Amerikan Film Sahnelerinin Vazgeçilmezi Jüri Sistemi Gerçekten Adaletli mi?
Jüri sistemi, Amerikan sinemalarında sıklıkla gördüğümüz bir sistem. Heyet sistemi hakkında herkesin en azından sinemalardan bildiği birkaç şey vardır lakin bu kadarı bana yetmez, ben daha da derine inmek istiyorum diyorsanız sizin için ayrıntılı halde anlatalım.
Amerikan heyet sistemi, hepimizin sinemalarda karşına çok sık çıkan bir sistem. Bu, yargılama sırasında hakimin yanında genellikle 12 bireyden oluşan jürinin yer aldığı bir uygulama. Bu heyetin vazifesi, yargılama sırasında ortaya sunulan delillleri inceleyerek karar vermek. Olağan bu sistemde herkesin sorguladığı hiç hukuk bilmeyen, “sıradan” denilebilecek bireylerin yargılama yapması hakikat mu?
Anglo-Sakson hukuk sistemine ilişkin heyet yapısı, Amerika dışında öteki ülkelerde de uygulanıyor. En son Johnny Depp ve Amber Heard’ün tazminat davasında dikkat çeken heyet uygulaması, herkesin merak ettiği mevzulardan biri oldu. Heyet sistemi hakkında birçok şeyi sizin için açıklığa kavuşturduk!
Önce heyet sistemi nereden geliyor ona bakalım…
Jüri sistemi, ABD Anayasası’nda yer alan bir hak. Bu hak birkaç unsurda geçiyor.
Bu anayasadaki 6. değişiklik şu halde:
“Bütün ceza davalarında sanık, hatanın işlendiği eyalet ve daha evvel maddece saptanacak bölgenin tarafsız bir heyeti tarafından, süratli ve kamuya açık yargılanmak, suçlamanın çeşidi ve nedeni konusunda bilgi sahibi olmak; kendi aleyhindeki şahitlerle yüzleşmek; kendi lehinde şahitler sağlamak için şahitlerin zorla mahkemeye getirilmesi ve savunma için bir avukat tutma hakkına sahip olacaktır.”
7. değişiklik ise şöyle:
“Anlaşmazlık konusu miktarın 20 doları aştığı genel örf ve âdet hukuku davalarında, bir heyet tarafından yargılanma hakkı gizli kalacak ve jüri tarafından yargılanan bir olay, Birleşik Devletler’in rastgele bir mahkemesinde, örf ve âdet hukuku kuralları dışında, tekrar görülmeyecektir.”
Bu hususlardan anlaşılacağı üzere heyet ile yargılanma aslında bir hak. Sanık sandalyesinde oturan kişi, bir yargıcın mı kendisini yargılamasını istiyor yoksa kendi üzere olanlar tarafından mı yargılanmak istiyor bunun kararını verebilir. Heyet davalarının sanık açısından olumlu yanı, sanığın kendine benzeyenler tarafından yargılanabilemesi.
Amerika’da kaç çeşit heyet var?
Amerika heyeti denilince akla birinci olarak ceza davalarındaki heyetler geliyor ancak aslında Amerika’da küçük heyet ve büyük heyet diye isimlendirilen iki tip heyet bulunuyor.
Büyük heyet, soruşturma evresinde olan heyetlere verilen isim. Bu, bizim pek aşina olduğumuz bir heyet değil. Küçük jüri diye isimlendirilen ise bizim gördüğümüz, mahkemede yer alan heyetler. Bu heyetler ceza davalarında olabileceği üzere hukuk davalarında da rol alabiliyor. Bu jüri 6-12 kişiden oluşuyor.
Amerika’da heyet sistemi nasıl işler?
Film yahut dizilerde gördüğümüz heyetli davalar genelde ceza davaları. Ancak aslında ceza yahut hukuk davası fark etmeksizin davalarda heyet olabiliyor. 6 aydan fazla mahpus cezasıyla yargılanan herkesin heyetli duruşma talep etme hakkı var.
Jürili bir duruşma olması için birinci koşul, sanığın mutabakata varmaması. Eğer sanıkla savcılık ortasında bu türlü bir mutabakat varsa dava olmayacağı için heyetin de olmayacağı aşikâr. Yeniden sanığın heyetle yargılanma hakkından vazgeçmemesi de gerekiyor.
Jüri, dava boyunca ortaya sunulan tüm delilleri inceliyor ve sanık ve şahitleri dinliyor. Dava sonunda ise kararını açıklıyor. Davanın sonunda suçlu yahut suçsuz olarak kararını sözcüleri açıklıyor.
Peki, bu heyetleri kim, neye nazaran seçiyor?
Jüri seçimi aslında kolay bir olay. Oy verenlerin ve ehliyeti olanların kaydedildiği bir havuz var. Bu havuzdan seçilen bireyler listelerden çağrılıyor. Bundan sonra asıl seçim süreci başlıyor diyebiliriz.
Aday heyet olarak isimlendirebileceğimiz bireyler ortasından seçimi aslında taraf avukatları yapıyor. Burada “voir dire” denilen bir evre başlıyor. Bunun maksadı tarafsız heyetlere ulaşmak. Eleme metoduyla gerçekleştirilen bu sürecin sonunda kalan aday heyetler, asıl heyet oluyor.
Avukatların, heyet üyelerini belirlerken iki hakları var. Bunlardan biri neden göstererek reddetme, oburu ise nedensiz ret. Bu süreçte avukatlar, aday heyetler hakkında bilgi edinerek kendi davasına en uygun olanları seçmeye çabalıyor elbette.
“Voir dire” etabı aslında çok yönlendirilebilir bir basamak. Bull dizisini bilenler bilir, dizide heyetleri yönlendirerek davayı mükevvillerinin lehine sonuçlandırmaya çalışan bir danışmanlık şirketi anlatılıyor.
Bu da akla sanki heyet manipüle edilebilir mi sorusunu getiriyor. Bu durum, heyet sisteminin en temel meselelerinden biri. Bu kadar yönlendirilebilir bir sistem, adaleti nitekim sağlar mı, bu, tartışılması gereken bir konu…
Bu sistem adaletli mi diye sorduğunuzu duyuyor üzereyiz, nitekim de heyet sistemi ne kadar adaletli?
Bu sistemle ilgili en büyük kaygı hiç hukuk bilmeyen bireylerin karar vermesi. Yani yargıçlar onca sene okuyup bilgileriyle bir karar veriyorlar. Bu sorumluluğu hiç hukuk bilmeyen bireylere nasıl yükleyebiliriz?
Hukuk tabirlerini hiç bilmeyen birilerine dava emanet etmek nasıl mantıklı diye düşünebilirsiniz. Fakat asıl sıkıntı aslında somut bir olgunun gerçekliğini yani sanığın kabahati işleyip işlemediğini saptamak. Hepimiz konutta cinayet bahisli sinema yahut dizileri izlerken olayları çözmeye çalışırız. Bu da esasen heyette olmaya benzeri bir deneyim.
Burada değinilmesi gereken bir diğer nokta ise ön yargı konusu. Ön yargılı olabileceği için heyetlere sıcak bakılmıyor fakat ön yargı her beşerde olabilir, buna yargıçlar da dahil. Burada yargıcın profesyonel olduğu için ön yargısına yenilmeyeceği düşünülebilir. Bir öbür sorun da heyetlerin toplumsal medya üzere dış etkenlerden basitçe etkilenebileceği. Fakat bu üzere yayınlar yargıçları da etkileyebilir.
Jüri sisteminde yaşanan adaletsizlikler, en çok ırk ve cinsiyete dayalı.
Jüri sisteminin adaletsizliklerini konuşuyorsak önceliği her vakit ırkla ilgili ayrımcılıklara vermemiz gerek. Irk ve cinsiyete dayalı eşitsizlikler vakitle düzeltilmeye çalışılsa da meseleler hâlâ devam ediyor elbette. Bu ayrımcılıkları engellemek için Batson kuralı denilen bir kural uygulanıyor. Bu kurala göre hiçbir taraf ret hakkını, jüriyi belirli ırk ve cinsiyetlerden arındırmak için kullanamıyor.
Bu adaletsizliklere karşı ne yapılabilir?
Jüri sisteminde kimi adaletsiz yaklaşımlar olduğu gerçek. Bunu yenmek için birtakım fikirler öne sürülüyor. Bunlardan bir tanesi, heyetleri çok daha kapsamlı bir havuzdan seçmek. Heyet seçilirken listeler yerine bilhassa daha az avantajlı kümeleri da kapsayan bir listeden seçim yapmak daha yanlışsız sonuçlar için kural üzere duruyor. Ne kadar çeşitli bir jüri olursa o kadar yanlışsız karara yaklaşmak mümkün olabilir.
Sonuç olarak, heyet sistemi olmasa da olur mu?
Jüri, Amerikan yargı sisteminin bel kemiği durumunda. Vatandaşlık misyonu kabul edilen heyet misyonu, kıymetli haklardan da biri. Bu hak sayesinde halktan şahısların adalet sistemine dahil olması sağlanıyor. Bu durumda bu türlü bir kurumu ortadan kaldırmak yerine onu güzelleştirerek geliştirmek daha mantıklı olabilir. Bilhassa ırk ayrımcılıkları için teklifler dikkate alınarak geliştirmeler yapılabilir.
Bir öteki soru, Türk yargı sisteminde neden heyet yok? Hukuk sistemimiz buna uygun mu? Bu da çok tartışılan bir mevzu. Bizim hukuk sistemimizin genel olarak heyete uygun olmadığı söyleniyor. Lakin sizin bu hususta fikirleriniz neler, yorumlara bırakabilirsiniz.
İlginizi çekebilecek başka içerikler:
