğaz köprüsünün kuzeyinde kalan alanlar, göreli olarak İstanbul zelzelesinden daha az etkilenirler. Bu çizginin güneyi nispi daha fazla etkilenir. Lakin tabandan bağımsız mühendislik işine bağlı olarak bu tesirlerin görülme mümkünlüğü da değişkenlik gösterir.”
İstanbul’da ilçelere nazaran hazırlanan mümkün zelzele kayıp kestirimi kitapçığı.
Peki beklenen İstanbul zelzelesi için neler söyledi?
Naci Görür, şu anda oluşabilecek bölgeler için zelzele büyüklüğü tahmini yapmanın güç olduğunu söz ederek Kuzey Anadolu Fayı Erzincan’dan Marmara’ya kadar büyük ölçüde rahatladığını lisana getirdi:
“Sadece Karlıova-Erzincan ortasında Yedisu Fayı’nda 7’nin üzerinde bir zelzele bekliyoruz. O bölgede en son zelzele 1790’larda olmuştur. Orayı bir tarafa bırakırsak, Kuzey Anadolu Fayı uzun bir devir ahenge faslına geçebilir. İstanbul’da beklediğimiz sarsıntı olursa, mevcut yapı stoğu ve gecekondu mantığıyla kaybımız Maraş’tan çok daha fazla olur. En az 500 bin insan vefatla burun buruna!”
Ülkemizde meydana gelen acı zelzele hadisesinin akabinde Naci Görür, yaklaşmakta olan İstanbul zelzelesinin akıbetinin Kahramanmaraş sarsıntısı üzere olmaması için kolları sıvamamız gerektiğini tekrar tekrar yineliyor. Sarsıntıya karşı daha dirençli ve şuurlu bir toplum olmak için bilimin ışığından vazgeçmemek ve ikazları dikkate almak ümidiyle.
