İnternet Sitelerinin Hepimizi Manipüle Etmek İçin Yaptığı Türlü Türlü Uyanıklar: “Karanlık Kalıplar” Nedir ve Neyi Amaçlıyor?
Günümüzde neredeyse her sitede karşımıza çıkan karanlık kalıplar, ziyaretçilerini manipüle etmeyi amaçlıyor. Bir siteye üye olurken önümüze çıkan sayfa sayfa yazılar, abone ol ve kaydol düğmelerinin yerleri, bunların hepsi bir karanlık kalıp örneğidir. Pekala nedir bunlar ve siteler sizden tam olarak ne istiyor?
Neredeyse her gün markalar ve siteler tarafından yüzlerce e-posta alırız. Lakin abonelikten çıkmak istediğimizde niyeyse o tuşu bir türlü bulamayız değil mi? İşte sitelerin istediği de tam olarak bu.
Hiç etik olmayan bu durum, günümüzün en büyük internet mecralarında bile bulunur. Üstelik yalnızca e-postalarımıza özel bir şey de değil, arayüz sahteciliği çabucak hemen her sitede bulunur.
Instagram üzere toplumsal medya platformlarında sıkça bu kalıplarla karşılaşırız.
Son periyotlarda Instagram, giriş yapmanız hâlinde önünüze birden bir seçenek çıkarıyor. Daha uygun bir reklam deneyimi sağlayabilmek için reklamların kişiselleştirilip kişiselleştirilmemesi sorusunu pek çoğumuzun önüne sunmuştu.
Ancak bu seçeneklere baktığınızda “Reklamları daha az kişiselleştir.” seçeneği daha koyu tonda iken “Reklamları kişiselleştir.” daha parlak mavi bir tondadır.
Instagram, size aslında seçenek sunmuş üzere gösterse de kullanıcılarını kendi isteği doğrultusunda yönlendirmekte. Bu da pek çok insanın mavi butona tıklaması demek.
Ancak bu seçeneğin aslında açılımı şu halde: Biz sizin telefondaki hareketlerinizi izleyeceğiz, hangi eserlere hangi görüntülere baktığınıza nazaran önünüze reklam çıkaracağız. Artık açıklayınca pek de saf gelmedi değil mi?
Günlük hayatta karşılaştığımız en sık örneği bu olabilir: Bir fotoğrafı yahut reklamı kapatmak istediğimizde “x” butonuna bir türlü basamamamız da bu kalıba girer.
Özellikle telefon ekranlarında sıkça karşımıza çıkan bu can sıkıcı durum, varsayım edilebileceği üzere sizlerin o reklama tıklamanız isteniyor. Ayrıyeten reklamların sağ alt köşesine iliştirilen “Reklamı geç” butonu ise birden fazla vakit geçersiz oluyor.
Sırf iki tık daha fazla almak için kullanıcıları canından bezdiren bu durum, pek çok kişi tarafından hiç beğenilen karşılanmamakta.
Peki karanlık kalıpların ardında ne var? Siteler neden bu türlü bir yola başvuruyorlar?
Daha evvel de bahsetmiştik, bu dizaynlar büsbütün sizleri manipüle etmek için var. Örneğin, bir siteye kayıt olmanız çok kolaydır fakat hesabınızı silmek istediğinizde o tuşu bir türlü bulamazsınız. Zira site, sizi daha çok tutmak istiyor. Maksadı, aradığınız butonu size unutturmak ve hesabınızı silmemeniz.
Bunun en büyük örneklerine Google’da “Amazon/Twitter/Facebook/Instagram vb. hesabımı nasıl silebilirim?” aramasıyla ulaşabilirsiniz. Zira siteler, hesap silme butonunu olabildiğince saklamakta. Hâliyle bu da günümüzde neden bu kadar çok bu tarz soruların internette dolaştığını açıklar nitelikte.
Bir öbür maksatları ise sizlere zorla para ödetmek. Evet, zorla!
Tıpkı çarşıda küçük esnafların kendi dükkânlarına sizi çekmeye çalışması üzere siteler de bunu teknolojiyi kullanarak yaparlar. İşinizi hallettiğinizi düşünürsünüz, tam kaydedip indirmek istersiniz ki bir de ne göresiniz? Yılda yalnızca 100 dolara bu hizmeti kullanabildiğinizi söylerler. Sudan ucuz, değil mi?
Örneğin üstte gördüğünüz görselde, seçilmediği hâlde sepete ekleme yapıldığı açıkça görülebiliyor. Biraz dalgın bir anınıza denk geldiğini düşünün, tahminen de bir daha kullanmayacağınız bir site için yıllık abonelik almış olabilirdiniz.
Veya ücretsiz deneme sürümü sunarlar lakin kart bilgilerinizi sizden alırlar. Tekrardan ödeme günü geldiğinde deneme sürümünüzün bittiğine dair rastgele bir e-posta yahut SMS alamazsınız zira maksatları alışılmış ki sizden para alabilmek.
Aslında bu legal bir dolandırıcılık yolu gibi duruyor. Şayet bir deneme sürümü aldıysanız siz en güzeli mi kendinize bir hatırlatıcı ekleyin yoksa bu meseleden siz de muzdarip olabilirsiniz.
Bazı X (Twitter) kullanıcıları ise bu bahisten çokça yakındı.
“Bu çok makûs…”
“Bize diğer seçenek sunulmamasına çok sevindim!! ‘Hayır, teşekkürler’ seçeneği nerede?”
“Ayrıca abonelikten çık butonu da çalışmıyor, kelimenin tam anlamıyla kullanıcıyı tıklanabilir bir irtibat olduğu konusunda kandırmak için mavi renkli sıradan bir metin var. Bu da bir karanlık kalıptır.”
Bu bahis özelinde Amerika Birleşik Devletleri’ne bağlı Kaliforniya ve Kolorado eyaletleri, kanunlarında değişikliğe gidildi.
Yasaklanan karanlık kalıplar ortasında yer alanlar: Kullanıcıları birden fazla ekrana tıklamaya zorlamak, uzun zımnilik siyasetleri ortasında gezinmek zorunda bırakmak, kullanıcıları vazgeçmemeye teşvik etmek yahut baş karıştırıcı bir lisan kullanmak.
Kanuna nazaran artık web siteleri şayet kuralları ihlal ederse 7500 dolara kadar para cezasına çarptırılabilecek. Kolorado eyaletinde ise bu ölçü 20.000 dolara kadar çıkıyor. Öbür ABD eyaletlerinde de bu kanunların gelmesi beklenmekte.
Günümüzde Türkiye’de de bu yol beşere bıkkınlık verecek düzeyde kullanılmakta, Türkiye’ye de bu türlü bir kanun getirilse kötü olmaz diye düşünüyoruz. Sizler de daha evvel bu manipülasyon prosedürüyle karşılaştınız mı? Yorumlarda niyetlerinizi okumak için bekliyor olacağız!
