Dostluktan Düşmanlığa: İran ve İsrail Arasındaki Gerilim Tarih Boyunca Hep Var mıydı?

Doğu Akdeniz’den Basra Körfezi’ne kadar uzanan Orta Doğu coğrafyası, tarih boyunca siyasi, dini ve ekonomik dinamizmiyle dünya gündemini daima etkileyen bir bölge oldu. Bu bölgede, İran ve İsrail üzere değerli aktörlerin bağları, bölgenin karmaşıklığını ve değişkenliğini anlamak için kritik bir role sahip.

Sıcak gelişmelerden biri olan İran’ın İsrail’e yönelik saldırısı da tıpkı şu an olduğu üzere geçmişten günümüze olan bağlarını etkiledi.

Bu iki ülke ortasındaki münasebetler, bölgedeki jeopolitik dinamiklerle, memleketler arası münasebetlerin kapsamıyla ve tarih boyunca yaşanan olaylarla yakından irtibatlıydı. İki ülke ortasındaki bağlantıların derinlerine inmek, bölgedeki siyasi ve stratejik dinamikleri daha güzel anlamak için kıymetli olacak. Peki iki devletin bağlantısı daima mi bu türlü gergindi?

İsrail ve İran ortasındaki ilgiler, ekseriyetle düşmanlıkla anılsa da tarihin bir periyodunda dostlukla şekillenmişti.

İki ülke ortasındaki bu yakın bağlantı aslında pek çoğumuzun bilmediği bir gerçek. Yaklaşık 30 yıl süren dostluk periyodu, çeşitli faktörlerin tesiriyle ortaya çıkmıştı. Bunlardan birincisi, Arap coğrafyasının önde gelen isimlerinden biri olan ve Mısır’ın efsanevi lideri olarak kabul edilen Cemal Abdülnasır’ın yükselişiydi. Abdülnasır, Arap milliyetçiliği fikri etrafında birleşmeye başlayarak bölgedeki dinamikleri değiştirmişti.

İkinci kıymetli faktör ise Soğuk Savaş periyodunda yaşanan uluslararası gerilimdi. Sovyetler Birliği ve Batı bloğu ortasındaki çatışma, İran ve İsrail ortasındaki ilişkilerin derinleşmesine neden oldu.

Sovyetler, Orta Doğu’ya girmek için çeşitli kanallar aradı ve bu da İran ve İsrail ortasındaki bağları güçlendirdi.

Bu devirde İsrail, İran’a silah satışı yaparken İran da İsrail’e petrol takviyesi sağladı. Bu karşılıklı yardımlaşma ve ticari münasebetler, iki ülke ortasında güçlü bağların oluşmasına taban hazırlamıştı.

Ancak dostluk periyodundaki ilişkilerinin sadece ticari olduğunu düşünmeniz kusur olur.Çünkü aynı vakitte stratejikti de. İsrail, bölgedeki izolasyonunu kırmak ve güvenliğini sağlamak için çeşitli müttefiklik alakaları aradı. Bu süreçte de İran ile olan ilgileri kıymetli bir stratejik adım olarak gördü.

İsrail ve İran ortasındaki bu devir, çoklukla göz gerisi edilse de bölgedeki siyasi ve stratejik dinamiklerin karmaşıklığını ortaya koymaya yetiyor.

Bu periyodun akabinde yaşanan değişimlerle iki ülke ortasındaki bağlar tekrar şekillendi ve bugünkü tansiyonlu duruma ulaştı. Geçmişte yaşanan dostluk dönemine bakınca, iki ülkenin karmaşık bağlantısını de anlayabiliyoruz.

İran ile İsrail arasında kara, hava ve deniz sonları olmamasına karşın İsrail’in kuruluşundan bu yana Türkiye üzere ülkelerle düzgün alakalar sürdürmesi kıymetliydi. Çünkü İsrail’in direkt yahut dolaylı olarak tanınmasında Türkiye ve İran üzere ülkelerin rolü büyük.

İsrail’in kuruluş döneminde, devlet siyaseti seviyesinde önemli faaliyetler yürütüldü. Mesela Irak, Suriye ve Lübnan üzere ülkelerde yaşayan Yahudi nüfusunu korumak ve gerektiğinde İsrail’e taşımak üzere faaliyetler, bölgedeki çeşitli ülkelerde gerçekleştirildi.

Bu faaliyetlerin büyük bir kısmı da İran topraklarında gerçekleşti.

İsrail, Arap milliyetçiliğinin yükselişine karşın İran’a yakın bölgelerde bu faaliyetleri sürdürdü. Bu periyotta İran, Şah idaresi altındaydı. Avrupa ve Amerika ile de güzel alakalara sahipti. Fakat İran’ın istediği seviyede alakalar şimdi gelişmemişti.

İran, İsrail ile yeterli alakalar yürüterek bu ilgileri geliştirmeye çalıştı. Tıpkı vakitte İran’ın o periyotta Arap dünyası ile bağlantıları de pek âlâ değildi. Özellikle Abdülnasır’ın yükselişiyle İran’ın bölgeye nüfuz etme gayretleri engellenerek önemli sıkıntılar ortaya çıkmıştı.

İran ile İsrail ortasında coğrafik bir hudut olmamasına karşın her iki ülkenin de bölgedeki tesirini müdafaa ve genişletme isteği, bağlarını belirleyen kıymetli bir faktördü.

Dünya genelindeki değişim rüzgârları, her iki ülkeyi de derinden etkiliyor. İran’da Şah rejiminin sona ermesiyle 1979’da İslam İhtilali gerçekleşti ve bu, İran’ın İsrail dahil çeşitli ülkelerle olan dostluk bağlarının sona ermesine yol açtı. Sovyetler Birliği’nin çöküşü gibi milletlerarası olaylar da bu süreci etkiledi.

Ancak bu değişikliklere karşın İran ve İsrail ortasındaki ilişkilerin, bilhassa 1980-1982 yılları ortasında gizlice devam ettiği de sav ediliyordu.

Fakat 1980’lerde yaşanan krizler, İran ve İsrail ortasındaki ilişkileri giderek daha karmaşık bir hâle sokmuştu. Bugün yaşanan krizler de bu bağlantının seyrini biraz olsun anlamamızı sağlıyor zira bölgedeki karmaşık siyasetlerin ve çatışmaların tesiriyle, İran ve İsrail ortasındaki bağlantılar tarih boyunca tansiyonlu bir seyir izlemeye devam ediyor…

İlginizi çekebilecek öbür içeriklerimiz: