Türkiye’den Çekilen BP’nin 112 Yıl Önce Ülkemizdeki Serüveni Nasıl Başlamıştı?
112 yıldır Türkiye’de akaryakıt zincirlerinin başında gelen BP, Türkiye’den çekildikten sonra en merak edilenlerden birisi de bu maceranın Türkiye’de nasıl başladığı oldu.
Türkiye pazarında 770 akaryakıt istasyonu bulunan şirket, yıllarca petrol kesiminin öncülerinden birisiydi.
Peki bu serüven nasıl başlamıştı?
BP, 1912’den beri Türkiye’deydi.
Şirket, 1908’de Britanya tesiri altında olan İran’da, Anglo-İran Petrol Şirketi olarak kuruldu ve Ortadoğu’da petrolü çıkaran birinci şirket olması sebebiyle hayli değerli bir pozisyondaydı. Şirket, hem II. Dünya Savaşı hem de sonrasında pek çok emperyalist çabanın baş aktörlerinden olmuştu.
BP’nin Türkiye’deki ticari faaliyetleri. Lion and Sun ve Palm Tree markalarının şirketin kullanımı için tescil edilmesiyle 1912’de başlamıştı. Türkiye’nin petrol tarihinin temel taşlarından biri, 20. yüzyılın başlarına, bilhassa de Osmanlı Devleti periyoduna kadar uzanıyor.
Günümüz Irak’ı, o devirde Osmanlı topraklarında yer alırken bölgenin petrol yatakları yabancı şirketlerin ilgisini çekmişti.
1909’da kurulan Anglo-İran Petrol Şirketi, bölgedeki petrol kaynakları için İstanbul’da yapılan uzun ve karmaşık müzakerelere katılmış, nihayetinde Türk Petrol Şirketi’nin (TPC) bir kesimi hâline gelmişti. 1925’te, Kerkük’teki petrol kaynaklarının işletilmesi hedefiyle imzalanan imtiyaz muahedesi ile Anglo-İran Petrol Şirketi, %23.75 oranında hak sahibi oldu.
Türk Petrol Şirketi, vakitle Irak Petrol Şirketi olarak yine isimlendirildi ve 1927’de Kerkük’te petrol keşfi gerçekleştirildi. Atatürk’ün en kıymetli amaçlarından biri, Türkiye’nin bağımsızlığını sadece siyasi değil; ekonomik açıdan da pekiştirmekti. Petrol, 1920’ler ve 1930’lar prestijiyle stratejik bir kaynak hâline gelmeye başlamıştı. O periyotta Türkiye’nin yerli petrol üretimi epeyce sonluydu ve petrol gereksinimi büyük ölçüde dışa bağımlıydı.
II. Dünya Savaşı sonrasında Anglo-İran Petrol Şirketi, yeni pazarlar arayışına girerken 1946’da Türkiye’ye bir ziyaret gerçekleştirdi.
Bu ziyaretin sonucunda Steaua Romana rafinerisiyle yapılan görüşmeler, Türk petrol kesimine dair değerli bir dönemeç oldu. 1946’da Steaua Romana ile bir tedarik muahedesi imzalandı ve 1948’de Steaua Romana’nın Türkiye pazarındaki hakimiyetinin sürdürülmesi için Anglo-İran Petrol Şirketi, sorumluluğu üstlendi.
1949’da BP, Türkiye pazarına girmişti. Lakin yasal zorluklar, Steaua Romana’nın BP’ye kiraladığı tesislerin devralınmasını 1958’e kadar engelledi. Buna karşın BP, Türkiye’deki yatırımlarını yavaşça artırdı ve 1950’de birinci yılını 40.000 tonluk bir ticaret hacmiyle geçirdi.
1961’de BP’nin pazarlama faaliyetleri 200.000 tona ulaştı.
BP’nin Türkiye’deki en büyük adımlarından biri 1962’de Mersin’de hizmete giren yeni rafineriydi. Yıllık 3.2 milyon ton kapasiteye sahip olan bu rafinerinin iştirak yapısında BP’nin hissesi %17, Shell’in hissesi ise %27 idi. Taşınabilir, %56’lık hissesiyle en büyük ortak oldu.
Ancak bu devirde BP, Türkiye’deki rafinerilerdeki üretimi daha çok kendi petrolleri aracılığıyla gerçekleştiriyordu. BP’nin Mersin rafinerisindeki faaliyetlerine, 1978’de son vererek bu tarihten sonra devletin petrol işletmelerinden ve öbür devlet rafinerilerinden eser alımına yöneldiği görüldü.
Sonuç olarak BP, çok faaliyetin ve 112 yılın akabinde yürüttüğü global stratejik değişimler, Türkiye pazarından çekilmesine sebep oldu.
İlginizi çekebilir:
