Okuyunca “Neler Yaşamışız Ya!” Diyeceksiniz: Antenli Televizyonlarda Reyting Bilgilerine Ulaşmak İçin Kullanılan Garip Yöntemler
Bugün, televizyon kanallarının ne kadar izleyiciye ulaştığı, reyting sayıları üzere birçok bilgi elimizin altında. Dilediğimiz vakit bu bilgilere çarçabuk ulaşabiliyoruz. Pekala ya evvelce?
Şu anda gelişen teknoloji, her an ne yaptığımızı bilebilse de antenli televizyonların kullanıldığı devirde, bu izleyici sayısına beşerler nasıl ulaşıyordu?
Bu kadar gelişmiş ve akıllı televizyonların piyasaya sürülmediği periyotlarda, bir kanalı kaç kişinin izlediği bilgilerine nasıl ulaşıldığını öğrenince biraz şaşırabilirsiniz…
Televizyon yayıncıları için yayının kaç kişi tarafından izlendiği, epeyce kıymetli bir mevzu.
Televizyonun konutlardaki yerini aldığı analog periyotta, yayıncılar ve reklam verenler için en kritik mevzu, programı kaç kişinin izlediğiydi. Günümüzde dijital izleme bilgileri anlık olarak toplanabilirken, evvelden bu soruya cevap bulmak, yaratıcılık ve teknolojinin sonlarını zorlayan usuller gerektiriyordu.
Tabii her şeyin dijital olmadığı o periyotlar, televizyonların siyah beyaz yayın yaptığı 1950’lerde, izlenme oranlarını ölçmenin en pratik yolu kâğıt üzerinde başladı. Seçilen hanelere gönderilen defterlerde, aile üyelerinden izledikleri programları saatleriyle not etmeleri istendi. Bu yol, bilhassa lokal kanalların popülerliğini ölçmede kullanılmıştı.
Ama insan hafızası, bu usulü dört dörtlük uygulamak için kâfi değildi.
Birçok kişi, izlediği programları unutuyor ya da toplumsal beklentilere uygun biçimde “prestijli” programları kâğıda yazma eğilimi gösteriyordu. Üstelik defterlerin toplanıp elle işlenmesi de haftalar alıyor, reyting sonuçları gecikmeli olarak açıklanıyordu. Öteki bir teknik gerekliydi…
“Şu anda hangi kanalı izliyorsunuz?” sorusu, 1930’larda radyo dinleyicileri için geliştirilen bir teknikti. Birebir teknik, televizyon periyodunda de kullanıldı. Anketörler, rastgele numara çevirerek meskenlerin o anki izledikleri yayınları kaydediyordu. Bu “eşzamanlı ölçüm”, bilhassa prime time denilen değerli saatlerde yayınlanan dizilerin gerçek izlenme oranlarını yakalamada tesirliydi.
Takdir edersiniz ki bu prosedür de pek tesirli olamadı.
1940’lı yıllarda, ölçüm için ihtilal niteliğinde bir buluş hayata geçirildi: Audimeter. Bu küçük kutu, televizyonun kanal ayar düzeneğine bağlanarak hangi frekansın ne mühletle kullanıldığını 16 mm’lik sinema şeritlerine kaydediyordu.
Her hafta Nielsen ismindeki şirkete gönderilen bu şeritler, özel projektörlerle okunarak izlenme haritaları oluşturuluyordu. Mekanik bir düzenekle çalışan bu sistemin de televizyonun açık olduğu her anı “izlenme” olarak saymak, ekran karşısında kimsenin olmadığı durumları ayırt edememek üzere bir eksiği vardı.
1980’lerde, People Meter isminde bir sistem, izleyici ölçümünü kişiselleştiren birinci adım olmuştu.
Evlere kurulan bu aygıtlar, yalnızca kanal bilgisini değil; izleyicilerin kimliğini de kaydediyordu. Her aile üyesine özel bir buton veriliyor, izlemeye başladıklarında butona basmaları isteniyordu. Böylelikle yaş, cinsiyet üzere demografik datalarla izlenme müddetleri eşleştirilebiliyordu.
Ancak bu sistemin de eksiği, izleyicilerin butona basmalarını kontrol edememesiydi. Bilhassa çocukların ve yaşlıların buton kullanmayı unutması, data kayıplarına yol açıyordu.
Tüm bu sistemlerin de ortak bir paradoksu vardı.
O da ölçülenin aslında televizyonun açık olduğu müddet olmasıydı, izleyicinin dikkatini verdiği mühlet değil. Bir konutta TV’nin art planda çalışmasıyla faal olarak izlemek, birebir kategorideydi. İşin berbatı, bu ilkel formüllerle toplanan bilgiler, milyon dolarlık kararları yönlendiriyordu.
1960’larda ABC kanalı, Audimeter bilgilerine dayanarak prime time’da sinema yayınlama stratejisi geliştirmiş ve reytinglerde NBC’yi geçmişti. 1981’de CBS’in dizi finali Dallas da 83 milyon izleyiciye ulaştığı tespit edilince televizyon tarihine geçmişti.
Ölçüm yanlışından ötürü elveda dediğimiz programlar da oldu.
En değerli örneği, 1996’da meşhur Seinfeld dizisinin bir kısmı, yanlış kalibrasyon nedeniyle düşük reyting almıştı. Lakin sonradan düzeltilen datalarla aslında o gün rekor kırdığı anlaşılabilmişti.
Tüm bu ölçüm formüllerinin hakkını yememek lazım. Zira günümüzdeki dijital tahlillerin temelini oluşturdu. Audimeter’ın mantığı, akıllı TV’lerdeki izleme bilgilerinde; People Meter’ın demografik eşleştirmesi ise streaming platformlarının şahsileştirilmiş içerik algoritmalarında hâlâ yaşıyor.
