Ara: History Untold – İnceleme

Bu ülkenin bir tane bahadır modcuya muhtaçlığı var

İnsan istedi mi kendine ne acayip sıkıntılar icat ediyor, değil mi? Mesela birkaç hafta öncesine kadar benim Rus İmparatorluğu’ndaki ekilebilir toprak ölçüsü hakkında hiçbir meselem yoktu, ya da daha çok sabun üretmek için nasıl, nereden baharat bulurum diye düşünmüyordum. Tuz madenlerim, sabanım, çömleğim, kuru besin stoğum, üzüm bağlarım ve hasebiyle şarabım yokken başım çok daha rahattı. Fakat sonra Orta oynamaya başladım…

Öncelikle bir baş karışıklığını çözelim: Çıktığı günden beri bir halde “basitleştirilmiş Civilization” diye yaftalanan Orta: History Untold, ne bir Civilization versiyonu ne de Civilization’dan daha kolay. İkisi de sıra tabanlı uygarlık kurma oyunları, ikisinin de birinci yarım saatinde settler basıp kent kuruyoruz, hakikat, lakin iki oyunun odaklandığı, derinleştiği, strateji öğesini masaya koyduğu alanlar farklı. O yüzden bu incelemeyi bir Civ – Orta kıyaslamasına çevirmeyeceğim. Elimizde aslında baş belası bir oyun var, yanına bir ikincisini eklemeden hak ettiği üzere evire çevire bir inceleyelim hele…

TARİH, ONU YAZANLARIN FANTEZİSİ MİDİR?

Daha birinci dakikadan Ara’nın tarihi bir tutarlılık peşinde olmadığını anlayacağınız bir lider / ülke seçimi ekranı çıkacak karşınıza. Bakalım Osmanlı İmparatorluğu’ndan kimi koymuşlar diye hiç bakınmayın, ya da “Türkiye nerede, Atatürk yok mu?” diye sormayın. Yok. Ha merak ediyorsanız Gana var, Gürcistan var, Crow Nation diye kabile var, milyor yıldır kayıp uygarlık Kush var fakat Türkiye ya da Osmanlı yok. Ayrıyeten oyun içinde ilerledikçe karşınıza çıkmasını bekleyebileceğiniz, topraklarınızda doğup yaşayan, farklı alanlardaki aktivist tarihi kişiliklerin bir kısmı da niyeyse uygarlık lideri olarak ana ekrana yerleşmiş. Arjantin için first lady Eva Peron, İtalya için hukukçu Cesare Beccaria, Almanya için rahibe / bestekar Hildegard von Bingen falan enteresan seçimler olmuş. Ola ki bir DLC’yle Türkiye eklenirse başkan olarak Sabiha Gökçen ya da (aklıma çok isim geliyor ancak buraya eklersem sorun çıkabilir, canım halkımın neye ayar olacağı belirli değil zira, o yüzden eklemiyorum) ülke idaresinde yer almamış öbür biri gelirse çok şaşırmayalım yani.

Neyse, önderler zati işin kıymetsiz kısmı… Hangi ülkeyi ve lideri seçerseniz seçin, oyunun yazgısını sizin kararlarınız belirleyecek. Tekrar de başlangıçta fazladan kent kurmanıza müsaade verenlerden birini alın derim. Zira Orta ülkeden çok kent idaresine odaklandığımız bir oyun. Ne kadar çok kentiniz varsa o kadar güçlüsünüz. Gerçi bunun da bir “ama”sı var… Güçlü olmak istiyorsanız kent topraklarınızın her bir dönümünü nasıl değerlendireceğinizi düşünmek, planlamak, yatırımlarınızı ve üretiminizi ince ince takip etmek zorundasınız. Yoksa son birkaç yıldır Türkçe jargona yerleşen “failed state” kavramını yakinen test etme talihini yakalarsınız (halihazırda tüm benliğinizle hissetmiyorsanız diye dedim).

O vakit şu kent kurma ve yönetme işine bir bakalım.

Oyun birinci kentinizi birinci tıpta esasen veriyor, talihinize artık neresiyse… Lakin ikinci kentten itibaren kural şöyle: Kentler iki ila altı ortası küçük modüle bölünmüş bölgelerin vakit içinde birbirine eklenmesiyle oluşuyor ve siz bir kent kurduğunuzda yalnızca birinci bölgeyi seçmiş oluyorsunuz. Diyelim ki üç kesimli bir bölge seçip kentinizi kurdunuz. Bunun bir modülünü aslında kent merkezi için kullanmış oldunuz, geriye kaldı iki. Buralara da birinci yerleşim ünitelerinizi (dwelling) koyacaksınız muhtemelen zira kenti büyütmenin münasebetiyle yeni bölgeler eklemenin koşulu nüfusu büyütmek, o da yerleşim ünitesi koymadan olmuyor.

Bak bu ortada, bana “karışık anlatıyorsun” falan demeyin, daha karışık kısımlarına gelmedim!

Ne diyorduk, münasebetiyle olabildiğince çok kesimden oluşan bir bölgeye yerleşmek kıymetli, birebir halde onun etrafındaki bölgelerin ne kadar verimli (demir olur, buğday olur, at olur, balık olur vs) olduğuna bakmak da kıymetli zira kentiniz büyüdükçe teker teker bu bölgeleri katacak topraklarına. Neyse ki bu bölgeler rastgele eklenmiyor, ne tarafa yanlışsız büyüyeceğinizi kendiniz seçiyorsunuz. Mesela bir tuz madenini ele geçirmek için kentimi Z biçiminde büyüttüğümü bilirim… Kenti birinci bölgeye kurdunuz, 10-15 turn sonra kâfi büyüklüğe ulaştığınız için ikinci bir bölge alma hakkınız doğdu, siz de diyelim gözünüze kestirdiğiniz beş modüllü bir bölgeyi seçip eklediniz. Beş tane üretim binası hakkınız oldu demektir. Artık kent menüsünden seçip seçip koyacaksınız; birine atölye, birine kasap, birine çömlekçi, birine okul, birine oduncu kampı… üzere. Kentlerin büyüme suratı bu binaların imal süratiyle paralel gittiği için “eyvah bina koyacak yer kalmadı” paniğini pek yaşamıyoruz ancak oyun derinleştikçe “tüh ya pastaneyi yanlış yere koymuşum” falan demeye başlıyoruz. Yani binaları bölgelere rastgele dağıtmak yerine planlı formda yerleşmenin değeri vakitle ortaya çıkıyor. Verimli tercihler yapmak zorundasınız zira bu oyundaki en büyük işiniz üretim. Daha çok üretim.

TEDARİK ZİNCİRİ İDARESİNDE SABRIN ROLÜ

Ara’nın üretim zinciri, zincir formunda değil arkadaşlar, örümcek ağı formunda (ipin ucu kaçtıktan sonra ise yanlışsız terim “arapsaçı” oluyor). Her hammadde birden fazla üretim merkezinde kullanıldığı üzere, ürettiğiniz şeyler de dönüp hammaddenin randımanını değiştirebiliyor ya da öteki üretim binalarına kaynak olabiliyor. Diyelim eczane açtınız. Öncelikle binanın üretim kapasitesini yükseltmek için kalıcı bonus veren birkaç ekstra kesim ekleyebiliyorsunuz; atıyorum 1 ünite ip, 1 ünite de elektrik verince turn başına 3 olan üretim kapasitesi 5’e çıkıyor. Sonra bu eczanede ne üretebildiğimize bakıyoruz. Bitkisel ilaç, parfüm, bandaj diye üç seçenek var mesela. Bitkisel ilaç üretmeye karar verdiniz. Bunu yaparken yeniden kapasiteyi yükseltmek için üç farklı gereç ekleyebiliyorsunuz; diyelim her turn 2 çiçek, 3 odun, 1 de çay yaprağı koyarak turn başına bitkisel ilaç üretiminizi 1.2’den 2.5’e çıkardınız. Bu 2.5’in 1’ini kent sıhhatini artırmak için, 1’ini de trade post binasında kullanmaya karar verdiniz. Kalan 0.5’i de iki turn biriktirip 1’e tamamlarım bölgelerdeki yerleşim ünitelerinden birine veririm dediniz. Şimdi… Bandaj ve parfüm için de anlatayım mı? Bakın, yalnızca bir eczane simülasyonu oynuyor olsaydık bile doyurucu bir karmaşa düzeyinde olan bu sistemden 20 adedini filan birebir anda direktörüz gerekiyor. Fırın için farklı, sanat atölyesi için farklı, üniversite için başka, konserve üretimi için başka, endüstriyel imalathaneler için başka (hayır, apayrı) girdi-çıktı hesabı yapmanız gerekiyor. Dev bir tycoon oyunları evrenindesiniz ve her bir oyundaki başarınız başkasındaki skorunuzu etkiliyor.

Bu durumda ne yapıyoruz? Kim uğraşacak yahu deyip kapatıyor muyuz oyunu? Asla! Hele de içinizde bir mikro idare kıvılcımı varsa artık hayattaki asıl işiniz Ara’nın üretim sistemini oturtmaya çalışmak oluyor. Oyun bu süreçte hayatınızı kolaylaştıracak hiçbir bilgiyi yanlışsız düzgün paylaşmıyor olabilir, olsun, kağıdı kalemi alıp ya da artta bir Excel açıp her kentin her binasında neyi ne kadar ürettiğinizi, nerede kullanmak için ürettiğinizi de not ederek kayıt altında tutuyorsunuz. Sizin isminize konuşmayayım lakin ben o denli yaptım valla. Oyunun sağ tarafında açtığınız Excel’i arayüzün kesimi üzere düşünebilirseniz mis üzere sistem. Ayrıyeten o kadar da çılgınca değil, güya SAP falan kullanmaya başlamışım üzere bakmayın… Düşündüm lakin sonuçta kullanmadım.

Ara’nın sorunu her üretim kalemini planlıyor ve yönetiyor olmamız değil, bu süreci kolaylaştıracak araçlardan mahrum olmamız. Oyunun arayüzü, bilgi ekranları, yönlendirmeleri falan olup biten işlerin yanında çok zayıf kalıyor. Her turn başında önünüze düşen bilgilendirme notlarının sayısı doğal olarak oyun ilerledikçe kabarıyor ve bir şeyleri otomatiğe bağlayamadığınız için (bağladığınızda da aklınız orada kalıyor çünkü) giderek daha meşgul ve sonlu ve yorgun bir karaktere dönüşüyorsunuz (böyle bu türlü diktatör oluyorlar tahminen de). Yalnızca üretim tarafından bahsetmiyorum, oyunun arayüz sorunları her ayrıntıda ayağınıza takılıyor. Dünya haritasının hudutlarına hakikat yolladığınız üniteleri kıpırdatmak, bir menüde kaydırma çubuğunu bulup kullanmak, çok sayıda birlikten oluşan ordunuzla bir kenti kuşatmak, kaçırdığınız bir gelişmeyi dönüp bulmak falan daima sorun. Tahminen çok kolay lakin gözünüzde canlansın diye söylüyorum; oyunun save evraklarında bile bir saçmalık var. Üç farklı save’iniz var diyelim, üçünü de tıpkı gün, tıpkı saat, birebir dakika almış görünüyorsunuz (hatta save alırken çıkan ekranda da “delete file” yazıyor, nasıl bunu görüp düzeltmemiş olabilirler diye düşünüyorum her seferinde). Tahminimce bu problemler yakın vakitte bir güncellemeyle giderilecektir, çünkü hepsi ufak tefek şeyler ancak birinci günden bitmiş bir Orta oynayabilseydik oyunun yaratacağı tesir çok farklı olabilirdi.

Olabilirdi zira Orta, kurallarını uzun vakittir Civilization’ın belirlediği bu oyun tipine farklı yaklaşmak, taze fikirler getirmek üzere bir yeteneğe sahip. Turn’lerin sırayla değil birebir anda oynanması, askeri gücümüzün yalnızca gerektiği vakitte gerektiği kentte ortaya çıkması, en başta bahsettiğim bölgesel olarak büyüyen kentler dinamiği, tarihin kırılma noktalarında ona adapte olamayan devletlerin tabiatıyla yok olması… daha bir sürü şey var fakat oyunun düzgün yaptığı işleri tek cümleye sıkıştırmak haksızlık olur. O yüzden haydi gelin biraz da övelim.

RİCA ETSEM ÇAĞINIZI ATLAR MISINIZ?

Oyunun açılışında haritayı açsınlar, üç beş ganimet toplasınlar diye saldığınız birinci izciniz ve avcınız, uzun vakittir o topraklarda yaşayan kabilelerle tanıştırıyor sizi. Bunlar az nüfuslu, bazen fazla talepkâr bazen de inanılmaz yararlı topluluklar. Düzgün geçinmeyi başarır, itimatlarını kazanırsanız bir noktada size katılmaya karar veriyorlar, gelirken de yanlarında odunlarını, tohumlarını falan getiriyorlar, şahane oluyor. Lakin ortayı bozarsanız yandınız… Dünyanın öbür ucuna da kaçsanız inatla ünitelerinizi kovalıyorlar. Aslında daha oyunun başındasınız, her ünite altın bedelinde, bir adedini anlamsız bir çatışmada yitirmenin bedeli ağır olabiliyor. Bu “yan görev” tadındaki dokunuş bile o kadar yenilikçi hissettirdi ki oynarken… Misal formda rastgele vakitlerde “event” ismi altında, iki üç seçenekten birine karar vermeniz gereken kimi gelişmeler çıkıyor karşınıza. Bunlar gerçek tarihi olaylardan alıntılanmış. Bazen bir girişimciniz devlet dayanağı istiyor, bazen maden emekçileri sendikanız taleplerle geliyor, bazen bir kanaat başkanı size ulaşıp hayalini paylaşıyor… Kısacık kıssasıyla birlikte sunulan bu olayların da oyunun rutinine çok yakıştığını söyleyebilirim. Keşke sayıları daha fazla olsaydı, keşke aşina olduğumuz daha çok tarihi kıssanın oyundaki yansımasını görebilseydik. Sayıları şimdilik az ve ikinci üçüncü oyununuzda aslında hepsini görmüş oluyorsunuz.

“Tarihin kırılma noktaları” demiştik üstte, o da hoş bir özellik… Vakit çizgisi, her biri dört çağdan oluşan üç “act”e ayrılmış ve bir act bittiğinde kâfi itibar puanını toplayamamış uluslar yok oluyor. Evet, bayağı haritadan siliniyorlar. Geride biraz ganimet ve birtakım silahlı çeteler kalıyor yalnızca. Böylelikle yerleşecek daha çok toprak, toplanacak daha çok kaynak açılıyor size de. Oyun sırasında kimin hayatta kalamayacağını kestirip ona nazaran bir strateji kuruyorsunuz siz de. Tek sorun şu: Bir act’in bitmesi için sizin çok uygun oynamanız yetmiyor, en az üç ulusun daha o vakte kadarki tüm çağlara ulaşmış olması gerekiyor. Hasebiyle öbürleri hâlâ çamurdan seramik yapmaya çalışıyorsa, siz elektronik devre üretmeye başlamış olsanız da act bitmiyor. Evet, başıma geldi, oradan biliyorum.

SİZ SAVAŞIN, BEN KENT YAPACAĞIM!

İşin aslı, oyunda odaklanabilecek çok strateji var lakin muhtemelen yapay zekâ asker üreteceğim, savaş açacağım derken kaynakları ve vaktini o denli bir harcıyor ki sizin yaklaşımınızı anlayıp ona ayak uydurması mümkün olmuyor. Sizin çok bir şey yapmanıza gerek kalmadan kendi tuzağını kendi kuruyor. İleri zorluk düzeylerinde bile asıl tehdit öteki devletleri yöneten yapay zeka değil. Siz oyun boyunca kendiniz için seçtiğiniz dezavantajlara karşı gayret ediyorsunuz asıl olarak. Bir de bunlar kendi ortasında savaşmaya başlayınca işler daha da kolaylaşıyor ki bu kadar oynadım, şimdi ittifak kurup üstüme yürüyen iki yapay zekâ devleti gördüğüm olmadı, varsa yoksa kendi ortalarında hudut hengamesi, varsa yoksa “casus belli”. Ortam bu türlü olunca ekseriyetle kolunuzu kıpırdatmak yerine “proxy war” yöneten iğrenç bir başkana dönüşmüş buluyorsunuz kendinizi.

Rejiden ihtar geldi, artık bu incelemeyi toparlamam gerekiyor lakin adettendir, oyunun grafik ve performans kalitesinden de bahsedeyim biraz. Denetim panellerinin yetersizliğini, ıncık cıncık minnak kunnak ikonlar ortasında kayboluşumuzu bir yana koyarsam oyunun grafiklerinden çok memnunum. Bilhassa kentlere zumlayıp sokaklarda gezinmek, diktiğim dünya olağanüstüsü binalara bakmak, küçücük konutların vakitle gökdelene dönüşmesini görmek, pazardaki dükkânın önünü süpüren adamı izlemek falan hakikaten keyifli. Esasen kent idaresi odaklı yanlışsız düzgün strateji oyunu kalmadığı için giderek büyüyen bir açlık içindeyim, o yüzden üç beş turn’de bir vitamin niyetine kentleri geziyorum, okul binalarına, değirmenlere, toprak yollara, tuz madenlerine bakıyorum… Lakin biraz kasıyor. Bilhassa ortaya bir görüntü gireceği vakit canım Acer Predator oyun bilgisayarım ulumaya başlıyor. Olsun, kimi Cities: Skylines II’ler üzere patlamıyor en azından. Kasılsa da çalışmaya devam ediyor. Ha bir de oyunun müzikleri birkaç saat sonra çok üzücü baş ütüler hale geliyor, istemeden de olsa müzikleri eksiksiz kısıp yalnızca sesleri dinlemeyi tercih ettim ben.

Son olarak, bu cins oyunların bir kesim eksik çıkmasını, güncellemelerle, DLC’lerle toparlanmasını artık kanıksadık. O nedenle insafsızca eleştirmek yerine bir kenarda saklayıp olgunlaşmasını beklemek (yani turşusunu kurun diyorum) daha uygun olabilir. Lakin benim için artık çok geç, gördüklerimi görmemiş üzere yapamam. Lakin görmediklerimi görecekmiş üzere yaparsam Ara’nın elinde mükemmel bir potansiyel olduğunu söyleyebilirim. Bu potansiyelin bir kısmını modcular gelip ortaya çıkaracak, bir kısmını da yamalar, güncellemeler… Fakat ne olur şu save belgelerindeki “delete file” başlığını çabucak bu akşam düzeltsinler, bir editör olarak çok kötü tetikleniyorum.