Uydu Yok, Uçak Yok: Antik Uygarlıklar Hiçbir Teknoloji Olmadan Haritaları Nasıl Çizdi?
GPS varken hayat ne kadar kolay değil mi? Haritalar çabucak telefonumuzda, istediğimiz yere gidebiliyoruz. Pekala eski vakitlerde beşerler haritaları nasıl oluşturdular, hem de hiçbir teknoloji yokken?
Hayal gücünü zorlayıcı harita çizmede antik uygarlıklar âdeta büyük bir ustalık sergilemiş.
Babillerden Yunan filozoflarına kadar birçok uygarlık, kolay fakat tesirli sistemlerle detaylı haritalar oluşturdu. Nasıl mı?
Bilinen en eski haritalardan biri, Babil’e ilişkin çivi yazısıyla yazılmış ve kil bir tablete kazılmış.
Tableti işaret eden tarih ise MÖ 600 ve üzerinde yeryüzündeki nizamı resmetmeye çalışan bir çizim var. Babil haritasında; merkezde Babil, etrafında ırmaklar, dağlar ve bilinen coğrafik yerler var.
Çoğunlukla tek bir yerin haritası üzere duran bu harita için kimi spekülasyonlar olsa da gezgin anlatımlarından, bilimsel hipotezlerden ve edebiyattan yola çıktığı düşünülüyor.
Antik Yunan uygarlığında, haritacılık bilimsel temele oturtuldu.
Miletli Anaksimandros, MÖ 6. yüzyılda dünyanın birinci çapında düz haritasını çizen kişi olarak biliniyor ve haritası, düz bir yeryüzü modeline dayanıyordu.
Daha sonra ise Eratosthenes, MÖ 276-194 tarihlerinde dünyanın etrafını şaşırtan bir hassasiyetle hesapladı ve bir dünya haritası oluşturdu. Eratosthenes, kentler ortası uzaklıkları ve güneş ışınlarının açılarını ölçerek bu sonucu elde etti.
Yunanlıların ayrıyeten enlem ve boylam sistemini geliştiren birinci medeniyet olduğunu da belirtelim. Geliştirilen sistem sayesinde haritalar daha hakikat hâle getirildi ve gelecekti haritacılar için temel oluşturuldu.
Mısırlılar ise arazi mülkiyeti ve ziraî faaliyetler için haritalar kullanıyordu.
Torino Papirüs Haritası, antik dünyada topografik ilgi uyandıran yerlerin var olan en eski haritası olarak biliniyor. MÖ 1150 civarında altın ve öbür bedelli mineralleri bulmak emeliyle yapılan harita ile Nil Nehri’nin mevsimsel taşkınları takip edilerek sulama sistemleri düzenleniyordu.
Papirüs üzere güçlü gereçlerden yapılmasından ötürü da uzun yıllar boyunca kullanılabiliyordu.
Romalılar ise haritacılığı pratik bir gayeye hizmet edecek biçimde kullandı.
Romalılar; askerî yolları, yerleşim alanlarını ve fethedilen bölgeleri haritalarla belgelediler. Itinerarium ismi verilen seyahat rehberleri, yol haritaları ve güzergâh özelliklerini kayıt altına alıyordu. Haritalar, daha çok uzaklıkları ve geçiş noktalarını gösteren şematik bir çizim niteliğindeydi.
Denizciliğin öncülerinden biri olan Fenikeliler, ticaret yolları ve deniz rotaları için haritalar geliştirdi.
Harita tarihinde Fenikelilerin de ismi geçiyor. Onlar, yıldızların ve güneşin konumuna dayandırdıkları haritalarla gemicilerin açık denizde yollarını bulmalarını sağladı. Ayrıyeten deniz haritalarında adalar, limanlar ve tehlikeli suları ayrıntılı bir biçimde belirtmişlerdi.
Antik haritacıların en büyük silahı, geometriydi.
Özellikle üçgenleme yöntemi, bilinen iki nokta ortasındaki araları ve bunların etrafındaki alanları hesaplamaya imkan tanıyordu. Üçgenleme metodu hem kara hem de deniz haritaları için kullanıldı. Pusula olmadan dahi, bu kolay matematiksel yollar, antik haritaların hassasiyetini artırdı.
Antik haritaların mitolojik boyutu da vardı.
Coğrafi bilgilerin yanı sıra dünyayı manaya biçimi de bu haritalar ile yansıtıldı. Babil haritasında mitolojik yerler, Yunan haritalarında ise ilahların ve efsanelerin tesirleri görülüyordu.
Bilimsellik ve kültürel çıktı hâline gelmiş haritaları geliştirmede antik uygarlıklar resmen inanılmaz bir yarış sergilediler. Gökyüzü müşahedeleri, matematiksel hesaplamalar ve kültürel ögeler, antik haritacılığın temelini oluştururken gördük ki insanoğlunun sınırsız merakı ile yapılmayacak şey yok.
Bunları da inceleyebilirsiniz:
