Osmanlı Padişahlarının Çoğu Zaman “Yan Poz” Vermelerinin Nedenini Öğrenince Ufkunuz Açılacak

Osmanlı topraklarına birinci fotoğraf, 1839’da Fransızlar üzerinden girmişti. Dünya çapında da yeni olan bu icat, Osmanlı son devirlerine denk geldi. Saray fotoğrafçısı olan Febus Efendi’nin transferlerine nazaran İstanbul’da fotoğrafçıların sayısı bir elin parmağını geçmiyordu.

Osmanlı padişahlarının portre çizimlerine baktığımızda onları ekseriyetle yan poz vermiş formda görürüz. Üstelik bu bir gelenek halinde de devam etmiş görünüyor. Ancak bu durum yalnızca onlarla da sonlu değil. Roma imparatorluğu hükümdarlarının da bu türlü heykelleri olduğu görülür. Bunun asıl sebebi ise daha estetik durmasıyla alakalı değil!

Osmanlı padişahlarının da tıpkı Roma imparatorları üzere yan poz vermesi, dolaylı olarak bir güç göstergesiydi. Pekala ancak nasıl?

Osmanlı sarayında tam 23 yıl fotoğrafçılık yapmış olan Febus Efendi’nin röportajından hareketle padişahların fotoğraf konusunda hayli hassas davrandıkları anlaşılıyor.

Röportajı gün yüzüne çıkaran Ümit Yüksel, Febus Efendi’nin sarayla ilgili söylediklerine yer vermiş. Sultan Abdülhamid’in poz verirken titiz davranışından Sultan Reşat’ın da sessiz sedasız poz verip işi bittiğinde gittiğine kadar kelam ediyor.

Özellikle Sultan Abdülhamid, fotoğrafın bir doküman niteliği taşıdığını keşfetmiş; kendisine ilişkin bir fotoğraf arşivi de yapmıştı. Febus Efendi, Abdülhamid’i şöyle anlatıyor:

“23 senede lakin bir kez onun fotoğrafını çekmek için davet edildim. O da bir mecburiyet tahtında oldu. Kendi fotoğrafıyla süslü bir nişan armağan etmesi lazım geliyordu. İşte bu nişana konmak üzere bir fotoğraf çektik. O gün Yıldız Sarayı’na gittim. Kütüphanesinin yanındaki büyük salonda makinemi kurdum. Biraz sonra Hünkâr içeri girdi. Şöyle bir etrafına bakındı, sonra bana hitap etti ‘Febus Efendi, nasıl münasip görüyorsanız öylece hazırlanın, ben artık geliyorum.’ Çıktı, beş dakika sonra tekrar geldi. Hazırladığım koltuğa oturdu, ‘çekerken haber veriniz’ dedi.“

Keza birebir halde öbür padişahların da kendisine olan nezaketini misal bir tabirle aktarmış. Yalnızca Osmanlı padişahlarında değil, Romalı imparatorlarda da görülen yan pozlar nasıl bir gücü tabir ediyor olabilirdi?

Aslında burada burun en kıymetli faktör. Evet, burun.

Fatih Sultan Mehmet’in portresi bu mevzuyla ilgili çok ses getirmişti. Burnunun gerçekte o denli olup olmadığı tartışmaları sürerken aslında “burun” göstermenin ne kadar değerli bir sembol olduğunu atlamışız.

Şimdi estetik ameliyatlarının baş aktörü olan kemerli burun, o dönemler “Romalı burnu” olarak bilinen, soylu insanlarda bulunan bir şeydi. Daha doğrusu soylu insanlara o denli denk gelmiş diyebiliriz. Lakin beşerler buna inanmak istemişler ve gücün sembolü olarak kemerli burnu kabul etmişler. 

Yandan bakılınca kemerli burun, Roma İmparatorluğu simgesi olan kartal gagasını andırıyor.

Roma İmparatorluğu’nun simgesi kartal, güçlü ve yırtıcı bir hayvandı. Doğal olarak gücü de temsil ediyordu. O periyotlar yandan bakıldığında kemerli burun da tıpkı kartal gagasına benzetiliyordu. Kartalın gücünü hükümdarlar kendilerine bu türlü atfetmiş olmalılar ki kemerli burun gururla taşınan bir organ haline gelmiş.

Osmanlı padişahları da kendilerini Roma imparatorlarından üstün gördüklerini yan profilden portre çizdirmekle göstermek istemişler. İşe yaramamış da değil.

Padişahların karakterleriyle alakalı gözdağı verme isteklerini kendilerine ilişkin tek bir portreden anlayabiliyoruz. O periyotlar için gücün simgesi olan kemerli burna sahip olmak o kadar da makûs bir şey değil üzere, ne dersiniz?