Osmanlı’da Neden Hiç Denize Giren Bir Padişah Görmedik? Sebebi Hiç Tahmin Ettiğiniz Gibi Değil!
Osmanlı padişahları hakkında pek çok şey biliyoruz, öğreniyoruz. Pekala neden hiç denize giren bir padişah olduğunu bilmiyoruz?
Padişahlar, hiçbir vakit denizde yüzmeyi alışkanlık hâline getirmemişler. Hatta bunu birkaçı sırf ‘mecburiyetten’ yapmış.
Nice denizlerde karar sürmüş Osmanlı Devleti’nde deniz kültürünün olmamasının sebebi sizce ne olabilir?
Denizin içinde olan Osmanlı, aslında denize çok uzaktı.
Tarihe baktığımızda çağdaş vakte kadar denizler, sırf ticaret, savaş ve balıkçılık için kullanılıyordu. Antik çağlarda yüzme, bugünkü manasıyla bir spor ya da cümbüş aktivitesi olarak görülmezdi.
Roma İmparatoru Tiberius’un Capri Adası’nda yahut Osmanlı Padişahı Abdülhamit’in Beylerbeyi Sarayı’nda denize girmesi, o devirdeki suyla bağ biçimlerini yansıtırken bu hareketler ekseriyetle temel bir muhtaçlıktan kaynaklanıyordu.
Denizle olan temasları, çoklukla günlük işlerin yahut sıhhat için gerekliliklerin bir sonucuydu.
Antik Yunan’da yüzme, savaş marifetleri yahut denizcilik için gerekli bir yetenek olarak kabul edilirdi. Yunanlılar, zıpkın avcılığı gibi pratik maksatlar için yüzmeyi kullanırlardı. Fakat o devirde yüzme, rastgele bir devlet için bir spor yahut hobi olarak düşünülmüyordu.
Modern yüzme kültürü ise Sanayi Devrimi sonrasında şekillenmeye başladı.
Osmanlı periyodunda de halk, deniz hamamları sayesinde denize giriyordu.
Osmanlı döneminde denize girmek, bugünkü manasından çok farklıydı. Dışarıdan bakıldığında kapalı olan ve içerisi asla görünmeyen deniz hamamları inşa edilmişti. Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinden anladığımız kadarıyla bu hamamlar, 17. yüzyılda ortaya çıkmıştı. O periyoda kadar da insanların denize girmesiyle ilgili rastgele bir bilgi yok.
Deniz hamamı ismi verilen ve ahşap bir kulübeyi andıran bu yapılar, dışarıdan asla görünmezdi. Bayan ve erkekler için farklı başka inşa edilen bu yapılar, ahşap kazıklar üzerine kurulurdu. Çoklukla deniz banyosu yapmak gayesiyle kullanıldığı için yüzme bilgisine sahip olmak gerekli değildi.
Refik Halit’in anlatımına nazaran, 19. yüzyıl ortalarına kadar denize girmek, sıradanlıkla özdeşleştirilirdi.
Balıkçılar, kayıkçılar ve bahriyeliler dışında kimse denizle bu kadar yakın temasta bulunmazdı. Deniz hamamları, bu sonlu bölüme ilişkin özel alanlardı ve genelde doktor tavsiyesiyle, kısıtlı zaman dilimlerinde ve özel önlemlerle kullanılırdı.
Abdülhamit’in denize giren birinci padişah olduğunu ise kızı Ayşe Osmanoğlu’nun anlatımından anlıyoruz. Genç yaşta bir kaza geçiren Abdülhamit’e, İtalyan doktor Masiro’nun tavsiyesiyle deniz banyosu önerilmiş ve bu alışkanlık onun hayatının bir kesimi hâline gelmişti.
Deniz hamamı kültürü, giderek Osmanlı toplumunda da artmıştı.
19. yüzyıl boyunca deniz hamamları, genelde sessiz ve uzak alanlara kurulmuştu. Kullanımları, 1875’te belirlenen nizamnamelerle düzenlenmişti. Özel localar için belirlenen fiyatlar ve yüzme bilmeyenler için usta yüzücülerin bulundurulması üzere kurallar getirilmişti.
Özellikle İstanbul’un kıyılarında yaygın olarak bulunan bu yapılar, Batılılaşma sürecinin tesiriyle 19. yüzyılın ortalarından itibaren daha da popülerleşti. Bu devirde, Rus İhtilali sonrası Türkiye’ye sığınan Beyaz Ruslar ve Cumhuriyet Devri’nde artan Batılı ömür şekli, deniz kültürünün evriminde değerli bir rol oynadı.
1920’lerden itibaren ise plaj kültürünün yaygınlaşmasıyla deniz hamamlarının yerini vakitle plajlar aldı.
