Tarihteki İlk Biyolojik Silah: Avrupa Nüfusunun Çoğunu Yok Eden Veba, Moğolların Mancınıkla Attığı Hastalıklı Cesetler Nedeniyle mi Yayıldı?

Bizler aslında binlerce yıldır virüs ve bakterileri savaş aracı olarak kullandık. Virüslerin yayılması insanları öldürürken tarihin çeşitli devirlerinde de ordular, düşman saflarını biyolojik silahlarla yok etmeye çalıştılar.

14. yüzyılda, Moğolların Kırım’ın güney kıyısında bir liman kenti olan Kefe’yi ele geçirme teşebbüsleri, tarihin en yıkıcı biyolojik silahlarından birinin kullanılmasına neden oldu: Kara Vefat.

Orta Çağ’ı kasıp kavuran ve Avrupa nüfusunun büyük çoğunluğunu yok eden veba, aslında bir silah olarak kullanılmıştı. Pekala, veba aslında birinci olarak Kırım’da çıktı ve daha sonra Avrupa’ya yayıldı desek?

En baştan ele alalım: Veba, yersinia pestis isimli bir bakterinin yol açtığı ölümcül bir hastalıktı.

Hepimizin Avrupa’da ortaya çıktığını duyduğumuz veba, 14. yüzyılda İtalyan bir noter olan Gabriele de’ Mussi’nin anlattıklarına nazaran Kırım’da ortaya çıkmış ve Avrupa’ya da oradan yayılmış. Pekala, bizim yıllardır bildiğimiz şey palavra mıydı?

Hayır, değildi. Kemirgenler ortasında dolaşan ve pireler aracılığıyla insanlara bulaşan veba, Orta Çağ’da Avrupa’da da görülmüş olacak ki Avrupa’nın nüfusunun dörtte biri yok oldu. Fakat biz başlangıç noktasına odaklanacak olursak bu mevzudaki argümanlar oldukça baş karıştırıcı.

Vebanın biyolojik silah olarak kullanılacağını kim bilebilirdi?

Ana kaynağı yabani kemirgenler olan yersinia pestis bakterisinin neden olduğu zoonotik bir hastalık olan vebanın kökeni hâlâ tam olarak bilinmiyor. Doğu kökenli olduğu söylense de bu bilgiyi veren birçok kaynak, bir temele dayandırabileceğimiz kaynaklar değildir.

Genel olarak araştırmalar, salgının Karadeniz ve Hazar Denizi’nin kuzeyindeki bozkırlardan batıya hakikat yayıldığı ve Avrupa ile Orta Doğu’ya yayılmasının epeyce uygun belgelendiği konusuna odaklanıyor.

Gelelim vebanın nasıl yayıldığına…

Gerek periyodunda gerekse günümüzde yazılan kaynaklar, veba hakkında birçok şey söylüyor. Bunlardan biri, başta da ele aldığımız de’ Mussi’nin 14. yüzyılda kendi elleriyle kaleme aldığı yazılar.

Cengiz Han’ın vefatından sonra Moğol İmparatorluğu, halefleri ortasında denetim uğraşıyla parçalandı. İmparatorluk da bir dizi rekabetçi hanlık ortasında bölündü.

Bu hanlıklardan biri, Kırım bölgesine kadar genişledi.

Bu Moğollar “Altın Orda” olarak anılıyor. 13. yüzyılda Cenevizli tüccarlar, Altın Orda’nın başkanıyla Kırım Yarımadası’ndaki Kefe’de bir ticaret merkezi kurmak için muahede yapmışlardı. Vakitle bu kent, Avrupa ile Orta Asya ortasındaki ticaretin önemli bir noktası hâline geldi.

Moğollar ile Cenevizliler ortasındaki münasebet, genellikle gerilimliydi. Altın Orda’nın 1307’de Kefe’yi kuşatmasıyla bağlantılar daha da gerginleşti.

Kefe’yi fethetmeye çalışırken vebaya yakalandılar.

Tam kuşatma esnasında Moğollar’ın son hükümdarı Canıbeg’in, vebalı cesetleri bir mancınıkla düşman safına fırlattığı söyleniyor. Bu da biyolojik silahın birinci örneklerinden kabul ediliyor.

Bu olayın Avrupa’da vebanın ortaya çıkışında tesirli olabileceği öne sürülüyor. Tam bu olaylar yaşanırken kaydedilen dünya nüfusu yaklaşık olarak 450 milyondu. Lakin birkaç yıl sonra veba salgınıyla bu sayı yaklaşık 350 milyona düştü. 

Salgının Kefe’den Avrupa’ya yayıldığı kuvvetle beklenen.

Gabriele de’ Mussi’ye göre, Kefe’den kaçan denizciler ortasında hastalığa yakalananlar da vardı. Kimileri Cenova’ya, kimileri Venedik ve öteki Hristiyan bölgelerine gidiyordu. Bu yüzden de kuşatmanın Avrupa’ya vebanın başlangıç noktası olabileceği söyleniyor.

Vebanın İtalya’ya direkt Kırım’dan geldiği tezi doğru olmasa da olasılıklar dahilinde görülüyor. Dönemin teknolojisiyle ve açıklamalarla dengeli olmasından ötürü bu olay, kaydedilen birinci biyolojik savaş olarak kabul ediliyor.

Muhtemelen bu devir boyunca başka Kırım limanlarından deniz ticareti devam etmişti. Kefe’den gelen mültecilerin bölgeyi terk etmelerinde, enfekte gemi ve kervanların yalnızca bir modülü olduğu düşünülebilir. 

Tarihsel ehemmiyetine rağmen Kefe Kuşatması, hastalığın tesirli bir silah olarak kullanılması durumunda ortaya çıkabilecek vahim sonuçların güçlü bir hatırlatıcısıdır.

Japonya’nın II. Dünya Savaşı sırasında vebayı silah olarak kullanması ve Sovyetlerin topyekün savaş için hazırladığı dev yersinia pestis stokları, vebanın hâlâ önemli bir tehdit oluşturduğunu gösteriyor.

İlginizi çekebilecek başka tarihi içeriklerimiz: