Kazakistan’da yapılan hafriyat çalışmalarında ortaya çıkan keşifler ve bulgular, epeyce doyurucu açıklamalarla birlikte gündeme geldi.

Kazakistan’da yapılan çalışmalarda Batı Göktürk periyodundan kalma bir külliye ve eserler bulundu. Birbirinden farklı eşyaların çıkarıldığı alan, Türk tarihinde türünün birinci ve en kıymetli olma özelliklerini taşıyor. Doğal kendisini kıymetli kılan asıl etkenler epeyce farklı.

Mimari yapısı, içinden çıkarılan bulgular ve inanç öğeleriyle Türk dünyası için hazine niteliğinde olan bu alan hakkında, yapılan çalışmaların başında gelen isim Prof. Dr. Zainolla Samashev, epey dolu ve doyurucu açıklamalar yaptı. Kelam konusu açıklamalar için TRT Haber’e konuşan Samashev hem çıkarılan objeler hem de bunların ehemmiyeti hakkında konuştu.

“İlk sefer bu türlü bir yer keşfedildi”

“Elbette bu merkez Batı Göktürk kağanlarından bir adedinin anısına inşa edilmiş bir kompleksti. Sonrasında bu yer, kağanın gerisinde bıraktığı halkı için büyük bir tazim merkezine dönüştürüldü ve buraya büyük bir anıt mezar inşa edildi. Bu türlü bir merkezin, birinci kere Kazakistan’ın Altay bölgesindeki Tarbagatay Dağları’nın eteklerinde olduğunu görüyoruz. Elbette bu kompleks mimari üslubu, defin merasimleri, ele geçirilen bulgular ve dini inanç kültü bakımından Türk dünyası için yüksek derecede değerli.”

Eski geleneklere nazaran defin merasimlerinde şahsi eşyaların ve silahların mezara koyulmasının gelenek olduğunu biliyoruz. Bu sebeple mezardan birçok bulgu da elde edilmiş. Bunlar ortasında en çok dikkat çeken ise üzerine kelam konusu Göktürk kağanının işlendiği bir kemer tokası oldu.

Bu tokanın üzerinde tahtında oturan kağanı, başında tacıyla ve elinde ant kadehiyle görüyoruz.

Tokadaki kağanın uzun saçlı ve 30-35 yaşlarında olduğunu belirten Dr. Serhan Çınar ise bu bulgu hakkında şu kelamları söyledi:

“Süslemedeki kompozisyonda kağanın klasik Türk tipi bağdaş oturuşuyla tasvir edildiği ve başında üç köşeli haleyi andıran bir tacının olduğu görülmektedir. Toka süslemesinde yer alan imgelerde, ayrıyeten kağanın üzerinde oturduğu tahtı ve kendisine hizmet eden nedimeleri açıkça görülüyor. Tahtın etrafını saran çiçeklerin ise Budist sanatında sıklıkla kullanılan Lotus çiçeği olduğu düşünülüyor.”

Bunun üzerine ekleme yapan Prof. Dr. Samashev ise şu eklemeleri yaptı:

“Bu kemer tokanın ehemmiyeti, Tahtta oturan başında tacı olan bir Göktürk İmparatoruna ilişkin bir kompozisyon olması. Göktürklerdeki tahta çıkış merasimleri hakkında yazılı kaynaklarda epeyce fazla bilgiler olmasına karşın arkeolojik bulgular günümüze kadar tespit edilememişti. Bu manada Eleke Sazında tespit edilen kemer tokasındaki tasvir bize taht merasimlerinin nasıl icra edildiği hakkında somut bulgular sunuyor. Ele geçirilen kompozisyonda kağanın oturduğu tahtın ön kısmında doğu ve batı kısıma bakan at motifleri yer alıyor. Bu haliyle oluşturulan kompozisyon bozkır imparatorlukları ortasında kendine mahsus bir sunum veriyor.”

“Kompozisyonun bir başka değeri, Türk Kağanlarının komşu devletlerin elçilerini kabul merasimlerinin nasıl icra edildiğini gösteren bir sahne olması. Kemer tokasında kağanın önünde diz çökmüş iki kişi kollarında altın tabak ile kağana sunum yapıyor. Bu tipten merasim kapları Türk etnografyasında sıklıkla karşılaşılan ikram sunumlarıdır. Sunum tasviri, Göktürk kağanının komşu ülkelerle yaptığı siyasi antlaşmalar yahut gönderilen değerli armağanları temsil ediyor. Bu haliyle Kağana sunulan merasim imgesi bir manada hükümdarın siyasi kudretini simgeleyen bir özellik taşıyor.”

Toka, 8. yüzyıldan kalma.

“Tarihi kaynaklarda 8.yüzyılın son devrinde Göktürk İmparatorluğunu kağanların kimler olduğuna dair bilgiler bulunuyor. Birinci iddiamız, tasvir’deki imgelerin bu periyoda ilişkin kağanlardan birisi olması. İkinci varsayımımız ise, altın kemer tokasının bulunduğu kompleksin Ötüken yahut Batı Göktürk Kağanlığının merkezi olan Suyab’taki Kağanına bağlı bir Tudun’a ilişkin olup, hakimiyet nişanesi emeliyle hükümdarın oğluna armağan etmiş olma ihtimali.“
“Yine bu kemer tokasının Aşina soyuna mensubiyeti gösteren bir nesne olduğu düşünülürse, tasvirdeki kağan imgesinin Göktürk İmparatorluğu’nun kurucuları olan Bumin ya da İstemi Kağan’a ilişkin olma ihtimali ortaya çıkıyor.”

Tabii tokanın bulunduğu kompleks de hayli değerli.

Bu mevzuda da Samashev, kelam konusu alanı eşsiz kılan labirente de değinerek şu kelamları söyledi:

“Özellikle komleksin girişinde yer alan ön kabul odasına geçişi sağlayan labirentin varlığı, Eleke Sazı külliyesini Şİvet Ulan’daki kompleksten ayıran en büyük özelliği. Burada Dini merasimlerin gerçekleşmesi sırasında Göktürk nüfuzlu beyefendileri, komplekse girişte bu labirente dizlerinin üstünde sürünerek geçiyorlardı. Sonrasında ön kabul odasında daima yanan halde bulunan ateş çemberinden geçerek kötü ruhlardan arınarak arınmış bir halde kağanın naaşının bulunduğu huzura gidiyorlardı.”

Kağan’ı tasvir eden büyük bir taş heykelin bulunduğu sunak alanını geçince merdivenler yoluyla mezar odasının iç kısmına geçiliyordu. Kremasyonun yapıldığı ateş ocağı, altın levhalı süslemeler, oklar, kılıçlar ve daha kaç nesne, devrin hayatı hakkında fikir edinmemizi sağlıyor. Bahsettiğimiz granit heykel, Astana’da yer alan Ulusal Müze’de muhafazaya alındı.

Son olarak Samashev, Batı Göktürk Dönemi’nin Türk tarihindeki ehemmiyetini şu sözlerle açıkladı:

“Birleşik Göktürk Kağanlığı ikiye bölündükten sonra Batı Türkistan alanında Büyük Türk Kağanlığı ismiyle anılan devlet kuruldu. Bu siyasi birleşke içerisinde yalnızca bozkır kabilelerinin yanı sıra Soğd ve Harezm bölgesindeki yerleşik topluluklarda yer aldı. Bu manada Batı Göktürk Devleti kültürel ve sosyoekonomik açıdan epey varlıklı bir siyasi birleşke oldu. Batı Göktürk periyodunda sikke darbının varlığı, hatunların siyasi rolleri ve bozkır alanındaki değerli bir birleşmeyi gösteriyor.”

Söz konusu bulgular hakkında sizin niyetleriniz neler?

What is your reaction?

0
Excited
0
Happy
0
In Love
0
Not Sure
0
Silly
Önceki Haber
Sonraki Haber

Cevap bırakın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bunları da okumak isteyebilirsiniz