Sinemamızda elbette çok sayıda yeterli sinema bulunuyor ama oran olarak baktığımızda bunlar vasat üretimlerin yanında devede kulak kalıyor.
Düzgün işlerin bu kadar az olmasının nedenlerini derinlemesine incelediğimizde bir sorun deryasıyla karşılaşıyoruz. İşte Türk sinemasının gelişememesinin nedeni olan prangalar:
1. Endişe sinemalarında daima “cin” ögesinin kullanılması.
Evet, çocukluğumuzdan beri cin olgusuyla korkutulduk. Pekala Türk kültüründe nitekim de cin dışında bir endişe öğesi yok mu? Batı’daki üzere vampir, kurt adam üzere dehşet ögeleri yok tahminen ama yalnızca cinlerden ibaret bir endişe kültürümüzün de olmadığı su götürmez bir gerçek.
Sinema dalı muhtemelen kâfi bir araştırma yapmıyor ya da yaratıcılık konusunda bir epey eksik. Halbuki Türk mitolojisini biraz inceleseler özgün kıssalar bulacaklardır. Al karısı, gulyabani, yeraltının makûs rabbi Erlik Han ve daha onlarcasını bulmak ve kullanmak mümkün.
Bu tip sinemaların isimlerinin çoklukla Arapça tercih edilmesi, dini hisleri harekete geçirmek isteyen imalcileri komik duruma düşürüyor.
İsim koyma konusunda Büyü, Okul, Hoşluğun Portresi, Baskın: Karabasan üzere sade örnekler olsa da şu üzere isimlerin ne kadar fazla olduğunu bilirsiniz: Dabbe, Siccin, Sir-Ayet, Alem-i Cin, Hüddam, Ecinni, Şeytan-i İns, El Ummar, Zifir-i Azap, Mircin
2. Yalnızca güzel/yakışıklı olduğu için yeteneksiz oyunculara başrol verilmesi.
Bu biçimci zihniyet nedeniyle hem kaliteli oyunculuklar izlemek mümkün olmuyor hem de modele benzemedikleri için gerçek yeteneklerin önü kesiliyor.
3. Dram sinemalarında çok ölçüde his sömürüsü yapılması.
Çok hoş bir öyküsü olmasına karşın onu anlatış biçiminin his sömürüsü yapılarak verilmesi sineması mahvediyor. Oscar aday adayı olarak gösterilen, bir Kore sinemasından uyarlanan 7. Koğuştaki Mucize sineması buna uygun bir örnek. Aslında buna karşın kıymetli bir hayran kitlesi edindi ama Oscar Akademisi, eleştirmenler bunu yemez.
Yakın devrin başarılı sinemalarından İşe Fayda Bir Şey‘de de ağır bir dram hikayesi olmasına karşın direktör bunu olgunlukla işlediği için sinema yurt dışında da epeyce övgü topladı. 7. Koğuştaki Mucize ise olgunlukla işleyemediği için popcorn izleyiciye hitap ediyor ve büyük mükafatları bu yüzden kazanması imkânsız.
4. Fantezi arabeskçilerin direktörlük yapması.
Mahsun Kırmızıgül, Özcan Deniz üzere isimler direktörlük koltuğunda güzel işler çıkaramıyor. Bu bir ön yargı değil, sahiden âlâ sinema çekebilseydiler takdir edebilirdik lakin görünen köy kılavuz istemez. Ne yazık ki bol ağlaklı sinemalarıyla belirli bir bölüme hitap ederek çok izlenebiliyorlar.
Herkes sinema yapmakta doğal ki özgürdür lakin kesimde önemli manada yer bulacak kadar bir tartılarının olmaması gerekiyor. Bu hususta yalnızca bölüm değil toplumun yönelimi de yanlışlı.
5. Yaratıcı yetenekleri körelten televizyon kanalları.
3 saat süren bir dizi için her hafta harıl harıl çalışmak zorunda bırakılan senaristler, kurgucular, direktörler, oyuncular ve öteki set takımı; bu vakit darlığı ve yapımcıların diretmelerinden ötürü yaratıcılıklarını ekrana yansıtamıyor.
Örneğin Salih Bademci dijital platformlardaki rolleri sayesinde içindeki gerçek yeteneği gösterebildi. Kim bilir daha ne yetenekler bu baskılar nedeniyle körelip gidiyor…
6. Güldürüden arındırılmış önemli bir bilim kurgu sinemasının çekilememesi.
Yıllar evvel “Turist Ömer Uzayda” üzere sinemalar çekildi ama bu bir parodiydi, anlayışla karşılanabilir. Önemli olma tasasıyla çekilen “Dünyayı Kurtaran Adam” sineması ise işi eline yüzüne bulaştırmıştı.
Ortadan geçen çok yılda hâlâ bilim kurgu cinsinde bir basamak kaydedemedik. G.O.R.A üzere uygun bilim kurgu sinemaları çekilmiş olsa da tekrar güldürü tipinde olduğu için bahsettiğimiz o “ciddi” atmosfere bir türlü ulaşamadık.
Dijitalleşen sinema-dizi kesimi sayesinde “ciddili yerli bilim kurgular” yapılmaya başlansa da bölümün bu mevzuda güzel olabilmesi için daha kırk fırın ekmek yemesi gerektiğini blutv’deki Börü 2039 ve Gain’deki Senkron üretimleriyle bir defa daha anladık. TV’deki imaller ise hiç umut vermiyor, ATV’deki Akıncı dizisi bunun örneklerinden biriydi.
7. Tesirini en çok makûs efektler ve kurgu ile gösteren teknik yetersizlik.
Efekt ve ağır kurgu gerektiren bir sineması çekmek için kâfi ekipman ve bilgiye sahip olmamasına karşın o işin altına girmek hobi haline gelmiş durumda. Projenin büyüklüğüyle yeteneğinizin düzeyi çelişirse ortaya müthiş bir imal çıkacaktır.
8. Ana akım güldürünün gaz çıkarmak, tokat atmak ve küfür etmekten ibaret olması.
Bu yaratıcılık yoksunluğu nedeniyle IMDb Bottom 100’de pek çok Türk sineması bulunuyor. Ayrıyeten Batı’nın tanınan kültür ögelerinin Türk kültürüne uyarlanarak güldürü yapılmaya çalışılması bambaşka bir sorun. Destere, Laz Vampir, Kutsal Damacana üzere üretimleri hatırladığınızda ne demek istediğimizi anlayacaksınız.
9. Sinema isimlerinin yaratıcılıktan mahrum olması.
İşte birtakım örnekleri: Kadri’nin Götürdüğü Yere Git, Türkler Çıldırmış Olmalı, Kolpaçino, Destere, Kutsal Damacana, Ömerçip, Pak Panter, Cumali Ceber ve dahası… Genelde ismi makus olan sinemaların kendisi de makus oluyor. Bir isim bile koymasını beceremeyenlerin güzel bir sinema yapması da elbette beklenemez.
Halbuki Nuri Bilge Ceylan sinemalarının isimleri pek oturaklı durur: Bir Vakitler Anadolu’da, Kış Uykusu, Mayıs Badiresi, Ahlat Ağacı, Kuru Otlar Üstüne…
10. Afiş dizaynlarının makus olması.
Bu hususta minimalizmden çok çok uzağız. En sık yapılan yanlışlardan biri de sinema grubunun neredeyse tamamının afişe yerleştirilmeye çalışılması. Tanınmış oyuncuları, başrolleri koyar geçersiniz olağanda fakat yardımcı oyuncunun yardımcı oyuncusu dahi afişe koyuluyor, biraz daha zorlasalar dublörleri koyabilirler. Bunu yaparak “Bakın çok emek var bu işte” iletisi mı vermek istiyorlar sanki? Üstelik photoshop’lar amatör seviyede.
11. 30 yaşındaki oyuncuların liselileri oynaması.
2-3 yaş büyük oyuncuların seçilmesi göz gerisi edilebilir lakin 10 yaşa kadar esnetilip liseli öğrenci üniforması giydirilmesi izleyiciye saygısızlıktır.
12. “Bütçe yok ya abi!” diyen sinemacıların çokluğu.
Aslında bütçeden fazla yaratıcılık yok. Toprak Altında(Buried) sineması yalnızca tabutta geçiyor lakin şahane yaratıcı bir sinemadır. Bütçe yoksa bile düşük bütçeli de güzel bir sinema çekilebilir.
13. Uyarlama sinemaların fazla olması.
Aslında uyarlama yapmak berbat değildir ancak çok sayıda yapmak ve bunların birçoklarının makus olması sinemamızı tabana sürüklüyor. Yaratıcılık kasvetinin çekildiğinin bir işareti ya da aslında tutmuş olan bir işin Türkiye’de de tutacağının düşünülmesi.
Yeterli bir sineması uyarlamak, ortaya yeniden yeterli bir sinemanın çıkacağı manasına gelmez. Çoklukla makus uyarlamalar yapılması, sinemada uzman insan sayısının ne kadar az olduğunu gösteriyor.
14. Sinemaya gereğinden fazla reklam alınması.
Sponsor gelirleri doğal ki bir sinema için olmazsa olmazdır lakin ürünün/logonun art planda çok da dikkat çekmeden yer alması gerekirken sahnenin önüne geçmesi sinemaya kıymetli ölçüde ziyan veriyor.
Hatta diyaloglarda bile sponsor hakkında övgüler yer alabiliyor. Bunun en makûs örneklerinden birini Cem Yılmaz’ın Arif v 216 sinemasında gördük. Sinemaya bir marka kıymetli ölçüde takviye vermiş belirli ki lakin birtakım sahnelerde sinema değil düpedüz reklam sineması izledik. Evet, markanın ismi çok şahsa ulaştı fakat güzel olabilecek bir sinemada gereksiz yer edinerek aslında saygınlığına ziyan verdiğinin farkında değil.
Benzeri bir durum puhutv’de yayınlanan Fi dizisinde de yaşandı. Bir marka birtakım sahneleri işgal etmişti adeta, diziyi yarıda bırakma isteği dahi uyandırıyordu bu üzere durumlar. Bu türlü bir tercih yerine sinemaya ziyan vermeden tanıtımlar yapmak herkes için çok daha faydalı olacaktır.
Hollywood, sinemalara reklam yerleştirmeyi uygun bir işçilikle yaptığı için hem sinemanın akışı bozulmuyor hem de eserin tesiri izleyicide olumlu oluyor.
Örneğin Justice League’de Mercedes reklamı var ancak bu reklam bizdeki üretimlerde olsaydı başrol oyuncusu o arabayı ne kadar krediyle alacağımızı bile açıklardı.
15. Seks furyasının, arabeskçilerin, milliyetçi kahramanların istilası.
70’lerde televizyonun gelmesiyle birlikte sinemadan kopmaya başlayan halkı tekrar salonlara çekmek için çeşitli taktikler denendi. Üretimciler bunun üzerine erotik sinemalara yöneldi ve ünlü oyuncular bile bu sinemalarda oynamaya başladı.
Arabeskçiler ise klişe hususlara sahip olan, sinema bile demenin bin şahit istediği sinemaları müzik klipleri üzere kullanarak ünlerine ün kattılar. Üstüne bir de sanatsal olmaktan çok uzak olan milliyetçi kahraman sinemaları eklenince gerçek sinema kuytu köşede kaldı.
16. Sinema eğitiminin yetersiz olması ve birtakım toplumsal nedenler.
Sinemaya ilgisi olsalar bile gençler toplumsal baskı nedeniyle farklı alanlara yönelmek zorunda kalıyor. Aile, etraf, siyaset, iktisat üzere faktörler onları memur, avukat, hekim üzere seçeneklere yöneltiyor. İşsiz kalmamak için tutkusundan vazgeçen gençlerin sanatkar tarafları ne yazık ki köreliyor.
17. Sansürün neden olduğu baskılar.
Örneğin Netflix’in Türkiye üretimi dizisi “Şimdiki Aklım Olsaydı”, çekimlerine başlanmasına birkaç gün kala baskılar nedeniyle iptal edildi. Dizide bir eşcinsel karakter olduğu için Kültür ve Turizm Bakanlığı çekim müsaadesi vermedi. Dizinin senaristi Ece Yörenç, bu projeyi diğer bir coğrafyada hayata geçirmek için uğraşıyor. Yani kendini düzgün işlerle kanıtlamış bir ismin yapıtı ne yazık ki diğer ülkede pahalanacak.
Deniz Gamze Ergüven’in yönettiği, Fransa’nın Oscar adayı olmayı başaran Mustang sineması de sinemadaki beyin göçlerinin bir örneği. Sinema bu coğrayada çekildi, lisanı Türkçe ama içeriğindeki niyetler nedeniyle burada sansüre uğrayacak ve Oscar için aday adayı gösterilmeyecekti. Direktör daha sonra Hollywood’da Daniel Craig ve Halle Berry’li bir sineması, The Handmaid’s Tale’in bir kısmını yönetti. Marvel’ın Eternals’ını yönetmesi düşünülen adaylar ortasındaydı. Özetle, sansür nedeniyle düzgün yeteneklerin ve yapıtların önü kesiliyor.
Umarız ki Türk sineması bu tip prangaları en yakın vakitte aşarak daha özgür olabilir.
Yeniden de bütün bunlara karşın nadiren de olsa şahane sinemalar çıkıyor. Hatta birtakım sinemalarımız Oscar alan sinemalardan bile çok daha kaliteli. Bu aksiliklere karşın Sarmaşık, İşe Fayda Bir Şey, Bizim Büyük Çaresizliğimiz üzere kaliteli işler çıkabiliyor.
