82 Yıl Önce İstanbul’a Gelen ‘Struma Gemisi’nin Asla Unutmayacağınız Trajik Hikâyesi

İnsanlık tarihinde iz bırakan birçok vahim ve hüzün dolu öykü var. Struma’nın kıssası de tarihe kanla yazılı o hüzünlü öykülerden yalnızca bir tanesi. Bugün sizlerle Struma’nın umut dolu seyahatten mezara kadar giden öyküsünü ele alıyoruz.

Struma (Sutruma ya da Şutruma), II. Dünya Savaşı devam ederken Nazi Almanyası’ndan kaçan ve o vakitler Britanya yönetiminde olan günümüzdeki Filistin’e gitmeye (sığınmaya) çalışan bir küme insanı taşıyan ve bu seyahatini tamamlayamadan 795 kişiye mezar olan geminin (ya da yüzen tabutun) ismi.

Struma hakkında bugüne kadar birçok kitap yazıldı, sinemalara mevzu oldu, belgeseller çekildi, araştırmalar yapıldı, tartışıldı, ismine müzikler ve ağıtlar yazıldı lakin ancak arkasında hala açıklığa kavuşmayan birçok şey bıraktı. Elbette her tarihi olay üzere bu olayı da unutmamak, hatırlamak, ders çıkarmak bizlere düşen pay oldu. Bugün sizlerle bu hissesi paylaşmak için beraberiz.

Nazi Almanyası’nın Yahudi vatandaşlar üzerinde artan baskısı

1940’lı yıllarda Nazi Almanyası’nın Yahudi vatandaşlara karşı olan tavrı güzelce sertleşmiş hatta bu periyotta toplu katliamların sayısı artmıştı.

Yine bu devirde Nazi Almanyası’nın orduları ülkemizi de tehdit edebilecek kadar sonlarımıza hakikat yönelmişti. O vakitlerde Nazi Almanyası’nın tehdit ettiği tek ülke elbette Türkiye değildi. Polonya’nın akabinde Romanya’da hayatlarını sürdüren Yahudi vatandaşlar için de bir mevt – kalım savaşı çoktan başlamıştı.

Ölümden kurtulmanın tek yolu: Filistin’e kaçış

Köstence’den Filistin’e uzanan seyahat rotası (yeşil yol tamamlanabilen, kırmızı yol ise tamamlanamayan)

1941 yılında Romanya’nın Yaş kentinde 4 bin Yahudi kökenli vatandaşın katledilmesinin akabinde, şimdi ömürlerini sürdürebilen ve sıranın kendilerine gelmesini istemeyerek bahtlarına razı gelmeyen bir küme Yahudi kökenli insan, tüm mal ve mülklerini satarak bir kaçış planı hazırladılar.

Plan hayli kolaydı; kendilerini o vakitlerde İngiliz Mandası olan Filistin’e götürebilecek yeterlilikte bir gemi bulacak ve Türkiye üzerinden kendilerince inançlı görünen Filistin’e ulaşacaklardı. Pratikte inançlı görünen bu planın; pak insanların akıllarına bile gelmeyen ihtimallerin hepsinin gerçekleşmesiyle son bulacağını hiç kimse kestirim etmiyordu.

Fırsatçı seyahat acentesinin geçersiz ilanı

Yaklaşık 800 kişilik bu küme (sürekli etnik köken ya da inanç vurgusu yapmak istemiyoruz artık), kişi başı 1000 dolar ödeyerek (o devir için çok büyük bir meblağ), kapalı yollardan Campania Mediteranea de Vapores Limitada isimli Yunan seyahat acentesinden Queen Marry isimli bir yolcu gemisi kiraladılar. Queen Marry, 800 kişilik bir yolcu kümesini rahatlıkla Filistin’e ulaştırabilecek potansiyel ve donanımda bir gemiydi. Hakikaten yolcu kümesi için her şey planladıkları üzere işliyordu. Ya da onlar o denli düşünüyordu.

Gelgelelim günümüzde nasıl ki sağlam olmayan sitelerden sipariş verdiğimizde kargodan hıyar ya da patlıcan çıkma mümkünlüğü varsa; geçmişte de durum büsbütün birebirdi. Sağlam olmayan ve yasa dışı yollardan çalışan bu acentenin tahsis ettiği gemi Queen Marry isimli ortalamanın üstündeki bir gemi değil; Struma isimli köhne mi köhne bir gemiydi.

Umuda seyahatte ikinci sefer dolandırılmak

Struma; köhne sözünün manasını tam olarak karşılıyordu. Panama bandıralı bir Bulgar kömür gemisi olan Struma; 1867 yılında Newcastle (İngiltere) kentinde üretilmiş, evvel Balkan Savaşı’nda ardından da hayvan taşıma aracı olarak kullanılan ahşap bir gemiydi. Hayvan taşıma aracı olarak kullanılan bu gemi nasıl olacak da insan taşıyacaktı? Ayrıyeten metrekare hesabı yapıldığı vakit optimist bir hesapla bile Struma 100 kadar beşere güç yetebilecek kapasitedeydi. 800’e yakın beşere nasıl yetecekti?

Grup, gemiye binmek için limana geldiğinde Struma’yı görünce doğal olarak acente ile irtibata geçti. Acente; Struma’nın bir aldatmaca olduğunu, seyahat başladıktan birkaç saat sonra yolcuları Queen Marry Gemisi’ne transfer edeceklerini söyledi. Varsayım edeceğiniz üzere yolcuları bekleyen Queen Marry isminde bir gemi asla yoktu.

Ölümden kaçmak zorunda olan beşerler, bir defa daha acentenin kelamına inanarak Struma’ya bindiler. Esasen canı burnunda olan bu insanların ne boş koltuk isteyecek ne de öteki bir gemi arayacak lüksleri yoktu. Sıkış tıkış bir formda de olsa 800 kadar kişi, 100 kişi kapasiteli hayvan taşıma gemisi Struma’ya binmek zorunda kaldı.

Yüzen tabut Struma ile seyahat başladı: Birinci arıza ucuz (!) atlatıldı

12 Aralık 1941’de Romanya’nın Köstence Limanı’ndan kalkan gemi, içinde 800 yolcusu ile yola çıktı. Ancak 8 kat fazla kapasiteyle ilerleyen ve esasen canı çıktı çıkacak vaziyette bulunan Struma’nın motoru şimdi İstanbul’a ulaşamadan çatladı. Talihleri ilk ve son sefer yaver giden Struma yolcularının imdadına, o esnada yanlarından geçen bir gemi yetişti. Komşu gemideki mürettebat, Struma’nın çatlayan motorunu onardı. Doğal bu da para ile yapılan bir güzellikti. Filistin’e gidince aç ve açıkta kalmak istemedikleri için yanlarına az ölçüde da olsa para ve mücevherat alan yolcuların son parası da motor tamiratı için harcanmıştı. Kısa bir molanın akabinde seyahat kaldığı yerden devam etti.

Struma’nın ikinci arızası, sığınabileceklerini umdukları bir yerde gerçekleşti

15 Aralık 1941’de Struma bir sefer daha motor arızası verdi. Bu defa kimsesiz (!) bir yerde değiller, İstanbul Boğazı’na kadar gelmişlerdi. Hatta Struma’nın demir attığı yer için tarihi belgelerde Sarayburnu Açıkları (Fatih) tabir edilir.

Yolcular umutlu ve memnundur zira II. Dünya Savaşı’nda tarafsız bir tavır sergileyen Türkiye’ye gelmişlerdir. Motor bozulmuş olsa bile sığınabilecekleri bir yerdedirler. Gemi artık çalışmasa bile, trenle Filistin’e gitme imkânları vardır. Ancak bu bahtsız seyahatte hiçbir şey umdukları üzere gitmemiştir ve gitmeyecektir.

Türkiye; Almanya ve Britanya kıskacında sıkışmaya başlıyor

Struma’dan haber alan Almanya İstanbul Başkonsolosluğu, Türkiye ile bağlantıya geçerek “Struma içerisinde salgın hastalık olduğunu, gemiden tek bir yolcunun bile inmemesi gerektiğini” söyler. Natürel bu yalnızca bir mazerettir. Almanya’nın tek isteği, Türkiye’nin Struma’yı kabul etmemesidir. Hatta bu hususta periyodun hükûmetine siyasi baskı da yapar.

Tuhaftır ki İsrail’in kurulmasına öncülük eden devletlerden biri olan Britanya da bu mevzuda Almanya’nın gibisi bir tavır stantlar. O vakitler Filistin’de manda idaresi kuran Britanya; Türkiye’nin kendisine sunduğu “Struma’nın motorunun onarılıp Filistin seyahatine devam etmesi” istikametindeki teklifini, Filistin’deki Araplar’ın ayaklanmasından ve muhtemel bir ağır Yahudi Göçü’nden sakınmak için reddeder. Reddederken de şunu ekler: “Geminin geri dönmesi tarafında bizler için rastgele bir sakınca yoktur”.

Yine bu devirde Britanya basınında Struma içerisinde 3 Alman casusunun bulunduğu, bundan dolayı geminin Filistin’e ulaşmasının tehlike içerdiği yazılmıştır.

Almanya taraftarı Romanya, iadeyi kabul etmedi

İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya yanlısı bir tavır sergileyen Romanya, geminin geri dönmesine asla müsaade verilmeyeceğini açıkladı. Bu süreçte Türkiye eli kolu bağlı bir halde düşünmeye başladı. Hakikaten Türkiye, II. Dünya Savaşı’na girmek istemiyordu. Bu hususta atacağı rastgele bir adım, tarafsızlığına gölge düşürebilir ve kendisini bir anda savaşın içerisinde bulabilirdi. Yorgun olan Türk Milleti’nin, yeni bir savaşa hazır olmadığı da bir gerçekti.

Yahudi Göçleri’ni engellemek için çıkarılan kararname

2/9498 sayılı kararname resmi olarak yayımlanmadığı için biz de sizlerle paylaşamıyoruz

Dar bir iktisat ile boğuşan ve kendisine güç yeten yeni cumhuriyet; Ağustos 1938’de, dünyada artan Yahudi Göçleri’nden nasibini almamak için 2/9498 sayılı bir kararname (Museviler’in Türkiye’de ikametinin yasaklanması ile ilgili bir kararname) çıkarmıştı. Bu kararname ile yolcuların Türkiye’ye sığınması aslında imkânsız hale geliyordu. Buna karşın Almanya’nın müsaade vermesi durumunda Türkiye, bu yolcuları karaya alabileceğini bildirdi. Lakin Almanya’dan asla bu istikamette bir adım gelmedi.

Motorun sökülmesi ve tahlil yollarının aranması

Daha evvel hiç görmemiş olanlar için eski tip bir gemi motoru

Türkiye; bu süreçte yolcuları gemiden indirmeden, sadece motorun sökülerek onarılması yönünde karar alabildi. Tıpkı II. Dünya Savaşı’nda izlediği oyalama taktiği üzere, motor tamirat mühletini de epeyce ağırdan alıyordu. Hakikaten bu süreçte daha ölçülü bir hal gösteren Britanya ile müzakere edilmeye çalışılıyor ve Struma’nın Filistin’e gönderilmesi planlanıyordu.

Her devrin sorunu: Siyasalların yalnızca kendi adamlarına gösterdiği ayrıcalıklar

Tüm bu gelişmelerle birlikte 800 kişi adeta kendi yazgılarına terk edilmişti. Natürel mukadderatları de onları elbet acı bir mevte götürmek üzereydi. Her dönemde olduğu ve olacağı üzere kimi şahıslar bahtın kamçısından kaçabilecek ayrıcalıklara sahipti. Struma’nın içerisinde de bu ayrıcalıklara sahip birkaç kişi elbette vardı.

Martin Segal ve ailesi, Struma’nın içerisinde bulunup, bu ayrıcalığa sahip olan bireylerdi. Segal, Standard Oil Company of New York’un Romanya müdürüydü. Birebir şirketin Türkiye temsilcisi Vehbi Koç, Britanya Hükûmeti, ABD Hükûmeti ve Türkiye Hükûmeti (Türkiye Hükûmeti’ni bu görüşmelerde dönemin İçişleri Bakanı Mustafa Faik Özt(ı)rak ve İstanbul Emniyet Müdürü İhsan Sabri Çağlayangil temsil etti) ortasında birkaç görüşme gerçekleştirildi. Tüm bu diplomatik teşebbüslerin akabinde Struma’dan Segal Ailesi (3 kişi) indirildi.

Bu tahliye süreci sırasında doğum sancısı başlayan bir bayan (Medea Salamovici) da tahliye edildi. Doğum sancısından dolayı hastaneye kaldırılan bayanın durumu hakkında bir daha asla resmî açıklama yapılmadı.

Britanya’nın çocuklara gösterdiği ayrıcalık ve Türkiye’nin reddi

Gelişmeler devam ederken, oluşan kamuoyuyla birlikte en azından çocukların tahliyesi gündeme geldi. Britanya ile Türkiye ortasında gerçekleşen diplomasi trafiğinden sonra yaşları 11 ile 16 yaşlarında değişen 28 çocuğun Filistin’e gitmesi için özel müsaade verilebileceği kararı çıktı. Bu kararın alınmasında Simon Brod ve Rifat Karako’nun çabaları tesirli oldu. Ama ne acıdır ki; Türkiye alınan bu kararı bile “Almanya’nın tehditleri üzerine” uygulayamadı.

“Yerli Schindler” Simon Brod ve Rifat Karako’nun çabaları

Simon Brod, sağda

Çocukların mümkün kurtarılma kararında tesirli olan ve daha evvel birçok Yahudi Mülteci’nin hayata tutunmasını sağlayan, gösterdiği gayretler ile Oskar Schindler’e benzetilen Simon Brod; Türkiye Yahudi Cemaatleri’nin liderlerindendi ve birçok kıymetli misyonu üstlenmişti.

Rifat Karako da yeniden tıpkı Brod üzere Yahudi Mülteciler’in transit geçişlerini organize eden ve onların hayatta kalmasını sağlayan değerli isimlerden biriydi.

Kıyıdan dua eden Müslümanlar ve Struma’ya besin yardımları

Yaşanan gelişmelerle birlikte Struma tam 9 hafta (63 gün) demir atmış bir halde bekledi. Süreç o kadar katı işliyordu ki, Türkiye Struma’ya bir mühlet besin ve ilaç yardımı konusunda bile kararsız kaldı. Türkiye; Brod – Karako ve Britanya ortasında yapılan görüşmelerden sonra Struma’ya besin ve ilaç üzere insani ihtiyaçların ulaştırılması kararını aldı. Yardımları Türkiye Cumhuriyeti ismine Kızılay ve Yahudi Toplumu ismine da Simon Brod ve Rifat Karako üstlendi. Yardımları insanlara, Struma’ya çıkmak için özel müsaade alan Brod ve Karako ulaştırdı. Besin yardımından evvel insanlara günlük olarak yalnızca birer portakal ve birer avuç fıstık ile şeker verildiği açıklandı. Yardımlar sayesinde beşerler artık sıcak yemek tüketip, ilaç kullanabilir olmuştu.

Struma, çaresiz bir biçimde beklerken; periyodun dokümanlarında Müslüman halkın, karadan dua etmek haricinde bir şey yapamadığı da yazıyordu.

Türkiye siyasi baskılara daha fazla dayanamadı ve Struma’yı kara sularından çekti

Kılavuz gemi kaptanının açıklaması

Olayın içindeki devletler ile bir çıkış yolu arayan Türkiye, tahlil bulamadığı için Struma’yı 23 Şubat 1942’de kılavuz gemi yardımıyla Şile açıklarına çekmek zorunda kaldı ve akabinde burada motorsuz bir halde Struma’yı yazgısına terk etti. Burada bir müddet sürüklenen Struma (sürüklenme sebebi resmî olarak belirli olmadığı için buraya savlar kısmında değindik); bir gün sonra, 24 Şubat sabahı devasa bir patlama sonucunda battı.

Hırçın mavilik, masumiyet kırmızısına büründü…

Patlama sonucunda 103’ü çocuk olmak üzere toplamda 795 kişi yaşamını yitirdi. David Stoilar isimli bir yolcu ve Ivanov Diko (geminin ikinci kaptanı) mucizevi formda yaralı olarak kurtulmuştu. Ancak patlamadan sonra bölgeye yardım gelene kadar Diko ve Stoilar başlarının devasına bakmak zorunda kaldı. Soğuktan da etkilenen Diko, daha fazla dayanamayarak tutunduğu tahta kesimini bıraktı ve akıntıya karıştı. Stoilar ise çaresiz bekleyişin akabinde bu vahşeti kaldıramadı. Soğuktan donmak üzereyken bileklerini keserek intihar etmeye kalkıştı lakin donmuş elleri bıçağı bile tutamadı. Bu esnada Stoilar 12 kişilik (evet 12 kişi) Türkiye’ye ilişkin bir arama- kurtarma “sandalı” ile kurtarıldı.

Her ne kadar kulağa şu an garip gelse de Stoilar, tedavisi tamamlandıktan sonra Türkiye’ye izinsiz(?) giriş yaptığı için 6 hafta mahpus yatmak zorunda kaldı. Akabinde Filistin’deki protestolar ve Brod’un teşebbüsleri ile özgürlüğüne kavuşan Stoilar; Britanya’nın müsaadesiyle trenle Filistin’e geçti.

Tarihe geçen bu facianın akabinde birçok gelişme yaşandı. İşte savları ve gerçekleriyle Struma Faciası’nın akabinde yaşananlar:

Facianın akabinde Filistin’den suikast haberi geldi

Harold MacMichael

Filistin’deki Yahudi toplumu, Struma Faciası’ndan baş sorumlu olarak Britanya’yı tuttu. Facianın öfkesiyle LEHI (Filistin’deki Britanya mandasına karşı Yahudi gençlerden oluşan bir örgüt), Britanya’nın bölgeye tayin ettiği yönetici Harold MacMichael’e suikast düzenleyerek infaz etti.

Struma’nın resmî olarak nasıl patladığı yıllar sonra ortaya çıktı

Çankaya’nın vurulma haberini yayımlayan gazete haberi

Olayın akabinde uzunca bir mühlet “Struma’nın nasıl patladığının” karşılığı arandı. 1960 yılında Sovyet Arşivleri’nden çıkan bir dokümanda ise bu soru resmi olarak aydınlatılmış oldu.

Sovyet Belgesi’ne nazaran Sovyet denizaltısı “Shch-213”, Karadeniz’deki tüm tarafsız ve Nazi Almanyası taraftarı gemileri sorgu sualsiz vurma buyruğu almıştı. Hatta birebir denizaltı, tıpkı gün Türkiye’ye ilişkin Çankaya isimli kargo gemisini de batırmıştı. Sovyet Arşivleri’nde Struma’ya ilişkin acı ancak bir o kadar gerçek şu not düşülmüştü:

“24 Şubat 1942 sabahı Teğmen Denejko ve Siyasi Komiser Rodimatzav komutasındaki Shch-213 denizaltısı, 7 bin ton tartısında ve müdafaasız vaziyetteki düşman gemisi Struma’ya rastladı. Denizaltıdan 1118 metreden atılan torpido maksadını vurdu ve gemiyi batırdı. Harekât sırasında Astsubay Başçavuş Çernov, grup kumandanı Çavuş Nusov ve torpido operatörü Er Filtov üstün yürek örneği sergilemişlerdir.”

Kıyı emniyetinin yolcuları darp ettiği iddiası

Bazı savlara nazaran Struma yolcuları, çaresiz beklerken; yatak çarşaflarına imkânları dahilinde büyük harflerle “BİZLERİ KURTARIN” yazmıştı. Bu olay üzerine 200 kadar kıyı polisi, gemiye çıkarak yolcuları darp etmiş ve çarşafları toplamıştır. Tezlere nazaran geminin artık gitme vaktinin geldiği kararı bu süreçte alınmıştı. Struma, kılavuz gemi yardımıyla Şile açıklarına çekilirken, Struma’ya bir kere daha çarşaflar asıldı, bu kere çarşaflarda “Yaşasın Türkiye Cumhuriyeti, kurtarın bizleri” yazılmıştı. Bu son çırpınış da maalesef yarar etmedi.

İshak Alaton’un Türkiye hakkında yaptığı açıklamalar

İshak Alaton

Türkiye’deki Yahudi toplumunun değerli temsilcilerinden biri olan İshak Alaton (Alarko Holding’in de kurucusu)’un, Struma Faciası hakkında birkaç söylemi mevcuttur. Struma Faciası’nın yaşandığı periyotta 15 yaşında olan ve Brod’un her daim yanında olan Alaton; “Kızılay’ın Struma’ya yaptığı yardımların temsilî seviyede ve yetersiz olduğunu; temel yardımı Brod ve Karako’nun önderliğindeki kümenin yaptığını” açıklamıştır.

Yine birebir röportajda Alaton; Türk yetkililerin Struma’yı çektikten sonra halatları kestiğini ve Struma’yı vefata gönderdiğini de açıklamıştır. Alaton’a nazaran Türkiye’nin bunu yapmasının gerisinde öteki devletlerden gelen ağır baskılara deva bulamaması vardı. Alaton ayrıyeten, yolculara polis müdahalesinden de bahsetmiştir.

Death on the Black Sea’de geçen bir anekdot

Faciadan bahseden bir gazete

Struma ile ilgili bir araştırma kitabı (Death on the Black Sea) yayımlayan Douglas Frantz ve Catherine Collins; bu faciadan dolayı Britanya, Sovyet Rusya ve Türkiye’nin de en az Almanya ve Romanya kadar hatalı ve ellerinin kanlı olduğunu yazmıştır.

Faciadan kurtulan tek kişi olan Stoilar’ın açıklamaları

Stoilar’ın bilet ve kimlik bilgileri

İsrailli gazeteci Malkin ve olaydan sağ kurtulan Stoilar’a nazaran Sovyet raporları doğruları söylemiyor. Zira Stoilar’ın sözündeki patlama vakti ile Sovyet Belgesi’ndeki raporlar zıt istikamettedir. Ayrıyeten Sovyet raporlarında Struma gemi bandırasının yanlışsız biçimde yazılmadığı da başka bir noktadır. Stoilar’ın tezine nazaran Struma, Sovyet saldırısından sağ kurtulmuştur. Stoilar’ın anlattıklarına nazaran; “köhne bir gemi olan Struma’ya Sovyetler’den yapılan birinci atış isabetsiz olmuş; ikinci atış sırasında radara öteki bir gemi takılmış ve Sovyetler bu geminin peşine düşmüştür. Bu başarısız atağın akabinde Türk atak botlarından ateş edilmiş ve Struma bu halde patlamıştır.”.

Dönemin Başbakanı Refik Saydam’ın Struma Faciası’ndan sonra yaptığı birinci açıklama

Refik Saydam’ın Anadolu Ajansı’na verdiği beyanat

Dönemin Başbakanı Refik Saydam, patlamanın akabinde:

“Biz bu konuda elimizden gelen her şeyi yaptık. Maddî, manevî en ufak mesuliyetimiz yoktur. Türkiye, diğerleri tarafından dilek edilmeyen insanlara meclâ olamaz. Türkiye, diğerleri tarafından dilek edilmeyen beşerler için vatan hizmeti göremez. Bizim tuttuğumuz yol budur. Kendilerini bu sebepten İstanbul’da alıkoyamadık.” formunda bir açıklama yapmıştır.

Seyahat acentesi, bu faciadan dolayı yargılandı ancak…

Stoilar’ın “Bizi Türkler vurdu” açıklamasını haber olarak yayımlayan bir gazete

Struma Faciası’nda hayatlarını kaybeden yolculara Queen Marry gemisi yerine, bu vasıfsız gemiyi tahsis eden şahıslara daha sonra dava açılsa da, gemi vurularak imha edildiği için seyahat acentesi yöneticileri hakkında beraat kararı verildi.

Geç de olsa Türkiye Cumhuriyeti, Struma Faciası’nı resmî olarak andı

Ömer Çelik, Türkiye Cumhuriyeti ismine anma merasiminde denize çelenk bırakıyor

Türkiye Cumhuriyeti, bu acı olayın akabinde birinci resmî anma merasimini, faciadan 73 yıl sonra, 2015 yılında gerçekleştirdi. Bu anma merasiminde Türkiye Cumhuriyeti ismine taziye konuşmasını devrin Kültür ve Turizm Bakanı Ömer Çelik gerçekleştirdi.

Özel Teşekkür

İsrail’de bulunan bir Struma Anıtı

Keşke yaşanmasaydı dediğimiz bu insanlık dramını ölümsüz bir yapıta dönüştürerek “Serenad” ile genç nesillere aktaran Zülfü Livaneli’ye teşekkürü bir borç bilmekteyiz.

Şüphesiz, bizlerin hissesine düşen, bu acı olayı unutmayıp; tarihten ders ve dersler çıkarmak. Bu uzun ve hüzünlü öykümüzü; sadece Serenad’ı okumuş olan takipçilerimizin anlayabileceği bir söz ile tamamlamak istedik.

İmza: En büyük casus, Max

Not: Faciada hayatını kaybeden bireylerin ayrıntılı kimlik bilgilerine buradan ulaşabilirsiniz.

Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 12 / 13 / 14 / 15 / 16 / 17 / 18 / 19 / 20 / 21 / 22 / 23 / 24 / 25 /