Türkiye’nin güneydoğusunda gerçekleşen zelzelelerin akabinde sarsıntısı yaşayanlar ve buna şahit olanlar yani bizler bu durumdan çok etkilendik. Lakin unuttuğumuz ve akut travma geçirme ihtimali olan bir risk kümesi daha var. Onlar da misyonları gereği depremzedeler ile birlikte çalışan profesyoneller yani sıhhat çalışanları, AFAD vazifelileri, madenciler vs.
Deprem üzere travmatik bir olay, olaya şahit olan herkeste tıpkı etkiyi bırakır mı? Bu sorunun yanıtına geçmeden evvel gelin evvel travmatik olaydan kastettiğimiz şeyin ne olduğuna bakalım.
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabında DSM-5’e “Bireyin yaşamsal tehlike, yaralanma, cinsel taarruz üzere olaylara fiilen maruz kalması ya da bunların kıyısından dönmesi, bu tıp olaylara tanıklık etmesi yahut bir yakının başına bu türlü bir olayın gelmesi travmatik yaşantılar olarak kabul edilmektedir.”
Travma durumunda olaylar tekrar oluyormuş üzere hissedilir.
Travma durumunda kişi aşırı uyarılmış hale girip aşırı dehşet, çaresizlik, dehşet içerisinde hissedebilir ve içe çekilebilir. Bu durum, kişinin günlük yaşantısında kendsini gösterebileceği üzere kişi bunu duşta da görebilir. Olay tekrar yaşanıyormuş üzere hissedilebilir ve kişi bundan kaçınma eforu (irkilme, çok sonluluk, ağlama, çığlık atma gibi) içerisine girebilir.
Aşırı uyarılmış halin tersine bireyde genel bir uyuşma, hareketsizlik, dalgınlık, duygusal tepkisizlik ve kayıtsızlık halinin görüldüğü durumlar da olabilir. Daha ileri durumlarda ise kişi depersonalizasyon, derealizasyon ve dissosiyatif amnezi de geçirebilir.
Travmatik bir durumla karşılaşıldığında en az 2 gün boyunca üstteki reaksiyonlar görülüyorsa bunlar akut travma (Akut Gerilim Bozukluğu) tanısı açısından uzman tarafından kıymetlendirilir. Bireyin, Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB) tanısı açısından kıymetlendirilmesi için ise en az 6 ay süre ile bu semptomların görülmesi gerekir.
Üstlenilmiş travma tek bir maruz kalma tecrübesi sonucunda oluşmaz.
Bu kavram McCann ve Pearlman tarafından 1990 yılında birinci kullanılmaya başlandığında daha çok görevleri gereği travma mağduru bireylerle çalışan profesyonellerde(sağlık vazifelileri, itfaiyeciler, polisler, avukatlar, toplumsal hizmet uzmanları, gazeteciler gibi) gözlenen bir durumu açıklamak için kullanılmıştı.
Yapısalcı Kendilik Gelişimi Kuramı’ndan temellerini alan üstlenilmiş travmada, kişinin bilişsel şemalarında ve inançlarında kalıcı değişiklik ortaya çıkar. Bununla demek istediğimiz bu travmayı yaşayan şahısların kimlik algılarında, dünya görüşlerinde, ruhsal ihtiyaç alanlarında, inançlarında ve bellek sistemlerinde değişikliğin olmasıdır. Bunun oluşması için de travma mağduru bireyle tek bir müsabaka yetmez kişinin buna tekraren kere maruz kalması gerekir. Bu biçimde üstlenilmiş travma birikimli olarak ortaya çıkar.
Şefkatin yorduğu insanlarda ortaya çıkabilir: İkincil travma.
Travma sonrası gerilim belirtilerinin özelliklerini gösteren ikincil travma ya da öbür ismiyle şefkat yorgunluğu; üstlenilmiş travma üzere, travma mağduru bireyle çalışan şahıslarda gelişir. Ondan farkı ise travma mağduru bireyle yaşanan tek bir tecrübenin dahi kâfi olmasıdır. Belirtiler ansızın ortaya çıkabilir. Güzelleşme devri ile ilgili psikoloji biliminde farklı bilgiler bulunuyor. Araştırmaların bir kısmında güzelleşmenin kısa müddette olacağı belirtilirken ön test-son test çalışmalı öbür araştırmalarda ise bu mühletin uzayabileceği bulunmuş.
Bu belirtilere dikkat edilmeli:
Görevli kişi acı çeken bir beşere yardım etmeye çalışırken kelam konusu travmalar kendisinde oluşabilir. Belirtileri travma mağduru bireyin semptomları ile birebir olur: uyku sorunları, dikkat dağınıklığı ve daima tetikte olma üzere uyarılma belirtileri ile yorgunluk, hüzün, ümitsizlik, genel korku, toplumsal geri çekilme.
Daha çok genç ve tecrübesiz bireylerin ağır empati nedeniyle hudutları denetim edemedikleri düşünülüyor.
Bu mevzuda 2003 yılında araştırmalar yapan Collins ve Long bu durumun nedeninin mağdur bireye karşı hissedilen ağır sempati ve onunla kurulan aşırı özdeşim olduğunu düşünüyorlar. Bilhassa genç ve tecrübesiz olan vazifeliler, mesleklerinde karşılaştıkları sorunları nasıl çözmeleri gerektiği konusunda kâfi tecrübeye sahip olmayabilir. Bu şahıslar mağdurlarla çalıştıklarında kelam konusu kümeyle çok özdeşim kurduklarından ortalarına uygun hudutlar koymakta zorlanabiliyorlar.
Not: İkincil travma kavramı olaya dair manzaralara, şahıslara maruz kalan herkeste görülebilen durum için kullanırlırken, üstlenilmiş travma kavramı yalnızca misyonları gereği mağdur bireylerle çalışan profesyonellerde ortaya çıkan travmayı anlatmak için kullanılır.
-
Kaynaklar: Türk Psikologlar Derneği, Academia, EMDR Derneği, Ankara Üniversitesi
