Ülkelerin Kendi Parasını Değersizleştirerek Ticareti Canlandırmayı Hedeflediği ‘Devalüasyon’ Olursa Ne Olur?

Bir ülkenin para ünitesi birtakım vakitlerde o ülkenin hükümeti tarafından değersizleştirilerek ticaret hayatının canlandırılması hedeflenir. Devalüasyon olarak isimlendirilen durumun uzmanlara nazaran hem artıları hem de eksileri vardır. Gelin devalüasyon nedir, devalüasyon olursa ne olur yakından bakalım.

Ekonomi, denetim edilmesi sıkıntı bir sistemdir. Bu sistem denetim edilirken pek çok farklı araç kullanılır. İşte devalüasyon, bu sayısız araçtan sadece bir adedidir. Devalüasyonun bir araç olduğunu bilmek kıymetli bir ayrıntı zira bir araç olmasının manası, birileri tarafından kullanılıyor olmasıdır. Yani devalüasyon şahsen bir hükümet ya da merkez bankası tarafından yapılmaktadır. 

Devalüasyon en kolay tarifiyle bir ülkenin para ünitesinin değersizleştirilmesidir. Dış güçlerin hain bir planı üzere görünse de aslında bu araç hükümet eliyle uygulanır. Maksat ise ithalatı azaltıp, ihracatı artırmak ve böylelikle mahallî ticareti canlandırmaktır. Elbette bu durumun artıları olduğu üzere eksileri de vardır. Devalüasyon nedir, devalüasyon olursa ne olur gibi merak edilen sorulara gelin yakından bakalım.

Temel bir tarif yaparak başlayalım; Devalüasyon nedir?

Bir ülkenin para ünitesinin altın, gümüş üzere varlıklar ya da sabit kurda diğer yabancı para üniteleri karşısında bedelinin düşürülmesi için kullanılan araç ve bu durumun kendisi devalüasyon olarak isimlendirilir. Sabit ya da yarı sabit kur rejiminin uygulandığı ülkelerde devalüasyon bir cins para siyaseti aracıdır. 

Devalüasyon neden uygulanır?

Kalıcı ödemeler istikrarındaki açıkları kapatmak, devalüasyon uygulamasının temel maksadıdır. Ülkede kullanılan mahallî para ünitesinin kıymeti azaldıkça ithalat azalır çünkü ithal mallar kıymetlenir. Böylelikle halk mahallî mallara yönelir ve tıpkı vakitte lokal malların ihracatı artar. Bu sayede ülkenin lokal ticareti hareketlenerek ekonomik canlanma sağlanır. 

Devalüasyonu kim uygular?

Devalüasyon uygulama gücü o ülkenin hükümetinde ya da o ülkenin merkez bankasındadır. Yani bizzat devlet eliyle o devletin lokal para ünitesi değersizleştirilir. Bazı durumlarda IMF ve gibisi milletlerarası iktisat kuruluşları kelam konusu ülkeye parasını devalüe etmesi istikametinde tavsiye verir. Lakin devalüasyonu uygulama kararı ve gücü sırf o devletin kurumlarının elindedir. 

Tam olarak devalüasyon nasıl olur? Birkaç örnek üzerinden inceleyelim?

Devalüasyonun en eski örnekleri ile Antik Yunan’da ve Antik Roma’da karşılaşıyoruz. Bu medeniyetler kullandıkları paralardaki altın ve gümüş ölçüsünü azaltarak daha çok para basmışlar ve böylelikle paralarının pahasını düşürmüşlerdir. Yani kendi paralarının altın ve gümüş karşısındaki pahasını devalüe etmişlerdir. 

Daha çağdaş bir örnek vermek gerekirse Mısır’ın 2016 yılındaki devalüe siyasetine bakabiliriz. Mısır’da ABD doları kara borsaya fikir hükümet kendi parasını yüzde 14 oranında devalüe etti. Alışılmış bu başarısız bir atılım oldu zira borsada inanılmaz yükselişler meydana gelirken kara borsa hareketleri hızlandı.

Benzer bir devalüasyon örneği 2015 yılında Çin’e yaşandı. Ülkenin kredi piyasalarında yaşanan büyük sıkıntılar nedeniyle Çin hükümeti mahallî para ünitesini devalüe etti. Hatta bunu birkaç sefer tekrar ederek global piyasaları bile etkilemeyi başardı. Doğal bu durum dünyayı etkilediği için Çin, milletlerarası finans kuruluşları tarafından ikaz almıştır. 

Peki devalüasyon olursa ne olur?

• İthalat değerlenir.
• İhracat ucuzlar.
• Cari açık azalır.
• Enflasyon yükselir.
• Faizler yükselir.
• Ekonomide yavaşlama olur. 
• Bütçe açığında artış meydana gelir. 

İthalat kıymetlenir:

Bir ülkenin mahallî para ünitesi değersizleştiği vakit dışarıdan farklı para üniteleri üzerinden alım yapması yani ithalat yapması hayli değerli hale gelir. İthal mallar, devalüasyon ile gerçek orantılı olarak pahalılaşır. Bu nedenle ithal mallara olan ilgi de azalır.

İhracat ucuzlar:

Bir ülkenin lokal para ünitesi değersizleşince dışarıdan o ülkenin mallarına olan ilgi artar çünkü birebir paraya alınan malın oranı artar. Bu durum, dış piyasalarda rekabet gücünü arttırmaktadır. 

Cari açık azalır:

Cari açık her devalüasyon atağında azalmaz. Devalüasyon ile birlikte ithal mallara olan ilgi azalacağı için yerel üretim artarsa ve bu üretim hem iç hem de dış talebi karşılar hale gelirse işte o vakit cari açık azalmaya başlar.

Enflasyon yükselir:

Enflasyonun yükselmesi de tekrar öteki iktisat siyasetlerine bağlı bir durumdur. İthal mallar içindeki temel tüketim unsurlarının oranı, ara malların toplamı ve gibisi kalemlerin durumuna nazaran devalüasyon ile paralel olarak enflasyon da artış gösterir. 

Faizler yükselir:

Eğer devalüasyon ile birlikte ülkenin enflasyonu da yükselmeye başladıysa ülkenin finans kurumları bu enflasyonu dengelemek emeliyle faizler yükseltebilirler. Zira enflasyon denetimi için faiz yükseltilmesi gerekir.

Ekonomide yavaşlama olur:

Tek başına devalüasyon ekonomiyi yavaşlatmaz fakat faiz artırımı üzere ataklar sonrası kredi maliyetleri yükseleceği için yatırımlar azalır. Diğer bir yandan da ithal mallar değerlendiği için şayet yerli üretim bu muhtaçlıkları karşılamıyorsa tüketiciler hem yeni alımlar hem de yeni yatırımlar yapmaz. 

Bütçe açığında artış meydana gelir:

Bütçe açığında artış, devalüasyon olduğunda en sık yaşanan durumdur zira döviz kurundaki artış ithal malların maliyetini arttırır. Bir de döviz cinsinden dış borçlar varsa bütçe açığındaki artış kaçınılmaz olur. 

Devalüasyon tesiri J eğrisi ile anlatılabilir:

Devalüasyon her vakit süratle tesir gösteren bir para siyaseti değildir. Bu nedenle uzmanlar bu etkiyi J eğrisi denilen bir model üzerinden açıklar. Piyasalar devalüasyona ahenk gösterdikçe ihracat açığı azalacaktır. İhraç mallara olan dış talep giderek artacak ve yeni bir ticari istikrar oluşacaktır. İşte bu durum tabloda J harfine benzediği için J eğrisi olarak isimlendirilir. 

Devalüasyon sahiden gerekli bir atılım mi?

Açıkçası net bir biçimde devalüasyon yeterlidir ya da berbattır demek pek mümkün değil. Devalüasyonun temel hedefi ihracatı artırmak, dış ticaret açığını azaltmak, ülkedeki döviz talebini azaltmak ve enflasyonu düşürmektir. Yapılan her bir atılım farklı bir alan üzerinde tesir yarattığı ve akabinde yeni atılımlar gerektirdiği üç boyutlu bir satranç maçı oynamaya emsal. Bir sonraki değil, on sonraki atılım düşünülerek adım atılmalıdır. 

Bir de devalüasyonun karşıtı var; Revalüasyon

Devalüasyonun tam aykırısı olarak tanımlayabileceğiniz revalüasyon durumunda ülkenin mahallî para ünitesi, yabancı para üniteleri karşısında kıymet kazanır. Revalüasyon durumunda ülkenin ithalat yapması kolaylaşırken ihracat zorlaşmaktadır. 

Bir ülkenin lokal para ünitesini kıymetsizleştirmek için kullandığı bir finans aracı olan devalüasyon nedir, olursa ne olur üzere merak edilen soruları yanıtladık. Devalüasyonun o ülkenin toplumsal hayatına olan tesirleri ise değişik bir yazının konusu.