Halkın Söz Sahibi Olması Gereken Bir Çağda 43 Ülkeyi Neden Hâlâ Kral ve Kraliçe Yönetiyor?

Bir sabah uyandığınızda, ülkenizin başında doğuştan gelen ayrıcalıkla tahta oturmuş birinin olduğunu hayal edin. Şu anda “hayal” etsek de, günümüzde 43 ülke için maalesef bu bir gerçek.

Tarihte tahminen bu durum, pek olağan karşılansa da günümüzde hâlâ 43 ülkenin monarşi ile yönetilmesi, insanı şaşırtabiliyor.

Peki hakikaten de krallar ve kraliçeler, demokrasi çağında bile nasıl tahtlarını müdafaaya devam ediyorlar?

Monarşi, insanlık tarihinin en eski idare biçimlerinden biri.

Mısır firavunlarından Orta Çağ hükümdarlarına kadar iktidarın tek elde toplandığı bu sistem, Fransız İhtilali ile sarsılmıştı. 20. yüzyılda imparatorlukların çöküşüyle birçok monarşi tarihe karışsa da, kimileri hâlâ ayakta kaldı. Mesela hepimizin çok yeterli bildiği İngiltere, 1688’deki “Şanlı Devrim” ile parlamentonun üstünlüğünü kabul etti, Japonya ise II. Dünya Savaşı sonrası imparatoru sembolik bir role indirgedi.

Birleşik Krallık, Japonya, İsveç üzere anayasal monarşilerde hükümdarların yetkisi törenseldir. Kral Charles, kanunları imzalasa da parlamentoya karşı sorumlu bir hâlde. Japon İmparatoru’nun tek yetkisi de “halkın birliğini simgelemek.” Ancak Suudi Arabistan’da durum biraz farklı. Orada Kral hem devlet başkanı hem başbakan.

Halk neden monarklara bağlı?

Monarşiye bağlılığın altında tarih ve kimlik, istikrar arayışı, ekonomik yarar ve ruhsal garanti yatıyor. Siyasi krizlerde monarklar, “tarafsız bir liman” fonksiyonu görüyor da diyebiliriz. 1981’de İspanya’da darbe teşebbüsünü Kral’ın durdurması bunun kıymetli bir delili. Ekonomik açıdan katkılarına ise yok diyemeyiz. Britanya Kraliyet Ailesi’nin turizme katkısı, yılda 1.8 milyar £.

Monarşilerin, her ne kadar olumlu tesirleri olsa da maliyetleri ve getirisi halk tarafından pek de olumlu karşılanmıyor. Kraliyet harcamaları, gelirlerin kıymetli bir kısmının saraylara gitmesine neden oluyor. Düğün üzere merasimlerin ise maliyetlerini hesaba katmıyoruz bile.

Bugün kraliyet ailelerinin, yumuşak güç ve kültür elçiliği, kriz idaresi üzere vazifeleri bulunuyor.

Prens William’ın etraf projeleri, İngiltere’nin yeşil imajını güçlendirirken, Ürdün Kraliçesi Rania’nın bayan hakları savunuculuğuyla ülkesinin çağdaş yüzünü temsil ediyor. Norveç Hükümdarı Harald ise 2011’deki terör ataklarında halkı birleştiren konuşmasıyla tarihe geçmişti. Dünyanın en rahat ülkelerinin yarısının monarşi ile yönetildiğinden hareketle, monarşinin aslında ne kadar başarılı olduğu fikri hakimdir. 

Tabii halk da bu durum karşısında ikiye ayrılmış durumda. Bilhassa monarkların, harcadıklarından fazlasını ülkeye getirip getirmedikleri cumhuriyetçilerle kraliyet yanlılarını karşı karşıya getiriyor. Monarşi yanlılarının en güçlü argümanlarından birisi, monarkın ulusal birliğe katkısıdır. Seçilmiş devlet liderlerinin siyasi rakipleri olacağı, toplumun bir kısmınca sevilip bir bölümünce eleştirileceği; lakin monarkın doğuştan bu rolde olması ve siyaset dışı pozisyonu nedeniyle tüm bölümlerce benimseneceği savunuluyor.

Monark, ülkenin anne/babası figürüne sahiptir.

Etnik ve dini farklılıkların çok fazla olduğu toplumlarda monarşi, halk için ortak bir hissede sunuyor. Mesela Belçika’da Kral, Flamanca ve Fransızca konuşan topluluklar ortasında birlik sembolü olarak görülürken Tayland’daki Kral, Budist çoğunluk ile Müslüman azınlığı bir ortada tutan bir güç olarak hürmet görüyor. Ayrıyeten onlar için Cumhurbaşkanları gelip geçicidir, bugün seçilir yarın sarfiyat ancak kral her vakit oradadır. Devlet başkanlığının sık sık el değiştirmesi, ülkede bir istikrarsızlık yaratabilir, monarkın ömür uzunluğu süren hizmeti ise bir istikrar ögesini oluşturur.

Monarkların siyasete karışmamaları, seçimle gelen iktidar değişimleri ve siyasi karışıklık ortamını da ülkede doğurmadığı için halk, bu hususta müreffeh bir hayat sürebilir. Ulusların ortak bir kültürel miras simgesi hâline gelen monarklar, bugün gerçek iktidarı elinde tutan yöneticilerden çok, ulusun tarihi kimliğini, geleneklerini ve anayasal nizamını cisimleştiren figür hâline gelmişlerdir.

2050’ye kadar varsayımlara nazaran 5-10 monarşi cumhuriyete dönebilir.

Japonya, İngiltere üzere köklü hanedanlıklar, bu duruma direnecek olsalar da ilerleyen yıllarda bu direnişler karşısında monarşinin cumhuriyete dönüştüğü birçok ülkeye şahit olacağımız iddialar ortasında.

Bugün, kılıçla olmasa da sembollerle ayakta duran monarşinin 21. yüzyılda varlığını sürdürmesi, başta pek çok soru işaretini oluştursa da bu ülkelerdeki beşerler, kaosun ortasında bir “kralın” olmasına, içgüdüsel olarak alışmış durumdalar.