Madenî Paralar Tarih Boyunca Neden Yuvarlak Şekilde Üretiliyor? Kenarındaki Tırtıkların Asıl Amacı Ne?
Günümüzde cebimizde ya da çantamızda taşıdığımız madenî paralar, yüzyıllardır neden daima yuvarlak formda? Sekizgen yahut ongen birtakım istisnaları saymazsak doğal.
Sadece estetikten öte bunun bazı sebepleri var.
Deniz kabuklarından bugüne kadar gelmiş bu tarihe biraz yakından bakalım. Yuvarlak madenî paraların ne üzere avantajları var?
Biraz eskiye gidelim.
MÖ 7. yüzyılda Lidyalılar tarafından icat edilen birinci madenî paralar altın ve gümüş karışımı elektrondan yapılmıştı. Eriyik metalin düz bir yüzeye dökülmesiyle üretiliyor ve üst yüzeyleri metalin yüz tansiyonu nedeniyle hafif yuvarlak oluyordu.
Ayrıca bir çekiçle vurulduğunda madenî para doğal olarak da yuvarlak hale geliyordu. Rastgele bir kalıp da tercih edilebilirdi lakin dairesel daha mantıklı ve uygundu. Hatta manuel basma sürecinde her madenî para büsbütün yuvarlak değildi ve sistemsizdi.
Zamanla da madenî para üretim sürecinde iyileştirmeler yapıldı ve daha tekdüze hâle geldi.
Dolandırıcılıkla çaba için standartlaşmak gerekiyordu.
17. yüzyıla gelindiğinde Avrupa’daki kimi dolandırıcılar gümüş paraların kenarlarından küçük modüller kopararak metali biriktiriyor ve paraları da kullanmaya devam ediyorlardı.
Paraların yük ve paha kaybetmesi nedeniyle de bu sorunun çözülmesi gerekiyordu. İngiltere Kraliyet Darphanesi, 1696’da bunun için Isaac Newton’u darphane müdürü olarak atadı.
Newton, madenî paraların birebir tartıda, incelikte ve yuvarlak olması gerektiğini söyledi. Bunun üstüne de piyasadaki tüm paralar toplatıldı ve tek bir kalıptan çıkan, yuvarlak, kenarları tırtıklı madenî paralar piyasaya sürüldü.
Madenî paraların yuvarlak olmasının avantajları
Az evvel de bahsettiğimiz üzere yuvarlak olması üretimde büyük kolaylık sağlıyordu. Döküm ve baskı süreçlerinde, metal eriyiği yuvarlak kalıplara dökerek basitçe şekillendirilebiliyor.
Bunun yanı sıra yuvarlak paralar, köşeli kesimlere nazaran daha az aşınıyor ve yıpranıyor. Böylece paraların ömrü de uzuyor.
Son olarak yuvarlak paralar ceplerde ve cüzdanlar daha az yer kaplayarak taşınmayı da kolaylaştırıyor. Sayılması, istiflenmesi de biçiminin öbür avantajları ortasında.
Günümüzdeki madenî paralar.
Nikel, tunç ve alüminyum üzere alaşımlardan üretilmesiyle hem dayanıklılığı artıyor hem de üretim maliyetleri düşürülüyor. Yuvarlak ve tırtıklı kenarlı olması ise kimi madeni paralarda olmasa da ekseriyetle tarihi nedenlerle korunmaya devam ediyor.
Bunları da inceleyebilirsiniz:
