Deprem Aslında 1 Dakika Sürüp Bitmedi: 1 Yıldır Kesintisiz Bir Şekilde Sarsmaya Devam Eden “Görünmez Deprem” Hakkında Konuşmamız Gerekiyor!

Bundan tam 1 yıl evvel, 6 Şubat günü saat 04.17’de ülkece unutulmaz bir acı yaşadık. 11 vilayetimizi derinden sarsan Kahramanmaraş merkezli zelzele, bizde unutulmaz yaralar bıraktı. Lakin unutup gittiğimiz ve konuşmamız gereken birkaç şey var…

Aradan vakit geçse de yaralarımızın devam ettiği bu zamanda aslında hâlâ sarsılmaya devam ediyoruz. Nasıl mı? Görünmez sarsıntıdan bahsediyoruz. Travmalar, kayıp çocuklar, ortadan 1 yıl geçmesine karşın evsiz olanlar ve tahlili bir türlü bulunmayan su krizi…

İşte tam olarak konuşmamız gereken bahisler bunlar zira aslında görünmeyen ve gündeme gelemeyen o kadar çok mevzu var ki hangisinden bahsetsek başkası elimizde kalır vaziyette. Fakat merak etmeyin; hem uzman görüşlerine hem de konuşulmayan hususlara çokça yer vereceğiz, farkındalık oluşacağına inanıyoruz.

İlk sorumuzla başlayalım: Zelzelede kaybolan çocuklara tam olarak ne oldu?

Konuya dair rastgele bir açıklama bulabildiniz mi? Zira biz ne kadar araştırdıysak bulamadık. Toplumsal medya mecralarında ailelerin hâlâ bir umutla aramaya çıktıkları çocuklarından maalesef ki hiçbir sonuç çıkmıyor. Kimisi soluğu kimsesizler mezarlığında alıyor kimisi ise toplumsal medyada.

Epstein davasında çocuklar için ortalığı yıkan halkımızın, bu özeni zelzelede kaybolan çocuklarda neden göstermediği ise başka bir tezatlık konusu. Epstein davasında yapılmasın demiyoruz lakin bu işte bir aykırılık olduğu sizce de gözle görülür değil mi?

Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanı Mahinur Özdemir Göktaş, bu bahse dair “1912 çocuğumuzdan bir adedinin bile kayıp olması durumunun kelam konusu olmadığını tekrar ilan ediyorum. Bu çocukların kimlik tespitleri devletin bütün üniteleriyle titizlikle yapıldı.” kelamlarını kullanmıştı lakin o vakit her gün toplumsal medyada gördüğümüz kayıp çocuk ilanları da neyin nesi?

Neden hiçbir devlet vazifelisi kayıp çocukların sayısı hakkında net bir açıklama yapmıyor ve biz neden çocukları konuşmuyoruz?

Örneğin sarsıntıdan günler sonra kendini Hollanda’nın Masstricht kentinde bulan 5 yaşındaki depremzede çocuk hakkında açıklama yapılmıştı.

Büyükelçi Selçuk Ünal’ın Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada “Hollanda Dışişleri Bakanlığı, kelam konusu çocuğun Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmadığını bildirmiştir. Tarafımıza, çocuğun hangi asıllı olduğunun ve nereden geldiğinin hâlen İçişleri ve Adalet Bakanlığınca araştırıldığı belirtildi.” sözlerini kullanmıştı.

Peki ama çocuk, Türk vatandaşı olmasa bile oraya nasıl “tek” başına gidebildi? Üstelik çocuğun yalnızca “Türkçe” konuşabilmesi de gayreti.

Çocukların ruhsal dayanak alıp almadığı ve Hatay’da soğuk kış günlerinde çadırda kalan beşerler da bilinmezler kervanına katılıyor.

Çadırların durumu da bildiğiniz üzere; soğuk, ortam yetersizliği, sel ve fırtına felaketleri… Açıkçası hangisini sayacağımızı biz bile şaşırdık. Lakin mevzunun yeteri kadar konuşulmadığı kesin.

Zaman vakit depremzedeler için X’te (Twitter) hashtag’ler açıldığını görüyoruz fakat hashtag’ten ötesine gidemiyor bunu da biliyoruz. Gönderdiğimiz ve şahsen elimizle ulaştırdığımız yardımların orada kalanların eline geçmediği de bir gerçek. Sahi ya, nereye gitti bu kadar yardım? Neden kimse zelzelenin yıl dönümünde bu bahisleri konuşmuyor dersiniz?

Psikologların açıklamalarına nazaran çocuklarda travmaların atlatılması ismine düzenli psikolojik takviye çok kıymetliydi fakat görüyoruz ki pek de bir dayanak uygulanmadı.

Önce Çocuklar Derneği’nin yayımladığı çalışmaya göre “Deprem sonrası Psiko-Sosyal takviye alma imkânınız oldu mu?” sorusuna  %2,3’ü evet, %97,7’si hayır cevabı vermiş. Bu da bahsettiğimiz hususları takviyeler nitelikte.

Çocuklarda beslenme sorunu ise neredeyse hiç konuşulmayan hususlar ortasında.

Depremin üzerinden 1 sene geçmesine rağmen pek çoğumuz durumda biraz düzgünleşme görmeyi umuyorduk değil mi? Lakin durum tam karşıtı. Türk Tabipleri Birliği (TTB) ve SES Hatay Uyum Merkezi’nin 564 çocukta (288 kız, 276 erkek) yaptığı incelemeye göre çocukların birçok kâfi besini alamamakta.

İncelemelere nazaran bilhassa et ve et eserleri, yağ, baklagil ve süt ürünleri tüketimi epeyce düşük (sırası ile %17,7; %11,2; %5,8 ve %5,6) Yüksek güçlü paketli besin tüketimi de yaygın ve yaş arttıkça bu tüketim kestirim edersiniz ki artıyor.

Yetersiz beslenme durumu cinsiyete nazaran değerlendirildiğinde; bodurluk, zayıflık ve çok kiloluluk üzere sorunlar belirlenmiş. Yetersiz beslenmenin perde gerisinde ise hiç şaşırtmayan sebepler yatıyor: hanedeki kişi sayısı, besin saklama şartları, hijyen sorunları üzere.

“Uyuz salgını kelam konusu değil.”

Depremden evvel mültecilerin gelişiyle birlikte artan uyuz olayları, afetten sonra tabiplerin dediklerine nazaran inanılmaz boyutlarda artmış durumda. Durumun vahametini şu halde açıklayabiliriz: Hekimlere neredeyse her gün yeni bir uyuz hadisesi geliyor. Şayet yolunuz son vakitlerde eczaneye düştüyse, uyuz için merhem yaptıran birileriyle karşılaşmanız bir epey yüksek.

Peki oran, hakikaten Fahrettin Koca’nın dediğine nazaran %7’mi? Bu da sorgulanması gereken farklı bir bahis. Kendisi bahis hakkında bir açıklama yapmıştı:

Ancak İstanbul Aile Hekimliği Derneği Genel Sekreteri Dr. Sercan Ahmet Uluç’a nazaran sonuçlar tam zıddı. Kendisinin açıklamalarına göre son 10 günde 9 uyuz olayı gördükleri bile olmuş.

Peki ya çadır kentte hayatını idame ettirmeye çalışan bireylerin her gün asbest soluması?

Köylere yapılan ziyaretlerde, özel bir program çıkarılmamasından kaynaklı olarak çocukların molozların ortasında, tümüyle başıboş bırakıldıkları ise tekrar TTB’nin yaptığı inceleme sonrasında yayımladığı meselelerden biri. Asbest denilen şey de iddia edersiniz ki molozların olduğu ortamlarda ortaya çıkıyor.

Bu da ileride zelzele bölgelerinde akciğer zarında sıvı birikmesine ve akciğer kanser oranının yükselmesine sebep olacak.

Durumun vahametini anlamanız ismine aşağıdaki görüntüye göz atmanızda yarar var:

Eğer görüntüyü görüntüleyemiyorsanız buradan ulaşabilirsiniz.

Hatay’da açılan Defne Devlet Hastanesinin dekor çıkmasını hatırlayanlarımız var mı? Şu anda ne durumda olduğunu merak ediyorsanız gelin bakalım.

Depremin yaralarını yeni yeni sarmaya başladığımız geçmiş günlerde, televizyonlarda uzunluk boy gösterilen hastane açılışı pek çok kişi tarafından büyük alkış almıştı fakat daha sonra hastanenin dekor olduğu ortaya çıkmıştı. Açıklama yapan devlet vazifelileri, bu durumu yalanlamıştı.

Ancak merak etmeyin, günümüzde bu hastane Hatay’da yaşayan insanlardan aldığımız bilgilere nazaran açılmış vaziyette. Doğal açıldıktan kısa bir müddet sonra hastaneyi su bastığını da hatırlatmak gerek.

Gelelim uzman görüşlerini almaya. Dokuz Eylül Üniversitesi Arş.Gör.Dr. Seçil Turan Karaoğlan’a sizler için merak edilen birtakım soruları sorduk. İşte sorularımız ve yanıtları:

Jeoloji konusunda eksperler daima haberlerde “İstanbul İstanbul” diye bağırıyor fakat zelzelenin ismi Marmara zelzelesi olarak geçiyor. İstanbul’un yanı sıra, öteki Marmara kentleri sarsıntı konusunda araştırmada tam olarak hangi düzeyde? Alınan tedbirlerin kâfi olduğunu düşünüyor musunuz?

Metrolopol, ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan bölgenin önde gelen kenti olması nedeniyle Marmara sarsıntısı dendiğinde ekseriyetle İstanbul ilinin akla gelmesi olağandır. İstanbul, yapı yoğunluğu ve nüfus yoğunluğunun başka vilayetlere nazaran fazla olması nedeniyle sarsıntıdan en fazla etkilenmesi beklenen kent.

Depremin tesiri, kırılacak fayın ve zelzelenin büyüklüğüne, yerleşim alanının tabanına ve yapı yoğunluğuna bağlıdır. Ayrıyeten depremin merkez üssünden uzaklık, zelzele derinliği ve yer yapısı zelzelenin tesirini belirleyen faktörlerdir.

Dolayısıyla bu parametrelere nazaran İstanbul kadar Marmara bölgesindeki öteki kentler de etkilenebilir. Lakin İstanbul için korkutucu olan nüfus ve sarsıntı sonrası yapı yoğunluğu kaynaklı ulaşım-yardım sorunlarıdır.

Bu kapsamda belediyeler tarafından; acil afet idare sistemi devreye alındı, acil sarsıntı yolları planlandı, okul-hastane vb. kamu binaları güçlendirildi ve zelzele tatbikatları artırıldı.

Bütün bunlara ek olarak sürdürülebilir olacak şekilde inançlı yapıların inşası ve dayanıksız yapılara müsade edilmemesi olacaktır.

Farz edelim ki zelzele oldu ve 2 konut var. Biri sulak yerde bulunurken oburu kayasal yerde bulunuyor. Lakin konutların ikisinin de sağlamlığı eşit. Bu durumda konutlar birebir derecede mi etkilenir? Yoksa büsbütün zelzelenin tipi ile mi alakalı?

Farklı yerlerde yer alan yapıların sarsıntıya karşı verdikleri reaksiyon mutlaka tıpkı olamaz. Zelzele yönetmeliğine uygun inşa edilen yapıların hangi yer üzerinde oldukları da çok kıymetlidir. 17 Ağustos 1999 depreminde Adapazarı’nda meydana gelen yıkımların sıvılaşma tesiriyle gerçekleştiğini söyleyebiliriz.

Bu durumda konutlardan ikisinin de sarsıntı yönetmeliğine uygun inşa edildiğini varsayarsak sulu ve gevşek yerde rezonans gerçekleşme ihtimali daha yüksektir. Bu tip yerlerde sarsıntı dalgaları rezonansa girer yapıların yan yatmasına ya da çökmesine neden olur.

6 Şubat 2023 Kahramanmaraş zelzelesinde Antakya’daki yıkımlarda zemin sıvılaşması kaynaklı rezonans tesiri olduğunu gördük.

Deprem araştırmaları konusunda ülkece ne durumdayız? Yapılan araştırmaların pratiğe kâfi bir biçimde yansıtıldığını düşünüyor musunuz?

Hem vatandaşlarımız hem de idare kademesinde bulunanlar, Türkiye’nin bir zelzele ülkesi olduğu gerçeğinin farkında. Ülkemizde bu nedenle zelzeleyle ilgili araştırma faaliyetleri gösteren birçok kuruluş bulunmakta.

Başta AFAD, Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü, Türkiye Sarsıntı Vakfı, Türk Zelzele Araştırma Mecmuası, Tübitak ve Sanayi Bakanlığı olmak üzere birçok kuruluş sarsıntı üzerine bilimsel çalışmalar yürütüyor.

Bunların dışında birtakım üniversitelerimizde sarsıntı odaklı çalışan zelzele araştırma merkezleri de bulunmakta. 6 Şubat sarsıntısından çabucak sonra Sanayi Bakanlığı ve Tübitak tarafından çok geniş iştirake sahip Zelzele Araştırmaları Sanal Konferansı mart ayında düzenlendi.

Birçok kıymetli bilim beşerinin katıldığı bu konferansın proje özet raporlarına da Tübitak’ın internet adresinden ulaşılabilir. Bilhassa Tübitak tarafından zelzele sonrasında “Deprem Araştırması Özel Çağrısı” ve “Deprem Bölgesine Özel Sanayi Ar-Ge Dayanak Programı” üzere sarsıntı odaklı proje davetleri da yayımlandı.

Ulusal ölçekte sarsıntıya yönelik yürütülen bilimsel faaliyetler konusunda epeyce ilerideyiz diyebilirim. Sarsıntıyla ilgili büyük ölçüde Jeofizik Mühendisliğinin alanı olan bilimsel bilginin gerçek hayatta uygulanması noktasında bilhassa taban çalışmaları ve bina uygunluğu hakkında mevzuat da kâfi durumda.

Burada üzerinde ısrarla ve tavizsiz durmamız gereken nokta, kontrol. Yapılan araştırmaların pratiğe yansıması gerekiyor ve bunun için yasalar da mevcutken özensiz inceleme ve yetersiz kontrol, maalesef dayanıksız yapılara yahut güçlü da olsa uygun olmayan yerde inşa edilmiş yapılara yol açıyor.

Hatırlarsınız ki Kahramanmaraş zelzelesinde hiç hasar almayan bir bina vardı. Hatta altındaki züccaciye dükkânındaki tabaklar bile kırılmamıştı. Bu durumun tek sebebi hakikaten konutun sağlam inşa edilmesi mi yoksa yerin de hissesi var mı?

Bu durum sarsıntının o andaki dönemi ve zemin-yapı bağı ile ilgilidir. Binanın yapılacağı tabanın etüt çalışmalarının yanlışsız yapılması, bu çalışmalar sırasında uzman görüşünün alınması, yapının zelzele karşısındaki davranışı üzerinde değerli tesire sahiptir.

Böylesi büyük ölçekli bir depremde tabakların bile devrilmemiş olması yapının gerçek inşa edilmiş olmasının yanında tabanın de yapı inşasına uygun olduğunu gösterir. O yüzden yapılacak binalarda taban etütüne değer veriyor ve bina temelinin, yerle uyumlu olması gerektiğini vurguluyoruz.

Depremden sonra Japon mühendisler ülkemize yardımcı olmak ismine gelmişti. Bu mevzuda bize ne çeşit katkı sağladılar ve bize verdikleri bilgileri şu anda uyguluyor muyuz?

Öncelikle zelzele konusunda kendi ülkelerindeki durumla bizim durumumuzu kıyaslamaları büyük katkı sağladı diyebiliriz. En büyük farkın deprem toplanma alanlarında olduğunu belirttiler. Başta okullar olmak üzere kamu binalarının da toplanma alanı kabul edildiği ve bunların çok inançlı olması gerektiğini vurguladılar.

En değerli noktalardan birisi kesinlikle ki imar affı diye bir kavramın onlarda olmaması. Sarsıntıya karşı gösterilen tepkinin Japonya’da bize nazaran daha itidalli ve panik yapılmadan yaşandığını öğrendik. Bu kıyaslamalar bizler için aslında birer teklif ve katkı diyebiliriz.

Diğer yandan yerleşim yerlerinin tayini konusunda taban sıvılaşmasına müsait ovaların tercih edilmemesi gerektiği, beton, çelik ve karbon fiber kullanımının önemi-etkisi, zelzele eğitimi ve tsunami konularında teknik ve bilimsel yönde katkıları oldu. Bu konular doğal ki dikkate alınmaya çalışılıyor.

Bilimsel istikamette bizim bir eksiğimizin olduğunu düşünmüyorum. Yalnızca uygulamada ve kontrolde, kesinlikle kurallara uygun hareket edilmesinin sağlanması gerektiğine inanıyorum.

Değinemediğimiz ve daha değinmemiz gereken pek çok bahis var fakat elimizden maalesef ki bu kadarı gelebiliyor. Webtekno grubu olarak hepimize tekrardan geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz.

İlginizi çekebilecek öteki içeriklerimiz: