Yerli Dizilerde Sıkça Örneğini Gördüğümüz “Buzdolabındaki Kadınlar” Kavramı Nedir?

1999 yılında başlayan bir internet tartışmasının sonucunda, tanınan kültürde bayanların sırf erkek karakterlerin kıssalarını derinleştirmek için kullanılmasını tanımlayan bir terim var: Buzdolabındaki bayanlar. Gelin bu kavramı daima birlikte inceleyelim.

Neredeyse bütün insanlık tarihi boyunca öyküler anlatıldı. Bu öyküler tahminen birinci başta “Mavi şapkalı mantarı yiyip ölen çocuk” kolaylığında eğitici masallarla başladı, o kısmı kesin olarak bilemiyoruz. Gılgameş’ten bu yana kahramanlık kıssalarının bir tarihçesini tutabiliyoruz. Bu öykülerin çok büyük bir kısmında ise anlatılan bir erkek karakterin hikayesidir.

Hikayelerde bayan karakterler vakit içerisinde geride kalmış durumdadır. Bunun pek çok farklı nedeni var. Lakin bugün anlatmak istediğimiz mevzu o değil. Bugün, bayanların yalnızca “esas oğlanın” öyküsünü derinleştirmek için bir araç haline getirildiği, bu uğurda şiddete maruz kaldığı, sakatlandığı, öldürüldüğü, tecavüze uğradığı durumu anlatan Buzdolabındaki Bayanlar (Women in Refrigerators) kavramına bakıyoruz.

Buzdolabındaki Bayanlar ismi nereden geliyor?

1999 yılına geri dönelim. İnternetin yeni yeni her yere yayılmaya başladığı, ülkemizde pıtrak üzere internet kafe açılan o devirde, müellif Gail Simone ve arkadaşları internette bayanların şiddet gördüğü ve bu şiddetin temel erkek karakterin koruma/kurtarma/kahramanlık özelliklerini öne çıkardığı, hiç olmadı bayanın intikamını alma ve onun için adaleti sağlama rolünü üstlendiği durumları ele aldıkları bir tartışma içerisine girerler. Bu tartışmada da buzdolabındaki kadınlar isimli liste ortaya çıkar. 

İlk başta forumlarda ve maillerde büyüyen liste daha sonra kendi internet sitesi üzerinden de yayınlanmaya başladı. Birinci etapta, Amerikan çizgi roman ekolü (comics ismiyle da geçer) içinde öldürülen, güçleri alınan, yaralanan, sakat kalan, tecavüze uğrayan bayan karakterlerin isimlerini içeriyordu. 

Listeye ismini de bir çizgi roman karesi veriyor. Lisanımıza Yeşil Fener ismiyle çevrilen Green Lantern’ün 1994’te yayımlanan 54. sayısında, Green Lantern’ler ortasında yer alan Kyle Ryner, kıssanın bir kısmında meskenine dönüyordu. Meskeninde, kız arkadaşı Alex DeWitt’in cesedini buzdolabına tıkılmış olarak buluyordu. Türk dizilerindeki kalitesiz bayana şiddet içerikleri, bundan 27 yıl evvel çizgi romanlarda da kendine yer buluyordu.

“İşte bayanlar bu yüzden sizi okumuyor”

Gail Simone’a nazaran buzdolabındaki bayanlar, çizgi roman yayıncılarına da bir bildiri içeriyordu. Bayan karakterlerin bu formda kullanılması nedeniyle bayanlar çizgi roman okumuyordu. Simone kapitalizmi çözdüğü için şirketlerin anlayacağı lisandan konuşmayı seçmiş, “Kadınları kıssada drama ögesi olmaktan çıkarıp kendi karakterlerini verin” demek yerine “Kadınların da okuyacağı şeyler yazın, daha çok satın” demiş. 

Buna karşın liste çok büyük tartışma yarattı. Kimi şahıslar listenin “Feminist ajandayı öne çıkarmak için” hazırlandığını söyleyerek tenkitte bulunurken kimi şahıslar ise verilen iletisi anladıklarını ve hak verdiklerini söylüyordu. Bilhassa çocukların ve gençlerin ilgi gösterdiği medyada bayana şiddeti normalleştirmemenin ehemmiyeti şimdi tam çözülememişti belirli ki. Çizgi roman muharrirleri ise Simone’a hak verdiklerini belirtmişti. 

Aslında -çizgi romanlar özelinde- ölen ya da başına olumsuz bir olay gelen erkek karakterler her vakit için “kahramanca bir geri dönüşe” imza atıyordu. Bu mevzuyu “Dead Man Defrosting” isimli makalede sitenin içerik editörü John Bartol da vurgulamıştı.

Sorun yalnızca çizgi romanlarla mı hudutlu?

Maalesef hayır, fakat günümüzde tanınan kültürün en kıymetli esin kaynaklarından biri çizgi romanlar. Son olarak WandaVision’da gördüğümüz üzere Buzdolabındaki Bayanlar hareketi, bayan karakterlerin de kendi başlarına kahramanca geri dönüşler yapabildiğini gösterdi.

Ülkemizde ise bilhassa televizyon başında vakit geçiren insanların en sık karşı karşıya kaldıkları olgulardan biri kadına şiddet. Google’a “Dizilerde bayana şiddet” yazdığınızda karşınıza pek çok makale çıkıyor. Hatta tıpkı şeyi scholar.google’da aradığınızda sayfalar dolusu makale çıkıyor. Bu makalelerde de genel olarak durumun yoğun formda eleştirildiğini görebilirsiniz.

Mesela 8 Mart’ta bir kere daha herkes bayanların bedelini vurgulayan paylaşımlar yapacak. Kadınlar yılın 365 günü hayatın bir modülüdür.

Ne diyelim, bayanlara yönelik şiddetin son bulduğu, bayanların buzdolaplarında kalmadıkları bir gelecek dileğiyle…