Salvador Dali ve Çok Daha Fazlası: Bakınca Bir Daha Unutmanın Zor Olduğu 10 Sürrealist Eser

Avrupa’da iki dünya savaşı ortasında çıkan ve bildiğimiz manadaki gerçekliği bükmeyi kendine temel maksat edinmiş bir akım olan sürrealizm, hem birinci çıktığı periyotta hem de daha sonra pek çok değerli yapıta imza atılmasını sağlamıştır. Gelin görünce sürrealizmi iliklerinize kadar hissedeceğiniz yapıtlardan kimilerine yakından bakalım.

Bildiğimiz manada olmasa da insanlık, var olduğu günden beri sanat üretiyor. Üretilen bu sanat, tarihin her devrinde sanatkarlar tarafından farklı yorumlanmıştır. Bazıları gerçekliği direkt olarak aktarmamız gerektiğini savunurken bazıları sürrealizm akımında olduğu üzere gerçekliği gönlümüzce eğip bükebileceğimizi söyler. İşte bu nedenle sürrealizm kanısının yeri başkadır. 

Sürrealizm Avrupa’da Birinci ve İkinci Dünya Savaşı ortasındaki kısa devirde ortaya çıkmıştır. Bu periyodu bilmek değerli zira milyonlarca insanın fecî biçimlerde öldüğü bu iki tarih ortasında yaşananların toplumsal ve ruhsal tesirleri bu cins sanat akımları ile net bir biçimde görülmektedir. Gelin sürrealizm nedir sorusunun cevabını bu kıymetli eserler üzerinden inceleyelim.

Eserlere geçmeden evvel temel bir tarif yaparak başlayalım; Sürrealizm nedir, ne vakit ortaya çıktı?

Net bir tarih vermek gerekirse sürrealizm, 1924 yılında Andre Breton tarafından hazırlanan Manifeste du Surrealisme isimli eser ile ortaya çıkmıştır. Bu manifestoya nazaran sürrealizm yani bir öbür ismiyle gerçeküstücülük, şuur dışı ile şuurun birleştirildiği bir yoldur. Hatta sürrealizm gerçeklik dışında değildir, tam tersine gerçekliğin ta kendisidir. 

Sürrealizmin temelinde Sigmund Freud tarafından ortaya atılan teoriler vardır. Yani şuur dışında yaşanan asıl gerçeklerin şuur seviyesine indirilmesi ile sürrealist eserler ortaya çıkar. Natürel bu nedenle de yaratılan eserler biraz sıra dışı hale gelir ve kendi tabirlerini kullanmak gerekirse ortaya düşsel, cinsel, sapkın imgeler çıkmaya başlar. Esasen sürrealistler kısa mühlet içerisinde kendi içlerinde farklı akımlara ayrıldılar.

En bilinen sürrealizm temsilcilerinden kimileri:

• P. J. Jouve
• Pierre Reverdy
• Robert Desnos
• Louis Aragon
• Paul Eluard
• Antonin Arnaud
• Raymond Queneau
• Philippe Soupault
• Arthur Cravan
• Rene Char
• Federico Garcia Lorca
• Salvador Dali
• Rene Magritte 

İşte sürrealizm denilince akla gelen en değerli yapıtlardan kimileri:

• Egg in the Church or the Snake – Andre Breton
• The Tilled Field – Joan Miro
• The Barbarians – Max Ernst
• Battle of Fishes – Andre Masson
• The Treachery of Images – Rene Magritte
• Mama Papa is Wounded – Yves Tanguy
• Ulu’s Pants – Leonora Carrington
• The Great Masturbator – Salvador Dali
• The Son of Man – Rene Magritte
• The Persistence of Memory – Salvador Dali

Sürrealizmin kolaj hali: Egg in the Church or the Snake – Andre Breton

Egg in the Church or the Snake aslında bir fotoğraf değil, bir cins fotoğraf kolajı diyebiliriz. Lakin sürrealizm akımını ortaya çıkaran manifestonun muharriri Andre Breton tarafından oluşturulduğu için son derece değerlidir. Bu yapıtta maksat aslında bir cins görsel deney yapmak ve düş gibisi bir anlatı lisanı yakalamaktır. 

İmge imge incelenmeli: The Tilled Field – Joan Miro

Joan Miro’nun birinci sürrealist çalışmalarından bir tanesi olan The Tilled Field, Katalan bölgesinin tabiatına tarihî bir bakış açısıyla yaklaşıyor. Aslında bu eser, devrin İspanya siyasi yapısının bir yansımasıdır. Ziyadesiyle sembolik bir lisana sahip olan bu yapıttaki her bir imge tek tek açıklanmayı hak eden cinsten. 

Sürrealizme dadaist bir bakış: The Barbarians – Max Ernst

Max Ernst, sürrealist sanatkarlardan biri olmasına karşın kendisi aslında bir dadaisttir. Hem Breton’un hem de Freud’un çok fazla tesirinde kalarak The Barbarians yapıtını yapmıştır. Burada kendi çocukluk anıları üzerine, birinci pagan mitolojisinin değerli figürlerine ve cinsel sembollere yer vermiştir. Eser, güçler teması üzerine inşa edilmiştir. 

Benzersiz bir teknik: Battle of Fishes – Andre Masson

Sürrealizmin Fransız temsilcilerinden bir tanesi olan ressam Andre Masson, Battle of Fishes isimli yapıtında aslında deneysel bir çalışma yapıyor. Devrin Avrupa ülkelerinde yaşanan sonu gelmez çatışmalar, Masson tarafından bu yapıtta hiç alışık olmadığımız sanatsal bir teknik ile ve hayli agresif bir lisanla anlatılıyor. 

Bu bir pipo değildir: The Treachery of Images – Rene Magritte

Sürrealizmin sırf bir sanat akımı değil, bir tıp dünya görüşü olduğunu anlatan en güzel yapıtlardan bir tanesi Rene Magritte tarafından yapılan The Treachery of Images tablosudur. Bu yapıttaki “Bu bir pipo değildir.” yazısı ve üzerindeki pipo imgesi belki binlerce sayfa yazıp da anlatamayacağımız sürrealizmin en net özeti olarak karşımıza çıkıyor. Bu eser tıpkı vakitte kendi alt akımını yaratan bir eser olmuştur. 

Güçlü cinsel çağrışımlara sahip: Mama Papa is Wounded – Yves Tanguy

Mama Papa is Wounded isimli eser için Yves Tanguy’un en kıymetli başyapıtı desek yanlış olmaz. Yapıtın lisanı, Freud’un psikanaliz tekniği ile sembolizmin birleştirilmesinin başarılı bir sonucu. Savaş sonrası Avrupa’nın anlatıldığı yapıtın temelinde aile alakaları olsa da Freud dokunuşu olarak yorumlayabileceğimiz güçlü cinsel çağrışımlar da var. 

Bir bayanın sahip olduğu farklı kimliklerin çatışması: Ulu’s Pants – Leonora Carrington

Sürrealizm akımının az sayıdaki bayan sanatkarından bir tanesi olan Leonora Carrington, Ulu’s Pants isimli yapıtında Kelt mitolojisine ve Meksika kültürüne ilişkin imgeler kullanarak sahip olduğu muharrir, ressam, heykeltraş, dokumacı, anne ve bayan kimliklerinin çatışmasını anlatmıştır. Aslında bu eser, bir tıp kendi kendini tahlil etme çalışmasıdır. 

Freud büyüsü: The Great Masturbator – Salvador Dali

Sürrealizm denilince akla gelen birinci isimlerden bir tanesi olan Salvador Dali’nin Freud tarafından ortaya atılan teorilerden nasıl etkilendiği ve hatta büyülendiği The Great Masturbator isimli yapıtta açık bir formda görülüyor. En eski sürrealist tablolardan biri olan bu yapıtta ego yapısı tahlil edilerek bastırılmış cinsel sistemler açığa çıkarılıyor. 

Sanat tarihine taraf veren eser: The Son of Man – Rene Magritte

Sanat tarihinin en ikonik çalışmalarından bir tanesi olan The Son of Man, tıpkı vakitte Rene Magritte’in ve sürrealizmin de en kıymetli yapıtlarından biridir. Sonraki yıllarda pek çok farklı sinema sinemasına ve sanat yapıtına de ilham olan bu çalışma aslında ressamın otoportresidir. Melon şapka ve elma figürü ise üzerine sayısız kitap yazılacak eşsiz imgelerdir. 

Sürrealizm nedir, işte budur: The Persistence of Memory – Salvador Dali

Salvador Dali’nin en değerli yapıtlarından bir tanesi olan The Persistence of Memory, sürrealizm nedir sorusunun tahminen de en net karşılıklarından birini veriyor. Katalan bölgesinin bir görünümünün ana figür olduğu yapıtta uzay – vakit sürekliliği alt üst ediliyor. Kolu bu yapıtını, girdiği bir çeşit şuurlu düş halinden sonra resmettiğini söylemektedir. 

Sanat tarihinin en değerli akımlarından bir tanesi olan sürrealizm nedir sorusunu yanıtlayarak bu akımın en değerli yapıtlarından kimilerini listeledik. Elbette bu liste çok daha uzun olabilirdi. Listemizde olmasını istediğiniz sürrealist eser ve ressamları yorumlarda paylaşabilirsiniz. 

Gerçeklik algısına apayrı bir açıdan yaklaşan René Magritte’in birbirinden farklı yapıtları için: