İnternette yaptığınız her bir tıklama, her saniye kayıt altına alınıyor. Pekala, bu saf tıklar, politikler tarafından nasıl kullanılıyor?
Dünya çapındaki her internet kullanıcısı, bu dev ağ içinde her saniye bir ayak izi bırakıyor. Hangi siteleri ziyaret ettiğiniz, toplumsal medyada hangi gönderileri beğendiğiniz ve kimleri takip ettiğiniz, alışveriş tercihleriniz ve çok daha fazlası, sayısız bilgi kütüphanesine işleniyor.
İnternette bulunan tüm bu şahsî datalarınız, uzun yıllardır rastgele bir ülkedeki siyasi etraf tarafından da kullanılıyor. Abartmadan söylüyoruz ki bilgileriniz, siyaset dünyasını da şekillendiriyor. İşin en temelinden başlayıp, datalarınızın kullanım emellerinden datalarınızın nereden alınıp nasıl işlendiğine kadar her şeyi anlatıyoruz.
Verilerinizin politikler tarafından mümkün kullanım senaryoları:
- Vatandaşların internet ortamındaki demografisini oluşturma
- Vatandaşların yatkın olduğu görüşü evvelden belirleme
- Miting yahut toplumsal medya fark etmeksizin, rastgele bir ortamda gündeme getirilecek mevzuların belirlenmesi
- Bu mevzuların nasıl bir telaffuzla aktarılacağının planlanması
- Yapılan her telaffuzun ve her hareketin gerçek vakitli yansımasını öğrenme
- Rakip destekçilerinin ilgi alanlarını ve kanılarını tahlil etme
- Herhangi bir ortamda söylenecek her cümlenin toplumdaki mümkün yansımasını öngörme
- Hedefli reklam yoluyla kitlelere ve platformlara özel reklamlar oluşturma
Tabii iş tüm ülkeye hitap etmek olduğundan, kullanım maksatları sırf bunlarla sonlu kalmayabilir. Vatandaşların görüşlere ve partilere bağımlılığı, fikirlerini değiştirmeye ne derece açık oldukları, partiye başvuran bir kişinin geçmişi ve yönelimleri dahil pek çok ayrıntı, bu datalarla açığa çıkarılabiliyor.
“Bu nasıl mümkün?” diyenler için temel sorudan başlayalım: Datalar nasıl elde ediliyor?
Yukarıda bahsi geçen ve çok daha fazla potansiyel kullanım alanının gerçeğe dönüşmesi için elbette evvel bilgilere sahip olmak gerekiyor. Pekala, bu datalar siyasalların eline nasıl geçiyor? Bu sorunun yanıtı yalnızca bir yerle hudutlu değil.
İnternetin gümrük memuru “çerezler”:
Bugün Webtekno.com yahut rastgele bir yerli/yabancı internet sitesine giriş yaparsanız, karşınıza bir ‘Çerezler’ penceresi çıkıyor. Çerezler, ziyaret ettiğiniz internet sitesine özel olmakla birlikte tıpkı sayfalardaki üçüncü taraf hizmetlere de ilişkin olabiliyor.
İnternet sitelerine ilişkin olan çerezler, siteye bağlı olacak formda değişiklik gösterse de çoğunlukla güvenlik, aramalar, oturum açma üzere sitelerin kritik işlevlerinin çalışmasını sağlıyor. Yeniden internet sitesine bağlı olarak, bilhassa e-ticaret platformlarında her bir tıklamanız, her bir mouse hareketiniz, ziyaret ettiğiniz her eser, bu çerezler vasıtasıyla kayıt altına alınıyor.
Üçüncü taraf çerezler ise ziyaret ettiğiniz internet sitesine entegre olan fakat sitenin işlevlerini kapsamayan çerezleri içeriyor. Bu çerezler, çoklukla sizin yalnızca bir internet sitesindeki değil, tüm internet sitelerindeki hareketlerinizi kayıt altına alıyor.
Üçüncü taraf çerezler, çoklukla internet sitelerinin kullandığı üçüncü taraf reklam ve içerik hizmetlerine ilişkin oluyor. İnternet sitelerinin büyük bir çoğunluğunda yer alan Google reklamları kısmı, bu çerezler sayesinde şekilleniyor, size özel reklamlar gösteriliyor.
Aslında data kütüphanesinin büyük çoğunluğu da bu üçüncü taraf çerezler sayesinde oluşuyor. Ferdî olarak bir esere yahut içeriğe tıklamanızın tesirini hafif görüyor olabilirsiniz. Fakat sizin üzere yüz binlerce beşerden elde edilen datalar, büyük bir kütüphane oluşturuyor, insanları kategorilendiriyor, kimliklendiriyor.
Bu sürece daha sonrasında değineceğiz. Şimdilik bu kısmı şununla sonlandıralım: Her internet sitesi, KVKK ve GDPR üzere kanunlar gereği bünyesindeki çerezlerin kullanım gayelerini açıkça belirtmek, kullanımı için ziyaretçiden onay almak zorunda. Bunun örneğini, Webtekno.com üzerinde de şu formda görebilirsiniz:
Sosyal medya platformları:
Bir internet sitesini ziyaret ettiğinizde, toplumsal medya platformlarına üye olduğunuzda, bu platformlarda etkileşimde bulunduğunuzda cebinizden tek bir kuruş para çıkmıyor. Fakat şunu hatırlatalım: Hiçbir platformun temel gayesi “insanlar eğlensin, vakit geçirsin” değil. Her şeyin bir karşılığı var.
Sosyal medyada bir hesap oluşturarak isminizi soyadınızı, e-posta adresinizi, telefon numaranızı, adresinizi, yaşınızı, doğum yerinizi; pak bir beğeniyle ilgi alanlarınızı, saf bir yorumla görüşünüzü, temiz bir paylaşımla gayenizi ve idealinizi ortaya koyuyorsunuz. Bu hareketlerin her biri ve çok daha fazlası, platformlar tarafından kayıt altına alınıyor.
Sosyal medya platformları da bu sayede para kazanıyor. Size ilişkin topladığı, hassas olmayan kullanıcı datalarını tahlil ve reklam üzere hedeflere sahip kuruluşlara satıyor, ticaretini yapıyor.
Sosyal medyadan alınan bilgilerin ne derece büyük ve siyaset ortamını şekillendiren datalar olduğunu, 2016’daki ABD seçimleri sonrasında ortaya çıkan Cambridge Analytica – Facebook örneğinde görmüştük.
Özetlemek gerekirse, Facebook kullanıcılarından müsaadesiz halde alınan bilgiler, tahlil şirketi Cambridge Analytica tarafından işlenmiş, Donald Trump’ın seçim kampanyası için kullanılmıştı. Ayrıntıları, yazımızın sonunda yer alan içerikten öğrenebilirsiniz.
İnternet ortamındaki her türlü hizmet de bilgilerinizi satabilir:
İnternet, yalnızca toplumsal medya ve sitelerle sonlu bir ortam değil. E-posta adreslerinize gelen kampanyalar ve gösterdiğiniz ilgi, doldurduğunuz anketler, yaptığınız bağışlar, üye olduğunuz abonelikler ve çok dahası da kümülatif bilgi tabanlarına ekleniyor.
Satılan datalarla oluşan bir dünya hayal edin, işte siz buradasınız:
84 milyon nüfusa sahip Türkiye’de ICT datalarına nazaran nüfusun %74’ü internet kullanıcısı durumunda. Dünya çapındaysa bu sayı 5,16 milyar.Tüm insanlığın %64,4’ünün içinde bir kum tanesisiniz.
Veri tabanları, bu 5,16 milyar kullanıcıya ilişkin her bilgiye konut sahipliği yapıyor. Nerede yaşadığımız, hangi yemekleri sevdiğimiz, hangi ünlü isimleri takip ettiğimiz, hangi görüşleri benimsediğimiz… Üstelik bu bilgiler her saniye güncelleniyor!
İnternetin büyüklüğünü tekrar hatırlattık, artık bir sonraki etaba geçelim.
Peki, toplanan datalardan nasıl “anlam çıkarılıyor”, bir öteki deyişle datalar nasıl işleniyor?
Tıklamalar, beğeniler, yorumlar, paylaşımlar, girdiğiniz siteler, üye olduğunuz mecralar. Tüm bunlar, tek başlarına ele alındığında bir kişi yahut toplum hakkında pek fikir sunmuyor. İşte bu yüzden, Cambridge Analytica üzere binlerce tahlil şirketi kurulmuş durumda. (Tabii skandal sonrasında Cambridge’in kapatıldığını belirtelim.)
Analiz şirketleri, kendi geliştirdikleri yahut bir öteki şirketten satın aldıkları özel algoritmalar ile datalara mana yüklüyor. Bu algoritmalar, çok kolay bir anlatımla “Kişi şunu beğenip bunu takip ediyorsa, tıpkı vakitte şu eserlere göz atıp şu kitapları satın alıyorsa, görüşü budur.” diyor.
İşte birebir tahlil şirketleri, insanların kimliklendirildiği, her senaryoya nazaran kategorilendirildiği işlenmiş dataları, siyasi partilere ve bu partilerin çalışmakta olduğu reklam şirketlerine ve maksada hitap eden başka kuruluşlara satıyor.
Aynı biçimde partiler yahut ortacılar, tahlil şirketlerine kendi özel isteklerini iletebiliyor, algoritmaların kendilerine özel bilgiler sunmasını sağlayabiliyor. Örneğin, seçmenler görüşlerine nazaran kategorilendiriliyor, siyasi partilere yapay zekâ desteğiyle kampanya teklifleri dahi sunulabiliyor.
Analiz şirketlerinden elde edilen seçmen kimliklerine uygun, dayanağın artmasını amaçlayan kampanya geliştiriliyor. Bu kampanya çerçevesinde reklamlar oluşturuluyor, Google Ads ve bilimum reklam hizmetleri aracılığıyla bu reklamlar, tekrar datalar yoluyla belirlenen uygun tarih ve saat aralığında, uygun internet sitelerinde, hedeflenen bireylere gösteriliyor.
Ücret ödenerek yayınlanan reklamlardan da datalar elde ediliyor. Bu reklamlara hangi çeşit kullanıcılar tıklıyor, en çok hangi kitle ilgi gösteriyor, hangi saatte daha fazla geri dönüş alınıyor…
Tabii reklamlar bunun yalnızca bir kullanım senaryosu. Tıpkı ve benzeri süreci, yazımızın başında belirttiğimiz tüm kullanım senaryoları için hayal edebilirsiniz.
Tüm bu uğraş Türkiye’de işe yarıyor mu?
Ahmet Tan ve Barış Armutçu tarafından yayımlanan “Türkiye’de Dijital Politik Pazarlama” araştırması, bu sorunun karşılığını net bir biçimde veriyor. 2018 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin de incelendiği araştırma, şu sonuca yer veriyor:
“Siyasi partiler ve parti önderlerinin politik pazarlama ve dijital pazarlama ögelerini aktif bir formda kullandığı seçim kampanyalarında öbür siyasi partilere ve parti başkanlarına karşı üstünlük sağladığı görülmektedir.”
“Verilerimi kullandırmaktan kaçabilir miyim?”
Lafı dolandırmadan karşılık verelim: İnternet kullanıyorsanız, hayır. Hatta kullanmıyorsanız bile, bir arkadaşınız yahut akrabanız bile sizin datalarınızı internet ortamına taşımakta kâfi olabilir.
Cambridge Analytica skandalı hakkındaki tüm ayrıntılar:
Facebook ve Instagram reklamlarına en çok para harcayan siyasi hesaplar:
Kaynaklar:
- ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği), ICT Regulatory Tracker.
- Reuters, “How political campaigns use your data”.
- The Atlantic, “How Politicians Can Use Big Veri to Win Elections”.
- Ahmet Tan, Barış Armutçu, “Türkiye’de Dijital Politik Pazarlama”.
