2023’te Nesli Tükenmek Üzereyken Koruma Altına Alıp Çoğaltabildiğimiz Canlı Türleri
Geride bıraktığımız yılda, onlarca çeşidin bir daha görülemeyecek olmasının yanında yüreğimizdeki üzüntüyü bir nebze söndürecek hoş haberler de geldi. 2023 yılında korunan ve çoğalması sağlanan “daha şanslı” tipleri umudumuzu daha da arttırmak için inceleyelim.
Her yıl onlarca cinsin dünya üzerinden kaybolmasına o kadar alışıyoruz ki tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalıp doğal ortamında ya da özel bakımda çoğaltılan çeşitlerin haberlerini duyamıyoruz.
Uçurumun eşiğinden kurtarılmayı bekleyen yüzlerce bitki ve hayvan için yapılan gayretler bazen sonuç verirken bazen de sonuçsuz kaldı. Umudunu kaybetmeden çalışan yüzlerce insan, 2023’ün sona ermesiyle bizlere bazen kutlayabileceğimiz muvaffakiyet hikayeleri bıraktılar.
Dünya Tabiat ve Doğal Kaynakları Muhafaza Birliği’nin (IUCN) tehlike altındaki canlılar için oluşturmuş olduğu kırmızı listede tehlike seviyesine nazaran bir sınıflandırma bulunuyor.
En az tasa veren, tehlikeye yakın, savunmasız, kuşağı tükenmekte olan, tükenme durumu kritik düzey ulaşan ve yabanî hayatta tükenmiş olanlar.
Geride bırakmış olduğumuz yıl boyunca yabanî ömürden yahut daha makûs olarak yeryüzünden silinen türler olsa da yıl boyunca çoğalma muvaffakiyetini göstermiş canlılar da bulunuyor.
Önce kuşağı tükenen canlılara bakmak isterseniz;
İyi diyebileceğimiz neler oldu?
Nesli tükenmekte olan cinsler yasasının 50. yılı münasebetiyle 28 Aralık’ta gerçekleşen kutlamada Kanal Adaları’nın bitki tiplerinin büsbütün güzelleştirildiği açıklandı. ABD, Balık ve Yaban Hayat Servisi’nin çalışmasıyla dünyanın diğer hiçbir yerinde yetişmeyen iki bitki daha kırmızı listeden yıl sonunda çıkarılmış oldu.
Geride bıraktığımız yılda kırmızı listede olup nüfusu büyük yükseliş gösteren başka tiplere bakalım.
Alaca leylek (Mycteria leucocephala)
2004 yılından başlayarak 2016 yılına kadar tehlikeye yakın sınıfta yer alan alaca leylekler; bugün sayılarının 20.000’i aşması, üreme alanlarının birtakım bölgelerde müdafaa altına alınması ile en az kaygı verici sınıfa geriledi.
Alaca leylekler, Güney Asya’dan Güneydoğu Asya’ya kadar uzanan geniş bir alanda bulunuyorlar. 2023’te Hindistan, Maharaştra bölgesinden gelen datalara nazaran sayılarında azalma görülse de ömür alanlarının genişlemeye devam etmesi ve çoğalması, çeşidin toparlandığını gösteriyor.
Pala boynuzlu oryx (Oryx dammah)
Görkemli boynuzlarına baktığımızda tabiatta hayatta kalmasının ne kadar güç olduğunu anlayabileceğimiz tiplerden biri olan oryxler, 1988 yılından beri tehlike altında. 2000-2016 yılları ortasında doğada soyları büsbütün tükenmiş sınıfında yer aldılar ve kalanlar özel bakım altına alındı. Yeterli sayıya ulaştıklarında tabiata tekrar salındılar ve bulundukları sınıftan ayrılabilmeleri için doğada çoğalarak beş yıl geçirmeleri gerekiyordu.
Bugün jenerasyonu tükenmekte olan tipler sınıfına geri indi ve sayıları yaklaşık olarak 140-160 ortasında. Sayıları şimdi çok düşük olsa da yükselişe devam ediyor.
Sayga (Saiga tatarica)
Saygaların 2002 yılından 2018 yılına kadar çeşidi kritik tehlike altında olarak görülüyordu fakat bugün yakın tehdit sınıfına kadar geriledi. Fevkalâde boynuzları yasa dışı boynuz ticareti gayesiyle kaçak avlanmasına yol açmış, salgın hastalıklar ve iklim değişiklikleri de nüfuslarını olumsuz etkilemiş.
Sayga nüfusu, öngörülemeyen faktörler tarafından tehlike altında olmaya devam ediyor. Kaçak avlanma, iklimin berbatlaşması yahut yeni bir salgın hastalığın yaklaşması, toparlanmayı engelleyebilir ve nüfus azalmasına yol açabilir.
Kral hafriyat (Anser canagicus)
Yaşam alanı olarak geniş bir bölgeye yayılması ve sayılarının artış göstermesi, kral kazlarının sınıflamada hassas eşiğin altında kalmasını sağlıyor. 2016 yılı bilgilerine kadar yakın tehlike altında olarak bedellendirilen kral kazları, bugün 90.000-120.000 ortası yetişkin popülasyonuna sahip.
Nüfus öngörüleri ve hayat alanlarını tehdit eden etkenlerin olmaması sonucunda “asil” kral kazları, bugün en az kaygı veren çeşitlerden biri oluyor.
Akdeniz foku (Monachus monachus)
Ülkemiz denizlerinin şirin sakini olan Akdeniz foku, 1965 yılından itibaren takip altında olan tiplerden biri. Başlangıça çok ender ve sayılarının düştüğüne inanılan Akdeniz fokları, 1986-1994 yılları ortasında tehlike altında, 1996-2013 yılları ortasında da kritik tehlike altında olarak sınıflandırılıyordu.
2015 yılında yapılan değerlendirmede bir adım gerileyerek kuşağı tükenmekte olan tipler sınıfında kendine yer buldu. 2023 yılı prestijiyle savunmasız sınıfına gerileyerek büyük yol kateden şirin dostumuzun popülasyonu yükselişine devam ediyor.
Sarı yüzlü marabu (Leptoptilos dubius)
Etkileyici görünüme sahip sarı yüzlü marabular, 2016 yılına kadar kuşağı tükenmekte olan cinsler sınıfında bulunuyordu. Geçtiğimiz yıl kırmızı listede geriledi ve tehdide yakın sınıfında yer aldı. Popülasyonu yükseliş gösteriyor lakin hâlâ 1.360 ila 1.510 yetişkin sayısının olması, korunmaya muhtaçlığını gösteriyor.
Kırmızı listede, müdafaa faaliyetlerinde yaşanabilecek rastgele bir düşüşün çeşidin tekrar savunmasız kalmasına sebep olacağı öngörülüyor ve çalışmaların kıymetine vurgu yapılıyor.
Hawaii ördeği (Anas wyvilliana)
2004’ten 2016’ya kadar tehlikeye yakın statüde bulunan Hawaii ördekleri, geçtiğimiz yıl itibarıyla en az kaygı veren türler ortasına geriledi.
Geniş bir alana yayılmış olan tıbbın bilhassa Güneydoğu Asya’da gerçekleştirilen ortak faaliyetler ile korunması ve sayılarının her geçen gün artması münasebetiyle yok olma tehlikesi çok az görülüyor.
Bir canlının kurtarılması için verilen efor, gelişen tekniklerin işareti. Gelişen yol ve teknikler de kurtarılmayı bekleyen canlıların umudunun çoğalacağı manasına geliyor. Hepsini kurtaramasak da umudumuzu kaybetmeden çabalamak yeni yılımızı çok daha âlâ haberlere ulaştırabilir.
Yaşamın kuşağı tükenenleri:
