Dünyanın En Zor Dili “Navahoca” İle Tanışın: Peki Onu Bu Kadar Zor Yapan Faktörler Ne?
Dünyada 142 farklı lisan ailesinden, yaklaşık 7000’i aşkın lisan vardır. Elbette ana lisanımız dışındaki her bir lisan, bize epeyce yabancı gelir ve aşina olmadığımız bir lisanı yazıp konuşabilir duruma gelmek için hayli kuvvetli yollardan geçmek gerekir.
En kolayından çocukluğumuzdan beri öğrenmek için büyük bir gayret verdiğimiz İngilizce bile bizi ne kadar çok zorlamıştır değil mi? Fakat İngilizce şöyle dursun, öğrenmesi ve anlaması ondan katbekat daha sıkıntı bir lisan olduğunu ve hatta bu lisanın dünyanın en sıkıntı lisanı olarak anılmayı başardığını söylesek?
Peki Navahoca ismi verilen bu lisanı, bu derece güç yapan nedir?
Aslında Navahocayı ayırt edici kılan ögelerin başında, sahip olduğu kültür gelir.
Ağırlıklı olarak New Mexico ve Arizona’da yaşayan Navaholar, ABD’deki en büyük Kızılderili kümelerden biridir. 400.000’e yakın kabile üyesinden oluşan Navahoların, kuzeybatı Kanada’dan geldiği ve 1860’larda federal hükûmet tarafından şimdiki yerlerine taşınmaya mecbur bırakıldığı iddia edilir.
Navaho halkının Diné Bizaad (halkın dili) olarak isimlendirdiği bu lisanın ise MS 1300 ile 1525 yılları ortasında Apaçiceden ayrıldığı noktasındaki görüşler epeyce fazladır. Ayrıyeten hem Apaçice hem de Navahoca; Alaska, Yukon ve Britanya Kolombiyası’ndaki yerli kabileler tarafından konuşulan Atabask isimli bir lisan ailesine aittir.
Ancak bu lisanı öğrenmek öylesine zordur ki bunun farkında olan ABD, İkinci Dünya Savaşı sırasında şifreli mesajlaşmalar için bu lisanı kullanmıştır.
Peki Navahoca neden bu kadar güç?
Bu lisanı öğrenmek şöyle dursun, onu dinlemek bile hayli meşakkatlidir. Zira Navahoca, tıpkı öteki Atabask lisan ailesindeki lisanlar üzere tonaldır. Yani yazımı tıpkı olan sözlerin söylem edilme formlarına bağlı olarak farklı manalara gelme durumu kelam mevzusudur.
Örneğin “bita” sözü, “ortasında” manasına gelirken “bitaa” “(onun) babası” manasına gelir. Aslında sözler birebirdir lakin söylemde ünlü harfin uzun ya da kısa söylenmesi, manası değiştirir.
Ayrıca Navahoca sadece uzun ve kısa ünlüler ortasında bir ayrım yapmakla kalmaz.
Aynı vakitte ünlü harflerin 4 farklı perdeden söylem edilmesi üzere bir ayrıma da sarfiyat. Bu perdeler; yüksek (áá), düşük (aa), yükselen (áa) ve düşen (aá) perde biçimdedir. İşte bu perde ayrımı, Navahocanın öğrenmesi en sıkıntı lisan olmasına neden olur.
Öte yandan Navahoca öteki birçok lisanda bulunmayan sesleri içinde barındıran, karmaşık bir fenolojiye sahiptir. Bizim alfabemizde 21 ünsüz 8 harf varken Navahocada 33 ünsüz ve 12 ünlü harf vardır.
Elbette bu lisanı güç yapan tek şey, söylem zahmeti değildir.
Navahoca fiil merkezli bir lisandır ve bu fiiller, aşikâr bir aksiyonun nasıl gerçekleştiğine bağlı olarak değişir. Şöyle ki “násh’ááh” bir şeyi bir defa ele almak manasına gelirken, “yish’ááh” bir şeyi tekrar tekrar ele almak manasına gelir.
Bunun yanında makul bir aksiyon, bir objeyi içeriyorsa o objenin yapısına bağlı olarak fiil de değişiklik gösterir. Örneğin “vermek” fiili; sert, esnek, uzun ve düz objenin çeşitli özelliklerine nazaran değişkenlik gösterir.
Hatta bu lisanda birinden bir bardak su istendiğinde, o bardağın boş, dolu yahut yarı dolu olmasına nazaran fiili seçmek ve o formda istemek gerekir.
Navahoca ne yazık ki ölmek üzere olan lisanların başında gelir.
Bu lisanı kaybolmaya sürükleyen en büyük sebeplerden biri, Navaho çocuklarının 1970 yılına kadar ana lisanını konuşmayı tercih ederken son 30-35 yıldır bunu reddetmesidir. Yeniden lisan bilimciler bu düşüşün gerisinde daha farklı sebepler olduğunu da öne sürer.
Örneğin İngilizcenin hâkim olduğu bir dünyada Navahoca öğrenmek, gençlere nazaran çok da avantajlı değildir ve bu sebeple Navahoca modası geçmiş bir dil olarak görülür.
Yine birtakım Navaho çocukları, Kızılderili olmalarından ötürü ayrımcılığa uğramaktan korktukları için ana lisanlarını konuşmamayı şuurlu olarak tercih ederler. Yine de lisan bilimciler ve çeşitli kuruluşlar, bu lisanı yaşatmak için ellerinden geleni yapmaya devam ediyor.
İlginizi çekebilecek öbür içeriklerimiz:
