Bir Psikoloğa ve Dolandırılan Birine Sorduk: Aklı Başında Kişiler Bile Neden Dolandırıcılara İnanıp Para Kaptırıyor?

Hemen çabucak her gün karşımıza dolandırıcılık haberi çıkıyor. Aldananlardan kimileri futbolcular, kimileri ünlü iş insanları yahut profesörler, kimileri da en yakınımızdaki şahıslar oluyor. “Buna nasıl kandın da dolandırıldın?” dediğimiz olaylara düşen insanlara “aptal” gözü ile bakabiliriz. Fakat bu düşündüğünüz kadar kolay değil. Zira hepimiz hislerimizle hareket eden varlıklarız ve dolandırıcılar bunun hayli bir farkında.

Sayısız dolandırma tekniklerinden birine aldanan kişi, maddi yahut manevi kayıp verene kadar işin içine çoktan çekilmiş oluyor. Sonrasında gelen pişmanlık hissi ise insanı yiyip bitirmekle kalmıyor, “Nasıl bu türlü bir şey yapabildim?” diye de sorgulatıyor.

Biz de merak edip kişilerin dolandırıcıların oltasına nasıl düştüğünü, nasıl farkında olmadıklarını Psikolog Neslinur Girişgin’e sorduk.

Dolandırıcılar, kandırma teknikleri konusunda hayli ustalar.

Geçmişten günümüze insan münasebetlerinin yaşandığı ve irtibatın sağlandığı her ortamda bir kanıya, duruma ya da olaya karşı ikna etmeye yönelik birçok strateji izleniyor. İnsanların diğerleriyle olan irtibatı sonucunda etkileşim yaşanıyor ve istenilen davranışların ortaya çıkarılması için kandırma tekniği kullanılıyor.

Yüz yüze bağlantı yoluyla ikna etme yollarının seçilmesinin yanında son dönemlerde kitle bağlantı araçlarında ikna etmenin daha kolay gerçekleştiği söylenebilir.

Psikolog Neslinur Girişgin, insanların manevi dünyasına yönelerek yardım emelli yüklü ölçüde fiyatların alınmasından, bir tıkla kolaylıkla varlıklı olmaya kadar o kişinin psikolojisinde tesire sahip alan üzerine farklı farklı yaklaşımlar sergilendiğini belirtiyor.

Dolandırıcılar, taktikleri nasıl uyguluyor?

Aldanma, kandırılma durumu kelam konusu olduğunda dolandırıcı kişi ya da küme; amaç kitlesini tanıyor ve akabinde o kişinin zayıf ya da güçlü yönlerinden ilerlemeye çalışıyor.

Sosyal medya ile ortası zayıf/ortalama bir bireye toplumsal medya üzerinden dolandırma tekniğinin uygulanması buna örnek verilebilir. O kişinin zayıf tarafından yola çıkılarak bu husustaki bilgisizliği kullanılıyor. Doğal ki kimileri buna düşüyor kimileri da bu hususta uyanık olduğu için durumun farkına varıyor.

Girişgin, dolandırıcıların manipüle konusunda epey yetenekli olduğunu söylerken itimat kazanmak için “Tanınmış bireyler de bizim üyemiz, tanınan bir firmayız, isterseniz kurumumuza gidelim, linke tıkla çabucak kazan, süratlice karar verirseniz seviniriz, kampanyamız bitmek üzere” gibi tabirler kullandıklarını söylüyor. Girişgen, bu sözlerde itimadın yanında süratli karar vermeye iten ve insan psikolojisini etkileyecek hususlar üzerinde durulduğunun da altını çiziyor.

Karmaşık psikolojiler, dolandırıcıların ekmeğine yağ sürüyor.

Psikolog Neslinur Girişgin, dolandırılma sürecinde, dolandırılan yani kurban tarafın psikolojisinin karmaşık olabileceğini belirtiyor. Karmaşıklık da bireyi, bu süreç içerisinde tutabiliyor diyen Girişgen, kelamlarına şunları da ekliyor: Kandırılan taraf; teknik sorunlar ya da güvene yönelik sarsılmalar fark edebilir. Lakin bu daha ileriki vakitte olabilmektedir.

Dolandırıcı, itimat duygusu dışında da o kişinin psikolojisinde tesir yaratabileceği öbür his ve niyetlere de yöneldiği için kandırılan tarafın birinci etapta sürecin içine dahil olması sağlanıyor.

Örneğin; kurtarıcı olma niyetindeki kişinin kurtarıcı/yardımseverlik duygusu, tanınan olma düşüncesindeki bir kişinin tanınır olma istikametindeki his ve niyetleri sürece dahil olduğu için kandırılan taraf için birinci etapta her şey çok hoş gözükebilir. Zira içindeki his ve düşünceler beslenmiş ya da boşluklar tamamlanmıştır.

Ancak verilen kelamların vakitle tutulmaması, dolandırıcı tarafın birden yok olması ya da kandırılan tarafın ruhen yahut madden yıpranması ruhsal ya da teknik sebepler dolayısıyla süreci sorgulatmaya başlayabilir.

Bu süreçte işler çoktan denetimden çıkmış ve dolandırıcı taraf istediğini almış, birebir vakitte sizi sürece bağımlı kılmış olabilir. Burada değerli bir ruhsal etken daha devreye girer. Kandırılan taraf, sorunu fark ettiği ufak bir an olsa bile “Girdik bir işe, bu denli vakittir boşuna mı yaptım, biraz daha devam edeyim güzel olacak, emeklerime değmeli, şu an dönemem” vb. biçimde yaklaşırsa işler daha da denetimden çıkıyor.

Zararın neresinden dönülürse kârdır sözünü de unutmamak değerli. Zira kandırılan taraf için kandırıldığını kabullenme ve çözme kısmına geçiş epeyce sıkıntı olabilmektedir. Yapılan bir araştırmaya nazaran de genelde dolandırılan ya da dolandırılmaya yatkın olan şahısların; bir şeylere süratli ulaşmak isteğinin ağır olduğu görülmüştür. Bunun altını çizmemizin de epey kıymetli olduğunu düşünüyorum.

Gelin, bir de olaylar bazında yaşanılan hislere bakalım.

Sokakta yürürken bir dilencinin size ısrar etmesi ya da yapılan sık sık telefon aramaları, yorgun düşürme taktiği. Vaktinizden daha fazla çalmasını istemediğiniz ve zihniniz de iyicene yorulduğu için bezerek ona istediğini verirsiniz. Sanırız ki bu yüzden de kimi dilenciler birçoğumuzdan varlıklı.

Sahte savcı, polis ve yargıçlar, bireylerin tasa ve dehşet hissinden nemalanıyor. Sizi arayarak banka hesaplarınızın dolandırıcılık örgütü tarafından kullanıldığını söyleyerek evvel sizi korkuya iterler, ardından da harekete geçerler.

Kişilerdeki dert ve endişe hislerini körükledikten sonra da telefonu kapatmanıza müsaade vermeden kimi emirlerde bulunurlar. Esasen yüksek seviyede endişe yaşayan şahıslar, verilen buyruklara uyarak farkında olmadan dolandırıcıların ağına düşer.

Ya güçlü olursam? Pişmanlık duygusu verilecek birçok örnek var. Kumar oynamak da buna dahil edilebilir. Lakin öteki dolandırıcılık sistemlerine baktığınızda “Verdiğimiz linkteki eseri beğenin, size para yatıralım.” taktiği örnek verilebilir. Pişmanlık duygusu deyince aklınıza olaya girmekten doğan pişmanlık gelmesin. Buradaki olay ya fırsatı kaçırırsam pişmanlığı.

Daha ucuzun, daha çabuk ve kolay kazandıranın cazibesinden bahsediyoruz. Ekseriyetle teklifler çok kısa müddette yapıldığından da birçoğumuz fırsatı kaçırmak istemeyerek gelecekte hayal edilen çıkarı düşünüyor. Hayal edilen kayıp, pişman olabilirim yanılgısı ile kişiyi dolandırıcıların ağına düşürüyor.

Özellikle toplumsal medyada e-Devlet reklamı görenleriniz vardır. Reklamlarda “yıllık kart aidatı iadesi” tabirine yer verilir. Burada emel, bireylerin kaybettiklerini geri kazanma cazibesinden faydalanmak oluyor. Kayıptan kaçınma olarak da isimlendirilen bu kavram sayesinde dolandırıcılar aslında sizin tüm bilgilerinize basitçe erişebiliyor.

Bir de dolandırılan bireylerin hislerine bakalım mı?

İlk örnek, şahsımın yakından izlediği ve çaresiz kaldığı bir olay. 80 yaşına yaklaşmış, kocasını kaybetmiş babaannem, telefonda kendisini dolandıran bireylerin tüm buyruklarına uyarak 2 meskenini kaybetti. Dışarıdan bakınca “Bu kadarına da kanılmaz ki?” dedik. Zira kendisi hayli aklı yerinde, tabiri caizse uyanık bir bayandı.

Bu noktada yetkili mercilerden aradıklarını söyleyen dolandırıcılar aslında onun yaşlılığından faydalanarak; meskenleri üzerinde kimi emlak işleri olduğunu, kendisinin yerine onların bu işle uğraşabileceğini söyledi. Üstüne üstlük bir de hesaplarındaki paraları, üzerine kayıtlı olan otomobilin trafik cezasını, oturduğu meskenin tapusunun durumu üzere pek çok ayrıntısı söylediler ve güven hissini kazandılar. Bunları duyup da kanan babaannem de onlarla bir arada akıl sıhhati raporu almak için evvel hastaneye gitti sonra da notere.

Arada natürel ki süregelen birçok ayrıntı var. Lakin işin sonunda babaannem dolandırıldığını anladığı anda, oğlu ile (babam olur kendisi) tehdit edilmeye başlandı. İşte burada da onun, maddi değil manevi kayıplarının üzerine oynandı. Sonuç, polise gidene kadar dolandırıcılar kurdukları profesyonel senaryo ile 2 konutun üzerine kondu.

Bir öbür mağdur ismimiz ise editörlerimizden bir arkadaşımız. Yaşadıklarını kendi kaleminden okuyacaksınız.

“Bu beşerler nasıl dolandırılıyor, ne kadar cahiller!” diyen biriydim fakat 2020’de 40 bin lira kadar dolandırıldım. Büyük konuşmamak lazımmış ve cahillik tek kriter değilmiş onu anladım, kişinin içinde bulunduğu periyottaki psikolojisi de çok tesirli.

Olay şöyle oldu: Letgo’dan bir gardırop almak istedim. Serhat Pazarlama üzere bir şeydi ismi. Yazan kişi; gardırobu kargoyla göndereceğini, peşin ödemede x TL indirim olacağını söyledi. Ben güvendim maalesef ve bin lira kadar gönderdim IBAN’ına. Birkaç gün geçti lakin gardırop gelmedi. Nedenini sorduğumda çeşitli mazeretler öne sürdüler. Kargo kamyonu arıza yapmış üzere mazeretler. Sonra öbür gardırop vereyim lakin biraz daha değerli dediklerinde bari o gelsin diye bir ölçü daha gönderdim.

Sonra bir sistem olduğu söylendi, siparişin iptal olmaması için teminat üzere bir fiyat verilmesi gerekiyormuş, yatırılmazsa bir ay gecikirmiş eser. Bunu artık biri bana anlatsa “Salak mısın oğlum, bu türlü de dolandırılmazsın!” derim fakat işte asıl olay zati yolları değil, dolandırılan kişinin içinde bulunduğu psikoloji.

O devir hem kız arkadaşım tarafından aldatılmıştım hem de işsizdim, ailemle de sıkıntılarım vardı. Bunlar açık orta en değerli sıkıntılarım olduğu için bu gardırop olayına “Atayım şunlara parayı da gelir bi’ orta, onunla mı uğraşacağım.” gözüyle bakıyordum. Neyse daha çok olay oldu lakin kendime gelince savcılığa gittim, uğraştım ve 3 yılın akabinde geçenlerde mahpusa atıldı. 82 bin lira ceza ve 4 yıldan fazla mahpus aldı.

Psikolog Neslinur Hanım’ın örnek verdiği “Girdik bir işe, çok vakittir boşuna mı yaptım, biraz daha devam edeyim yeterli olacak, emeklerime değmeli, şu an dönemem” cümlesini şahsen yaşadım özetle.

Ayrıca Türkiye’de insanların neden kolay dolandırıldığına dair öbür gözlemlerimden de bahsedeyim: Siyasi baskının olduğu bir ülkede yaşadığımız için olur olmadık sebeplerle başına bir şey geleceği korkusu mevcut insanlarda. Bu yüzden dolandırıcıların çeşitli siyasi tehlike ögelerini kullanarak insanları kandırmaları kolay oluyor maalesef.

Yoksul oranı yüksek bir ülkeyiz. Beşerler refah seviyesinin artması için kolay para kazanmak istiyor ya da bir eseri daha uygun fiyata almak istiyor. Ben de daha ucuza gardırop almak istemiştim, dimyata pirince giderken meskendeki bulgurdan olmuştum. Siz siz olun asla evraksız iş yapmayın, kimseye de IBAN göndermeyin.

Bu tuzaklara düşmemek için ne yapmamız gerekiyor?

Psikolog Neslinur Girişgin, bu hususta da tekliflerde bulundu. Kandırılmalar ile başa çıkmak için öncelikle kendimizi eğitmenin gerekli olduğunu söyleyen Girişgin, bilginin ve uyanık olmanın tüm bunlara karşı en âlâ sistem olduğunu belirtiyor.

Ayrıca dikkat edilmesi gereken bir mevzunun da altını çiziyor. Girişgen, “Duygusal olarak ağır ve yorucu vakitlerimiz olabilir. Bu devirde karşımıza çıkan rastgele bir alışılmadık durumda, durup düşünmek, acele karar vermemek gerekiyor.” sözleri ile tüm okuyucularımızı bilgilendiriyor.

“Ben kanmam kanka bu numaralara.” demeyin. Zira hakikaten birçok dolandırıcı işini çok yeterli biliyor ve bizi nereden vuracakları konusunda uzmanlar.

Dolandırıcılık yollarını derlediğimiz içeriğe göz atarak nelerle karşılaşabileceğinizi inceleyebilirsiniz: