Dünya ve Earth İsimleri Nereden Geliyor? Her Kültürün Yüklediği Anlam Başka!
Bazı kökenlerin sözleri hakkında bilgi sahibi olsak da “dünya” üzere günlük hayatta sıklıkla kullandığımız sözler için tıpkı şeyi söylemek mümkün değil. Hangi kültürde yaşarsanız yaşayın bu gezegenin herkeste başka bir ismi ve kökeni var.
“Earth” sözünün yaklaşık 1000 yıllık bir tarihi varken “dünya” kelimesi için de birebir şeyi söylemek mümkün.
Herkeste tıpkı manası taşımadığını baştan söyleyelim ve başka lisanlar olmak üzere bizdekinin de kökenine biraz inelim.
Öncelikle “dünya” sözünden başlayalım.
“Dünya” sözü Arapça kökenli bir terim ve Arapçadaki “dani” kökünden geliyor. “Dani,” “aşağı” ya da “beride” manasında kullanılıyor.
Orta Çağ İslam kültüründe ve ideolojisinde “dünya” aslında daha ziyade “öte taraf” yahut “geçici dünya” manasında düşünülüyordu. Yani yalnızca fizikî bir yer olarak değil, tıpkı vakitte maneviyatla kıyaslandığında “alt” ve “geçici” olarak görülüyordu. Bu, insan ömrünün bir bakıma sınav dünyası olduğuna dair bir inançla örtüşüyordu.
Kelimenin en eski kullanımı ise 8. yüzyılı işaret eden Orhun Yazıtları’nda karşımıza çıkıyor. “Üze kök teŋri asra yagız yir kılındukda” yani “üstte mavi gök, altta kara yer yaratıldığında” formunda kullanılmış.
Yeryüzü sözünün birinci kullanımı ise Âşık Paşa’nın Garibnâme’sinde yani 1330’da.
Batı lisanlarında ise işler biraz farklı.
İngilizcedeki “earth” sözü, eski İngilizcede “eorðe” olarak yer alıyor ve toprağı, yeri, yeryüzünü tabir ediyor. Bu sözün ise Germen lisanlarındaki “erde” kökünden geldiği düşünülüyor ve fizikî manada yalnızca “üzerinde yürüdüğümüz zemin” manasına geliyor. Latin lisanlarındaki “terra” da misal biçimde toprağa, toprak ana kavramına göndermede bulunuyor.
Tabii ki bu isimlerin tarihi, Dünya’nın aslında bir gezegen olduğunun bilinmediği vakitlere da dayanıyor. Bu yüzden de yalnızca ayakların basıldığı zemin olarak düşünülüyor. Daha sonrasında ise gezegen ismi olarak benimseniyor.
Peki, neden farklı lisanlarda farklı isimler?
İnsanlık, tarihin her devrinde gökyüzünü, gezegenleri gözlemlemiş ve bu müşahedelerden mana çıkarmaya çalışmış. Lakin üzerinde yaşadığımız, bildiğimiz tek gezegen için kullanılan isim, o devirdeki kültür ve inançlara göre şekillenmiş.
Kimi toplumlar, üzerinde yaşadığımız gezegeni daha mistik manalarla süslerken kimi toplumlar onu saf bir toprak kesimi olarak isimlendirmeyi tercih etmiş.
Bugün “dünya” dediğimiz gezegenin ismi, yalnızca yaşadığımız fizikî bir yer değil, binlerce yıllık düşünce sistemlerinin bir yansıması aslında.
Bunlar da ilginizi çekebilir:
