“Mihrap” Adlı Bu Tablonun Ne Kadar Cesur Şeyler Anlattığını Öğrenince “Yorumlarda Kesin Kavga Çıkmıştır Şimdi!” Diyeceksiniz

Döneminin yenilikçi aydınlarından biri olan Osman Hamdi Bey’in günümüzde bile hâlâ tartışmalara yol açan Mihrap isimli tablosunu inceliyoruz.

Ressam Osman Hamdi Bey’i duymayanınız yoktur. Kendisi meşhur Kaplumbağa Terbiyecisi tablosunun sahibi. Adeta Osman Hamdi Bey’in ismiyle bütünleşen bu tablo, Osmanlı’nın çağdaşlaşmaya ve yeniliklere son derece kapalı bir toplum olduğunu metaforlarla anlatan bir sanat yapıtı.

Batı usulünde aldığı eğitimle sanatına farklı bir perspektif katan ve oryantalist bir biçime sahip olan Osman Hamdi Beyefendi, direkt söyleyemediği birtakım toplumsal sıkıntıları sanatıyla lisana getiren bir ressam olmuştur. Bu yüzden Osman Hamdi’nin yapıtları çok katmanlıdır. Adeta imgelemlerle dolu olan ve Kaplumbağa Terbiyecisi kadar birçok tenkidin odak noktası olan Mihrap’ı yakından inceleyelim.

Mihrap, Osman Hamdi Bey’in en sansasyonel tablosu.

Osman Hamdi Bey’in en etkileyici yapıtlarından biri de günümüzde nerede olduğu bilinmeyen Mihrap yani bir öteki ismiyle Tekvin (Yaratılış) tablosudur.

Pekiiii, Osman Hamdi’nin kayıp tablosu Mihrap, neden yapılışından itibaren tenkit ve akınların gayesi oldu?

İlk bakıldığında yalnızca kendinden emin duruşuyla oturan bir bayan görsek de aslında bu tablo o kadar da yüzeysel değil… Kadınların özgürlüğüne mani olan en kıymetli şeylerden birinin dinler olduğunu vurgulayan tabloda büyük bir rahleye, kutsal kitabın okunurken konduğu tahtadan alçak masa, oturan bir bayan görüyoruz. Rahlenin konumlandığı yer ise tam olması gereken yerde. Yani mihrapta… Bayan ise Kur’an yazısıyla çerçevelenmiş mihraba ardını dönmüş bir vaziyette resmedilmiş.

Tabloda resmedilen bayan ile İslamiyet’teki bayan, taban tabana zıt.

Kadının saçlarının açık olması, göğüs dekoltesi ve Kâbe’ye sırtını dönmüş bir vaziyette olması dikkate alındığında aslında İslamiyet’in bayandan beklediği giyinme usulüyle uzaktan yakından alakası olmadığını görüyoruz.

Tablonun aşağı kısmında ise güçlü bayan figürünün ayaklarının altında kutsal kitaplar var.

Bu kitaplardan biri İslamiyet’in kutsal kitabı Kur-an’ı Kerim, oburu Zerdüşt dininin kutsal kitabı Zend-Avesta ve bir oburu ise Budizm’in kitabı Sakiya Muni. Bu kitapların hepsi açılmış, okunmuş ve özümsendikten sonra bir kenara atılmış üzere. Bu kitapların sayfalarının açık olması hepsinin okunup kavrandıktan sonra etrafa savruldukları izlenimini veriyor.

Daha da kıymetlisi, bayanın kutsal kitaplardan ve bütün dinlerden daha bedelli bir güce sahip olduğu vurgulanıyor.

Dikkat ederseniz tablodaki kutsal kitaplar içinde İncil ve Tevrat yer almıyor. Doğunun kutsal kitaplarının bayanın ayaklarının altında resmedilmesi son derece aykırı bir durum değil de ne?

Özellikle kadının ezilmişliğinin, hor görülmüşlüğünün bu dinlerde yaşandığı hissiyatını uyandıran bu tablonun, Osmanlı üzere geleneklerin ve dinin ağır baskısının hissedildiği bir coğrafyada resmedilmiş olması son derece yürek isteyen bir iş.

Günümüzde bile herkesin yapmaya cesaret edemeyeceği bu temsil biçimini, Osman Hamdi Bey’in 1901 yılında Osmanlı Devleti’nde resmetmesi, bu tablonun neden hâlâ kaos yarattığını açıklıyor gibi…

Resimdeki bayanın gebe olması, başka değerli ayrıntılardan biri.

Yine periyoduna nazaran çok alışılmamış bir halde bayanları şanlı bir bir mertebeye koyan Osman Hamdi Bey’in bu metafor ile bayanları konumlandırdığı yer çok kutsal. Osmanlı bayanlarının toplumsal ve dinî baskılarla yaşamasını her fırsatta eleştiren Osman Hamdi Beyefendi, aslında kullandığı bu metafor ile bayanlara “yaratıcı” sıfatını atfediyor.

Peki tablodaki bu alışılmamış bayan kim?

Resmedilen bayanın kimliği net olmasa da kendisi bazılarına nazaran Osman Hamdi Bey’in eşi Naile Hanım’ın gençliği. Bazılarına nazaran ise ressamın model olarak kullandığı evde çalışan Ermeni bir bayan.

Yapılışından beri tenkit ve taarruzların maksadı olan Mihrap tablosu, hiçbir vakit sergilenmemiş.

En son Demirbank’ın arşivlerinde kayıtlı görünen tablo, kayıp… Tablonun nerede olduğuyla ilgili kesin bir bilgi olmasa da ortada iki teori var. Bunlardan biri, resmin yok edilmesi tehdidine karşı kıymetle emeliyle kimi şahıslar tarafından saklandığı. Bir başkası ise tablonun çoktan yok edilmiş olduğu.

Osman Hamdi Bey’e en çok akınlara sebep olan tablolarından biri olan Mihrap; ince, gerçekçi, sarsıcı ve günümüzde bile bayanların gördüğü pahası düşündüren imgeler içeriyor.

Sizler Osman Hamdi Bey’in aykırı tablosu Mihrap hakkında ne düşünüyorsunuz pekala?