Çanakkale Savaşı’nda Alman Komutan Otto Liman von Sanders, Bize Nasıl Yardım Etmişti?

Türk ordusunun kahramanca savaştığı ve Çanakkale’nin ‘geçilmez’ olduğunu tüm dünyaya ispat ettikleri Çanakkale Savaşı; yalnızca Türk tarihini değil, dünya tarihini etkileyen kutlu bir zafer ve ulu bir çabadır.

Tarihimizin ulu zaferi, bugün 109. yaşını kutluyor. Bu destansı muharebede mağlubiyetler verirken önemli kazanımlar da elde ettik. Gerek Mustafa Kemal Atatürk’ün başarısı gerek Türk askerinin yılmadan, tüm kararlılığı ve kahramanlığıyla ortaya çıkardığı çaba ile Çanakkale Savaşı, I. Dünya Savaşı’nın dönülmez noktalarından biri oldu.

Bu zaferi yazmamızda hissesi olan, muharebede değerli bir vazife alan ve tüm stratejileri değiştiren bir kumandan daha vardı: Otto Liman von Sanders.

Liman von Sanders, 17 Temmuz 1855’te Pomeranya’da büyük bir çiftlik sahibinin oğlu olarak dünyaya geldi.

1874 yılında Berlin’deki Friedrich-Wilhelm Lisesinden mezun olduktan sonra orduya katıldı ve Essen Muhafız Birliği’nde görevlendirildi. Harp Akademisinde eğitim aldı ve hafif süvari alayı, genelkurmay ve süvari tugayında vazifelerde bulundu.

1904 yılında albay, 1908’de tuğgeneral ve 1911’de tümgeneral rütbesine terfi etti ve Kassel’deki 22. Tümen Komutanlığı’na atandı.

16 Temmuz 1913’te soyluluk unvanına yükseltildi.

Eşi Amalie von Sanders’in 1906’da vefatından ötürü, Liman olan orta sınıf ismine “von Sanders” soyadını ekledi. Artık Liman von Sanders, I. Dünya Savaşı’nın da önemli bir ismi hâline geldi. Atatürk’ün hem Çanakkale’de hem de Sina-Filistin Cephesi’nde emrinde çalıştığı, Alman Tümgenerali iken Türk Mareşali olan bir asker olarak tanındı.

Sanders, Balkan Savaşı’nın akabinde Türk ordusunun içinde bulunduğu berbat durumun düzeltilmesi gayesiyle, Sadrazam Mahmut Şevket Paşa’nın talebi üzerine Türkiye’ye gönderilen Alman Uygunlaştırma Heyeti’nin lideri olarak 14 Aralık 1913’te İstanbul’a gelmişti.

İşte bizimle olan öyküsü de bu türlü başlıyordu…

Anlaşma mucibince, heyet liderine geniş yetkiler tanınacak ve heyet üyeleri terfi edecekti lakin Rusya, İngiltere ve Fransa, bu düzenlemeye itiraz etti. Başkentte misyon yapan büyükelçilerin, Alman denetimindeki bir kentte misyon yapmalarının kabul edilemez olduğunu savundular.

Osmanlı idaresi, bu baskılardan kurtulmak için Liman Paşa’ya Edirne’deki 2. Kolordu Komutanlığı’nı teklif etti. Lakin Liman Paşa bu teklifi reddetti. Almanya’nın rütbesini yükseltmesiyle Osmanlı idaresi de Mareşal unvanını kendisine vermek zorunda kaldı.

Liman Paşa, artık kolordu komutanlığı için fazla büyük olan yeni rütbesiyle Osmanlı Orduları Genel Müfettişi olarak atandı.

I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla Sanders, İstanbul merkezli 1. Ordu’nun başına getirildi.

Çanakkale Boğazı deniz zaferinden sonra, İngiliz ve Fransızların Çanakkale’ye kara harekâtı planladığının anlaşılması üzerine, Liman Paşa’nın ve öteki Almanların talebiyle 5. Ordu kuruldu ve Liman Paşa bu ordunun kumandanı olarak atandı.

Liman Paşa, evvel Kafkas Cephesi’ndeki 3. Ordu Komutanlığı tekliflerini reddetse de bu vazifesi kabul etti. Gelibolu’ya geldiğinde kıyı savunmasını değiştirerek İngiliz ve Fransızların çıkarmasına müsaade veren bir sistem oluşturdu.

25 Nisan 1915’te başlayan Çanakkale kara savaşları, Liman Paşa’nın aldığı kararlar sonucunda 8,5 ay boyunca devam etti. Bu müddette Türk ordusu büyük bedeller ödedi.

Almanya’nın Avrupa Batı cephesinde rahatlamasını sağlayacak 500.000 İngiliz ve Fransız askeri, Gelibolu Yarımadası’nda tutuldu. Liman Paşa’nın Çanakkale Savaşı’ndaki elbet en başarılı işi, 8 Ağustos 1915’te vazifeden aldığı Anafartalar Küme Komutanı’nın yerine Albay Mustafa Kemal’i atamasıydı.

10 Ağustos 1915’te, Conkbayırı’nda Atatürk’ün kalbine isabet eden şarapnel modülünün bir saat tarafından önlendiğini biliyoruz. Çarpışmalarda yaralanmasını önleyen bu cep saatini daha sonra Atatürk, misyon arkadaşı Liman von Sanders’e hediye edecektir.

Mustafa Kemal, yeni misyonuyla birlikte ulusal kahramanlık statüsü kazandı ve “Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal” olarak kalplerimizde yer etti.

Bu, Türk ulusunun beklediği ulusal kahramanın doğuşuydu. Ancak çok geçmeden Liman Paşa’nın, savaş sürerken Atatürk’ü Çanakkale’den uzaklaştırmasının da tesiriyle birtakım olaylar yaşandı.

31 Ekim 1915’te başkomutan vekili Enver Paşa, Anafartalar Küme Karargâhı’na geldiğinde, Liman Paşa Mustafa Kemal’e, Trakya’daki 2. Türk Ordusu’nun Selanik’e yürümesini söylemişti. Mustafa Kemal, bu hareketin yalnızca Alman çıkarlarına hizmet edeceğini düşünerek reddetti.

Bu dönemde ikili ortasında gergin günler yaşandı.

Liman Paşa, 27 Şubat 1918’de Sina-Filistin Cephesi’ndeki Yıldırım Ordular Kümesi Kumandanı olarak atandı. Fakat 19 Eylül 1918’de İngiliz ordusunun büyük bir taarruza geçeceğini belirten bir rapor Atatürk’e ulaşmıştı.

Atatürk, gereken tedbirleri alsa da Liman Paşa, raporu ciddiye almadı ve sonuçlarına karşı hazırlıksız kaldı. İngiliz ordusu taarruza geçti, üç ordu tehlike altında kaldı.

Atatürk, perişan durumda olan birlikleri toparlayarak yeni bir savunma sınırı oluşturmaya çalıştı.

Yetkisi dışında tüm birliklere Halep’e çekilme buyruğu verdi, bu da Liman Paşa’nın yetkisini kullanmak manasına geliyordu. Liman Paşa, “Karar budur; ancak ben nihayet bir yabancıyım, bu kararı veremem, bunu lakin memleketin sahipleri verebilir.” diyerek Atatürk’ün buyruğunun uygulanmasına karar verdi ve birlikler Filistin’den Halep’e kadar çekildi.

Sanders’in bu buyruğu sayesinde, dağınık birlikler toplandı ve Millî Uğraş’ta kullanılabilecek asker ve silahın elde bulundurulmasının yanı sıra İngiliz ilerlemesi Halep’in kuzeyinde durduruldu.

Bu durum tıpkı Çanakkale’de 19. Tümen ile Arıburnu’na çıkan düşmana Atatürk’ün tabiatıyla taarruz etmesine benziyordu.

O hareketi ile Çanakkale’de yenilgiyi önlemiş ve İstanbul’u kurtarmıştı. Bu hareketi ile de Suriye’de kalan son kuvvetleri yok olmaktan kurtararak Türkiye’nin Suriye hududunu çizmişti.

İlginç bir tesadüf mı yoksa baht mi bilemiyoruz lakin her iki durumda da bağlı olduğu kumandan Liman Paşa’nın ta kendisiydi.

Osmanlı Devleti, daha sonrasında 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzaladı. Aynı gün Sadrazam İzzet Paşa, Liman Paşa’ya komutayı Mustafa Kemal Paşa’ya teslim etmesini ve İstanbul’a dönmesini istedi. Dönem teslim 31 Ekim’de yapıldı ve Liman Paşa İstanbul’a döndü.

Alman Hükûmeti, Türkiye’deki bütün Alman subay ve erlerinin dönüş işini Liman Paşa’ya verdiği için 1919 Ocak ayı sonuna kadar İstanbul’da kalmıştı.

29 Ocak 1919’da bir küme Alman ile vapurla İstanbul’dan ayrıldı. Vapur 3 Şubat’ta Malta Adası’na uğramıştı ve buradaki İngilizler, Liman Paşa’nın savaş esiri olduğunu söyleyerek kendisini alıkoydu.

Bugün elimize geçen anılarını orada esir kalırken yazmaya başlamıştı. 21 Ağustos’ta hür bırakıldı ve Almanya’ya döndü. Anıları “Türkiye’de 5 Yıl” ismiyle 1920’de Almanya’da, 1921’de de Türkiye’de yayımlandı. 1929 yılında ise vefat etti.

Türk tarihinde destansı kahramanlıklarıyla kimseye boyun eğmediğini ortaya koyan askerlerimizin ismini kazıdığı 18 Mart Çanakkale Zaferi’mizin 109. yıl dönümünü kutlu olsun.

Çanakkale Savaşı ile ilgili başka içeriklerimiz: