Yaşadığımız şanssız sarsıntı felaketi 10 vilayetimizi derinden sarstı. Afetten sonra dünyanın ve Türkiye’nin dört bir yanından yardıma koşanların ortasında can dostlarımız köpekler de vardı. Gece gündüz demeden yüzlerce insanın hayatını kurtaran kahraman köpeklerimizin nasıl eğitildiğini köpek eğitmeni Kutay Özkan’a sorduk.
Sıla, Lezzet, Talo Tetik, Şilan, Maria, Rita ve arama-kurtarma çalışmalarında hayatını kaybettiği için anılmayı hak eden Proteo… İsimlerini saydığımız bu arama-kurtarma köpekleri önemli eğitimlerden geçerek hayatlarımızı kurtarmaya geldiler.
Pelerinsiz kahramanların bu basamağa gelene kadar nasıl bir eğitimden geçtiği ise merak konusu. Eğitmenimizden edindiğimiz bilgilerle hususa açıklık getirmeye çalıştığımız içeriğimiz sizlerle.
Geliştirilmiş hiçbir teknolojik alet, köpekler kadar tesirli değil.
Gelişen tüm teknolojiye rağmen arama-kurtarma faaliyetlerinde en güzel seçenek hâlâ köpekler. Onların burnu, bizim kestirim edebileceğimizden o kadar hassas ki ne termal kamera ne de sismik ses tarayıcısı onlar kadar güzel tespit yapıyor.
Bu sebeple hâlâ tüm arama kurtarma tertiplerinde köpekler kullanılıyor. Hatta belirli standartlara sahip bir arama-kurtarma tertibi olabilmek için köpek bir kural.
Köpeklerin arama-kurtarma köpeği olabilmesi için temel kriter: Oyun oynamayı sevmeleri!
Ne yazık ki her köpek, arama-kurtarma köpeği olabilmek için uygun değil. Bilhassa Golden Retriever yahut Labrador üzere oyun oynama şevki yüksek köpekler arama-kurtarma köpeği olmaya daha yatkın.
En temel kriter, köpeğin oyun oynamayı çok sevmesi ve hırslı bir biçimde oyun oynaması. Bu oyun için top yahut ip gibi bir oyuncak kullanılıyor.
En çok kullanılan formül, bir oyuncakla oyun oynatmak.
Arama-kurtarma eğitimlerinde çoğunlukla kullanılan formül, köpeğin bir oyuncak ve bir oyun arkadaşıyla motive olarak eğitilmesi.
Bunun dışında oyuncak yerine yemek kullanılarak yapılan eğitimler de mevcut lakin köpeği aç bırakarak eğitmek etik bir yol değil. Ayrıyeten, gerçek bir enkazda çok yemek olabileceğinden patili dostumuz pek doğru kestirimler yapamayabilir.
Sahte enkaz ortamı yaratılarak köpekler eğitilmeye başlanıyor.
Eğitmen, birinci evvel köpekle oyunlar oynuyor ve daha sonra enkazın içinde bir yere saklanıyor. Köpek, oyun arkadaşını bulmak için enkazda arama yapmaya başlıyor. Arkadaşını görüp duyamadığından köpekler için en değerli duyu organı olan burnunu kullanıyor.
Oyuncu dostumuz kelamda kazazede kişiyi bulup belirli bir sayıda havladığında kazazede bulunduğu yerden çıkarak onunla oyun oynuyor. Köpek, bundan sonra arkadaşını her bulduğunda havlamaya başlıyor. Özetle kendini bir oyunun içerisinde zannediyor.
Ek olarak, kazazede rolündeki kişi daima değişiyor ki köpek tek bir kokuya alışıp daima o kişiyi aramasın.
Köpek, oyundan sıkıldığı an arama da bitiyor.
Doğal afetlerde yardımımıza koşan patili dostlarımız genelde günde 4-5 arama yapıyor. Daha enerjik olanlar elbette daha fazlasını da yapabiliyor. Şayet oyundan sıkılırsa eğitim çabucak bitiriliyor ki bu oyun onlar için sıkıcı hâle gelmesin.
Hatta genelde oyundan en çok zevk aldığı, eğlencenin doruğunda olduğu vakitte bırakılıyor. Böylelikle sempatik dostumuz tekrar oynamak için heyecanını sürdürüyor.
En az 2 sene boyunca eğitim alıyorlar.
Hemen çabucak her gün komut çalışmalarıyla eğitilen can dostlarımız haftada 1 sefer enkaz çalışmasında eğitimlerine devam ediyorlar ve en az 2 sene boyunca bu biçimde çalıştıktan sonra AFAD imtihanlarına katılıyorlar.
Her arama-kurtarma köpeği, AFAD imtihanından geçmek zorunda.
İster AKUT üyesi olsun ister öbür bir kurum; her köpek, AFAD’ın imtihanından geçmek zorunda. Bu sınavlar ‘eğitim yeterlilik ve vazife yeterlilik’ olarak iki kademeden oluşuyor.
Eğitim yeterlilik imtihanı ‘otur-yat-bekle’ üzere temel komutlar; enkaz bölgesinde karşılaşabileceği sallanan yerlerde ve merdivenlerde yürüme üzere basamakları içeriyor.
Görev yeterlilik imtihanında ise enkaz simülasyonunda arama yapılıyor. Birkaç kişinin saklandığı bu imtihanda köpek, bu şahısları bulmakla yükümlü oluyor ve tüm imtihanları geçtiğinde arama-kurtarma köpeği olmaya hak kazanıyor.
Eğitmenin ve köpeğin yakınlığı epey kıymetli.
Köpeğin ve eğitmenin bir grup olarak çalışması hayati değer taşıyor. Eğitmen; hayvan dostunu izleyerek, sesini dinleyerek birçok ileti çıkarabiliyor. Köpeğin sesindeki eminlik, bedeninin duruşu, bakışları bile kazazedenin yüzeye ne kadar yakın olduğuna yahut hayatta olup olmadığına dair işaretler verebiliyor.
Örneğin patili dostumuzun sesindeki eminlik düzeyi “Kokuyu aldım ancak nerede olduğunu bilmiyorum.” biçiminde bir ileti verebiliyor. Böylelikle eğitmeni onu öbür tarafa yönlendiriyor.
Hayatını kaybetmiş bir beşere reaksiyon vermeyebilirler.
Köpekler birden fazla vakit sırf canlıya reaksiyon veriyorlar çünkü meyyit birinin kokusu eğitimlerde alıştıkları canlı şahıslardan farklı. Böylelikle, havladıklarında enkazda canlı olduğunu anlayabiliyoruz.
Pitbull cinsi köpekler arama-kurtarma çalışmalarına katılamıyor.
Yakın vakitte üremeleri yasaklanan ve ‘yasaklı ırk’ olarak isimlendirilen pitbull’ların kayışlı ve ağızlıklı olmaları gerektiğinden artık arama-kurtarma tertiplerinde yer almaları yasak.
Eğitmen Kutay Özkan’ın aktardığına nazaran, sarsıntı bölgesine yardıma gidecek eğitimli iki pitbull köpeği, cinslerinden dolayı imtihandan diskalifiye oldular.
Köpeği olan herkes rastgele bir arama kurtarma derneğine üye olup çalışabilir.
Eğitmen Kutay Özkan son olarak şunları aktarıyor:
“Arama-kurtarma için çok daha fazla köpeğe muhtaçlığımız var. Şu anda mevcut köpek sayımız tahminen lakin İzmir’e yetebilir. Biz ‘Köpek Bahçesi’ eğitim ekibi olarak bu eğitimler için de çalışıyoruz.”
“Tüm hayvanseverler bunu yapabilir, disiplin gerekiyor lakin profesyonel olmak gerekmiyor. Rastgele bir insan, rastgele bir arama-kurtarma derneğine üye olarak köpeğiyle çalışabilir.”
