90 Binden Fazla Şehit Verdiğimiz, Birinci Dünya Savaşı’nın Kaderini Değiştiren Sarıkamış Harekâtı’nın Trajik Hikâyesi

Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşamış olduğumuz en acı olaylardan bir tanesi olan Sarıkamış Harekâtı, on binlerce şehit vermemize neden olan askerî taktik yanlışlarıyla doluydu. Rusları topraklarımızdan göndermek gayesiyle yapılan bu harekât farklı sonuçlanmış olsaydı bugün değişik bir dünyada yaşıyor olacaktık.

1914 – 1918 yılları ortasında gerçekleşen Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı İmparatorluğu’nun sonunu getirmiş ve sonrasında topraklarımız fiilen işgal edilmeye başlamıştı. Elbette savaş sırasında Çanakkale cephesinde olduğu üzere değerli muvaffakiyetler elde ettik lakin maalesef Sarıkamış Harekâtı bunlardan biri değildi. Askerî taktik yanlışları nedeniyle on binlerce şehit verdik.

Pek çok cephede olduğu üzere Sarıkamış Harekâtı’nda da Türk ordusunun tek maksadı kendi topraklarını işgalcilerden temizlemekti. Enver Paşa komutasındaki birlikler Rusların ele geçirdiği bu toprakları geri almak için birinci günleri epey başarılı geçen bu harekâtı gerçekleştirdiler ancak hayal bile edemeyeceğimiz kadar soğuk hava ve şiddetli kaideler nedeniyle Sarıkamış Harekâtı bugün içimizi sızlatan bir olaya dönüştü.

Rus işgali aslında çok daha evvel başlamıştı:

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yıllarında Ruslar tam bir baş belası olmuşlardı ve sayısız kez savaşmak zorunda kalmıştık. 1878 yılında yapılan 93 Harbi ile Ruslar Kars, Ardahan, Sarıkamış etrafını ele geçirmişlerdi. Birinci Dünya Savaşı başlayıp da 1914 yılının Ağustos ayında seferberlik ilan edilince gözümüzü zati Doğu Avrupa’da müttefikimiz olan Almanlarla savaşan Ruslara diktik.

Ruslar ve onların desteklediği Ermeni çeteler Türk ve Müslümanları sistematik olarak öldürüyorlardı. İşgal ettikleri topraklar Anadolu’nun bütünlüğünü bozuyordu. Kafkasya’daki Türk ve Müslüman askerlerin savaşa katılması da bu topraklardaki Rus güçleri tarafından engelleniyordu. Yani savaşın bahtı aslında Rusların bu topraklardan temizlenmesine bağlıydı.

Sarıkamış Harekâtı hazırlıkları Rusların saldırısına uğradı:

Enver Paşa buyruğu verdi, 3. Ordu kumandanı Hasan İzzet Paşa İstanbul’a haber göndererek kışlık gereksinimleri bildirdi. Bahr-i Ahmer, Bezm-i Alem ve Mithat Paşa vapurları ağzına kadar kışlık kıyafet, erzak, silah ve mühimmat doldurularak yola çıktı. Ama vapurların üçü de Rusların saldırısı sonucunda batırıldı.

9., 10. ve 11. Kolordulardan oluşan 3. Ordu bu dayanağı alamamış olsa bile makus durumda değildi. Öncelikle asker sayımız Ruslara nazaran çok daha yüksekti, Rusların sayısı 65 bine yakınken bizim sayımız jandarma hariç 100 bine yakındı. Üstelik Türk çeteciler de gerilla savaşı veriyordu. En yakın demir yolu sınırı ile ortada 600 kilometre vardı. İşte bu durum işleri zorlaştıracaktı zira acil ikmaller daima gecikecekti.

Fakat en büyük sorun ya unutuldu ya da görmezden gelindi. Bölgedeki askerlerin çok büyük bir kısmı Arabistan ve Güneydoğu bölgesinden gelmişti, doğal kıyafetleri de buna göreydi. Bölgenin hava sıcaklığı -40 bile olabiliyordu ve Mehmetçiklerimizin üzerinde yalnızca yazlık üniformalar vardı. 

Türk taarruzu süratli ve tesirli olmalıydı: 

2 Kasım 1914 tarihinde Ruslar Köprüköyü tarafından taarruza geçtiler lakin bu hücum güçlü bir direniş ile durduruldu. 12 Aralık günü Enver Paşa Erzurum’a geldi ve komutayı devraldı. Hemen bir harekât planı hazırladı. Üç kolordu farklı istikametlerden Rusların üzerine gelecek ve zati sayıca az oldukları için kısa müddette yok edileceklerdi.

Sarıkamış Harekâtı’nın temel maksadı, düşmana dinlenme ya da kaçma fırsatı bırakmamaktı. Zira Rusların yardım alması çok daha kolaydı. Eğer dinlenme bahtı yakalarlarsa çabucak yardım alacak ve en büyük silahımız olan sayıca üstünlüğümüz elden gidecekti. Bu nedenle harekâtın her ayrıntısı incelikle hesaplanmıştı.

Sarıkamış Harekâtı birinci günden talihsizlikle başladı: 

1914 yılının 22 Aralık günü Sarıkamış Harekâtı başladı. Birinci yanılgıyı yapan 10. Kolordu oldu. Plana nazaran birlikler, Erzurum’un Oltu ilçesini geçtikten sonra Bardız bölgesine gelmeliydiler. Fakat Oltu’yu geçen birlikler Bardız değil, Ardahan tarafına yanlışsız ilerlediler. Sınırın genişlemesi Ruslara dinlenme, kaçma ve yardım alma talihi verdi. 

10. Kolordu Bardız’a gelecek ve burada Enver Paşa komutasındaki 9. Kolordu ile birleşerek yıkıcı bir güç oluşturacaktı. Onların gecikmesi nedeniyle 9. Kolordu birlikleri Bardız’da yalnız kaldı. Lakin Enver Paşa’nın Rus esirlerden aldığı bilgilere nazaran Sarıkamış takviye gelmeden de ele geçirilecek durumdaydı. 

Allahu Ekber Dağları’ndan geçmek imkansızdı:

Sarıkamış mevzisi nitekim de bekledikleri kadar şiddetli olmadı ve Üst Sarıkamış bölgesine basitçe girildi Fakat işler burada kızıştı. 10. Kolordu birlikleri olmadan 9. Kolordu beyhude hücumlar yapıyordu. Üstelik hava koşulları bırakın savaşmaya, hayatta kalmaya bile elverişli değildi. Çok fazla askerîmiz donarak şehit oldu.

Diğer yanda ise 10. Kolordu birlikleri Allahu Ekber Dağları’nı aşarak Sarıkamış bölgesine gelmeye çalışıyorlardı. O sırada havanın -39 derece olduğu söylenir. Maalesef askerlerimizin çok büyük bir kısmı o dağlarda donarak şehit oldu. 10. Kolordu planlanandan 4 gün sonra Sarıkamış’a ulaşabildi. Dağ yolunu aşabilenlerin sayısı çok azdı. 

On binlerce şehit verdiğimiz Sarıkamış Harekâtı’nda geri çekilmek zorunda kaldık:

10. Kolordunun gecikmesi nedeniyle Bardız bölgesi de Rusların eline geçti ve Enver Paşa geri çekilme kararı alarak komutayı Hafız Hakkı Bey’e devretti. Sarıkamış Harekâtı 6 Ocak 1914 tarihinde sona ermiş oldu. Hareket sırasında Ruslar 32 binden fazla kayıp vermişti. 

Türk ordusunun kaybı çok daha büyüktü. 120 bin şahsa ulaşan ordumuzdan 60 bin şehidimizin donarak hayatını kaybettiği biliniyor. Hastalıkları, kayıpları, esirleri ve savaş sırasında yaşananları düşündüğümüz vakit maalesef 90 bin şehit verdiğimizi görüyoruz. Bir mezar taşları bile olamadı isimsiz kahramanların.

Sarıkamış Harekâtı neden başarısız oldu?

Savaş tarihçilerine nazaran Sarıkamış Harekâtı’nın başarısız olmasının en temel nedeni her şey için fazla tez edilmiş olmasıydı. Kışlık kıyafetler beklenmedi, erzek beklenmedi, silah beklenmedi, mühimmat beklenmedi, takviye beklenmedi, 10. Kolordu gecikti o bile beklenmedi. 

Enver Paşa tarafından oluşturulan harekât planı nitekim de kusursuzdu. Rusları oradan temizlemenin tek yolu başarılı bir kuşatmaydı. Bu kadar çabuk edilmiş olmasaydı başarılı bir harekât olacaktı. Lakin pek çoğumuzun hayal bile etmekte zorlanacağı bir soğukta yazlık kıyafetlerle yol almak imkansızdı.

Sarıkamış Harekâtı’nın sonuçları dünya tarihini etkiledi:

Sarıkamış Harekâtı sonucunda Rusların eli güçlendi ve onların desteklediği Ermeni çetelerin katliam yapmasının önü açıldı. Doğu Anadolu’da bu türlü taarruzlar olması ordumuzu iki ateş ortasında bıraktı. En değerlisi ise Rusların üzerindeki tehdidi azaltmak için İngilizler Çanakkale Savaşı’nı başlattılar. Çanakkale Savaşı’nın dünya tarihi için değerini daha evvel buradaki yazımızda ayrıntılarıyla anlatmıştık. 

Askerî taktik yanlışları nedeniyle on binlerce şehit verdiğimiz Sarıkamış Harekâtı nerede, ne vakit oldu gibi merak edilen soruları yanıtladık. İnsan düşünmeden edemiyor, ya Sarıkamış Harekâtı başarılı olsaydı?

Benzer içeriklere de göz atabilirsiniz: