Başlığı garip bularak “Ne alaka?” diyenleriniz olabilir. Hatta birçok kişi Nasreddin Hoca’nın yalnızca bir öykü karakteri olduğunu sanıyordur. Fakat Türkler için kıymetli bir şahsiyet olan Mevlâna ile ortalarında bir düşmanlığın olduğunu, bu düşmanlığın da mevtle sonuçlandığı gerçek olabilir mi?
Yapılan birtakım araştırmalar, halk ortasında lisandan lisana dolanan Nasreddin Hoca’nın aslında gerçekte yaşamış bir şahsiyet olduğunu gösterirken vefatının de Mevlâna tarafından olduğunu argüman ediyor.
Türk tarihi açısından değerli iki çağdaş şahsiyet olmalarının yanında bahisle ilgili birden fazla görüş de var. Pekala neden bu türlü bir şey yaşanmış olsun ki?
İlk olarak Nasreddin Hoca’nın kim olduğuna değinmemiz gerek.
Selçuklu tarihçisi Prof. Dr. Mikail Bayram, “Ahi Evran: Halk Filozofundan Fıkra Geleneğine” başlıklı çalışmasında, Ahi Teşkilâtı’nın önde gelen ismi ve büyük bir düşünür olan Ahi Evran’ın, geniş kitlelerce tanınan mizahi tarafıyla bilinen Nasreddin Hoca ile birebir kişi olduğunu söylüyor.
Anadolu Selçukluları periyodunda yaşamış olan ve bilhassa Türkmen esnaf ve sanatkârlar ortasında ün kazanmış olan Ahilik Teşkilâtı kurucusu olarak bilinen kişi, aslında Hâce Nasîrüddin Mahmûd el-Hûyî’dir.
Bir isim benzerliği ve tarihteki şahsi özelliklerini de ele alınca sahiden de bir benzerlik var üzere duruyor değil mi?
Fakat Prof. Dr. Hayri Kaplan, Ahi Evran’ın Nasreddin Hoca olmadığına dair kanıtlar sunuyor.
Tahrif ve Tashih eserinde, bu isimlerin sırf bir kâtip yanlışı olduğunu, Mikail Bayram’ın da bu kusura kapıldığını şöyle söyler:
Peki Mevlâna ile Nasreddin Hoca arasındaki bu düşmanlık nereden geliyor?
Mikail Bayram’ın bir öbür söylediği şey; Nasreddin Hoca’nın, Mevlâna’nın müridi olan Nûreddin Caca tarafından öldürülmesidir. Kaplan’a nazaran ise Bayram’ın çalışmasında yer alan yerler da farklılık gösteriyor.
Mikail Bayram’ın naklettiği cümlelere bakılınca, Nûruddîn Caca’nın Kırşehir buyruğu olduğu fakat bu olayın Kırşehir’de değil, Aksaray’daki Sâlime Kalesi’nin bulunduğu yerde gerçekleştiği görülüyor.
Caca, Aksaray ve etrafında 6 ay boyunca isyanını sürdüren Esed(üddîn) Emîr Âhur Sâlime Kalesi’ne yerleşmiştir. Bu kaleyi ordusuyla kuşatıp onu ve ona tabi olan isyancıları, yani Hâricîleri öldürmüştür.
Bayram’a nazaran gerginlik, Mevlâna’nın Moğol ajanı ve Nasreddin Hoca’nın Türkmen olmasından kaynaklanıyordu.
Mikail Bayram, Mevlâna’nın Moğol ordusunu desteklediğini öne sürerken Nasreddin Hoca’nın ise Moğol istilasına karşı direndiğini belirtiyor. Mevlâna’nın İran’a olan yakınlığı zati bilinen bir gerçek. Ancak Moğol ordusuna karşı tutunduğu tutum büsbütün öbür.
Bayram’a nazaran Mevlâna, Nasreddin Hoca’yı sapıklıkla suçlamış, onun çocuğu olmadığı için alay etmiş ve eş cinsellikle itham etmişti. Fakat kayıtlara bakıldığında Nasreddin Hoca’nın bir kızı olduğu görülüyor. Yani Mikail Bayram’ın araştırmasının doğruyu yansıttığını söylemek sıkıntı.
Mevlâna, Hacı Bektaş-ı Veli ve Nasreddin Hoca çağdaştırlar.
Bu periyotlarda Selçuklu tahtında Gıyaseddin Keyhüsrev vardı. Anadolu ise kaos içindeydi ve Babai İsyanı üzere büyük olayların fitili ateşlenmişti.
Bu şiddetli periyotta Mevlâna, devletin istikrarını sağlamak için Keyhüsrev’i uyarırken Hacı Bektaş-ı Veli ise akıl ve birlik temsiliyle ön plana çıkıyordu. Hacı Bektaş-ı Veli’nin, Hacı Bektaş Teşkilâtı’nın liderliğindeki Anadolu’da geniş bir tabanı bir ortaya getirme gayretleri, Mevlâna tarafından da takdirle karşılanıyordu.
Devlet, Moğol tehdidiyle sarsılıyordu.
Babai İsyanı’nın yarattığı karışıklık, Moğolları da harekete geçirdi. Moğol ordusu, Selçuklu İmparatorluğu’nun zayıflığını görerek Anadolu’ya saldırdı. Kösedağ Savaşı’nın sonucu ise tam bir yıkımdı.
Anadolu’nun karmaşık ve işgal dolu periyotlarında, Hz. Mevlâna’nın Moğol hakimiyetine karşı aldığı tutum, kimileri tarafından eleştirilse de aslında derin bir stratejiyi yansıtıyordu. Mevlâna, Moğol gücünün Anadolu’nun manevi dokusunu eriteceğine ve yeni katliamlara neden olacağına inanıyordu. Bu yüzdem Moğol hakimiyetini kabul etmek ve onlarla iş birliği yapmak, Anadolu’nun uzun vadeli çıkarlarına hizmet edeceğini düşünüyordu.
Ahi pirlerinin ise bağımsızlık ve İslam inancına olan bağlılıkları, Moğollara karşı direnişlerini tetikliyordu. Onlar da Moğol baskısı altında güçlü bir dengeyi müdafaaya çalışıyorlardı. Mevlâna’nın casus olduğunu tezinin ötesinde Nasreddin Hoca’yı öldürtmek üzere bir harekete girişmesi akıl kârı üzere durmuyor.
Aynı çağda yaşamış olsalar bile tarihî kaynaklara nazaran ikisi bir sefer bile karşılaşmamıştır.
İlginizi çekebilecek tarihi içeriklerimiz:
