Uğur Böceğini Öldürmüyorken Sineği Öldürmemizin, Kedi Yiyen Çinlilere Kızıyorken İnek Yiyor Olmamızın Ardında Yatan Sebep Ne?

Bir insanı öldürmek büyük bir kötülüktür, bir hayvanı öldürmek de büyük bir kötülüktür lakin hayvanların tipine nazaran bu berbatlığın düzeyinde değerli farklılıklar oluşabiliyor. Teknik olarak insan da bir hayvan tipi olduğu için başka hayvanlara nazaran kendimizi daha bedelli hissediyoruz. Pekala sahiden hayvanların tipine nazaran bir vicdan farklılığı oluşmalı mıdır?

Neden bir kediyi, köpeği öldürmek büyük bir reaksiyonla karşılanıyorken bir koyunu, ineği yemek için öldürmek veganlar ve vejetaryenler dışında kimsenin umrunda değil? Kediler, köpekler sokağımızda ya da konutumuzda kuşaklardır bizimle birlikte oldukları için onlarla kurduğumuz empati nedeniyle mi onların vefatları konusunda daha hassasız?

Şu bahiste bir yanlış anlaşılma olmasın, kedileri ve köpekleri öldürmek başka hayvanları öldürmeye nazaran daha fazla ayıplanıyor olsa da onlara yapılan berbatlıklar yeniden de gereğince önemsenmiyor. Bir kediyi öldüren caniye sırf hafif bir para cezası veriliyor ve mala ziyan vermekle eşdeğer görülüyor. Neden hayvanların vefatlarını kolay görüyoruz ve neden farklı cinsteki hayvanların vefatına farklı şiddette reaksiyon veriyoruz? Kimi hayvanları öldürmenin ayıplanma eşiğinin değişmesinin nedeni nedir? Bir koyun neden bir kediye nazaran daha bedelsiz, bir koyun neden bir köstebeğe nazaran daha bedelli; bir köstebek bir kelebeğe nazaran, bir kelebek bir sineğe nazaran, bir sinek neden bir mikroorganizmaya nazaran daha pahalı?

Jainizm isimli bir dinin mensupları, bakterilere ziyan gelmesin diye maske takarak hayatlarına devam ediyor. Yani veganlığın da ötesinde bir kanıya sahipler. Et yemedikleri üzere bir sineğe, bir mikroorganizmaya bile ziyan vermemek için ellerinden geleni yapıyorlar. Bu da gösteriyor ki canlılara gösterdiğimiz merhamet onların çeşidine nazaran değerli ölçüde değişiyor.

“Bir hamam böceği öldürürsen kahramansın, bir kelebeği öldürürsen şeytansın. Ahlakın estetik standartları vardır.” diyen Nietzsche haklı mı?

Uğur böceği örneğinden gidelim, estetik göründüğü için bu böcekleri öldürmeye kıyamıyoruz. Meğer uğur böcekleri de bakteri taşımaya müsaittir ve küçük böcekleri canlı canlı yiyen avcılardır. Yani aslında şekilcilik yaparak neyi öldürüp neyi öldürmeyeceğimizi belirliyoruz.

Bu mevzuyu ayrıntılı bir formda irdelemek ismine, sebep ne olursa olsun hayvan öldürmeye karşı olan 9 vegan arkadaşa sorduk: Hayvan sömürüsüne karşı olan veganlar, arıların ürettiği balı ve propolisi bile bir sömürü çeşidi olduğu için yemeyi tercih etmez. Arıları önemseyen veganlar, pekala sinekler hakkında ne düşünüyor? Etrafında uçuşan, yemeklerine konan ve hudut bozucu olabilen sinekleri öldürüyorlar mı? Yoksa öldürücü olmayan formüllerle mi kovmaya çalışıyorlar? Acıdıkları için sinek öldürmeyenlerin bir pire için de acıma hissi birebir düzeyde mi? Öldürmeme eşikleri nedir?

İşte veganlardan birtakım karşılıklar:

Aysima: Etik olarak vegan olan birinin bir sineği öldürmeyeceğini düşünüyorum, şuurlu olarak yani. Farkında olmadan sebep olduklarımız açısından aslında yapacak bir şey yok lakin rahatsız etmek çok subjektif bir problem bence. Veganlıkta tipçilik olmadığı ve tüm hayvanlar da eşit sayıldığından, nasıl bir tavuğun hayati kıymetini bizim belirleyemeyeceğimizi düşünüyorsak bu, sinek/böcek için de geçerlidir.

Havva: Benim de net bir yanıt veremediğim bir bahis maalesef lakin öldürmek yerine uzaklaştırmak için bitkisel formülleri yahut karşılaşıyorsam olduğu yerden rastgele bir cisimle balkona, bahçeye götürmeyi tercih ediyorum. Bu hususta etik olarak, öldürülmemesi gerektiğini savunsam da örneğin hamam böceklerinin istila ettiği bir ortamda ilaçlamaktan öbür deva kalmıyor. “Rahatsız ediyorsa öldürmek gerekir” diyemem lakin uygulamada bu oluyor maalesef. Pak olan yerlerde daha az bulunuyorlar fakat bu yüzden konutumda karşılaşsam da çoklukla sorunun tahliline yönelik prosedürler kullanırım. Lakin sonuçta kedinin bedenini pire kaplayınca nasıl ki ilaçlayarak kurtarıyorsak kendi hayatımızda da yapacak daha âlâ bir metot olmuyor maalesef.

Ekin: Bence bu durum rahatsızlıktan öte bir şey teşkil etmeli. Yani tamam rahatsız edebilir lakin öldürmeden uzaklaştırmak da mümkün. Lakin olay kişinin sıhhatini etkileyecek durumdaysa olağan ki kişi evvel kendisini muhafazalı. Yani ben şahsen sıkmıyorum, meskendeki naveganlara mani olmaya çalışıyorum. Tercihim, pencereden uçmasını sağlamak oluyor. Yani bunda insanın yaşadığı yer bile kıymetli natürel, mesela ufak bir bahçesi olan binanın yer katında yaşıyorum, toprak ve yeşil iç içe; bir zahmet o böcek/sinek olacak zati. O yüzden ilaç çok da yarar etmez esasen.

Deniz: 🙁 Benim çok başımı karıştıran hususlar lakin sineklerden nefret ediyorum, katlanamıyorum ve öldürüyorum sinekleri. Bu benim şahsî tecrübem ve kendimi etik bulmuyorum bu bahiste.

Miray: 3 gündür konutta sineklerle yaşıyorum. Sineklik olmadığı için de önüne geçemiyorum, kardeş kardeş yaşıyoruz. Ben genel olarak öldürmeden dışarı çıkarma taraftarıyım fakat pire/kene üzere şeyler parazit sonuçta, o yüzden onlara karşı tavrım böceklerden biraz daha farklı. Aslında sinek de hastalık taşıyabilir lakin ben öldürmeye çalışsam da yapamam lakin kedim pirelense onun sıhhati için ilaç kullanırım. Sivrisinek  için ilaç kullanmak da son tercihim oluyor, çoklukla oda değiştirme taraftarıyım.

Olcay: Öldürmeden kovmanın ya da tahliye etmenin onlarca formülü varken bu soruyu berbat niyetli buluyorum. Benim annem bile böcekleri konuttan havlu ile bahçeye taşır.

Sema: Ben şahsen hiçbirinin öldürülmesini yanlışsız bulmuyorum. Bir biçimde öldürmeden uzaklaştırmayı tercih ediyorum doğal metotlarla, uçucu yağlarla vs.

Nilgün: Böcekleri katiyen öldürmüyorum. Hatta daha dün akşam bir örümceği yakalayıp özgürlüğüne kavuşturmak istedim lakin o, parkelerin ortasından kaçtığı için evdekilerden fırça yedim. Pireyle hiç deneyimim olmadı lakin bence buradaki eşik pireyi öldürmek/öldürmemek değil pirelenmemeyi başarmak/daha en başta tedbirini almak olmalı.

Güneş: Yani pireyi öldürmem sıhhatim ve topluma çıkabilmem için gerekli bence ancak örümceğin ve sineğin bana bir ziyanı yok, takılabilirler. Örümcek/sinek öldürenlere de “Vay sen nasıl öldürürsün!” demem muhtemelen.

Vegan arkadaşların husus hakkındaki fikirleri bu halde. Kimisi öldürüyor kimisi öldürmüyor. Kendilerine nazaran nedenleri bulunuyor.

Sineklerin uygun şartlarda 28 güne kadar yaşadıkları biliniyor. Ömür müddetlerinin kısa olması onları daha kıymetsiz canlılar mı yapar?

Sonuçta insanın ömür müddeti, kainatın müddetine kıyasla bir sinekten bile az kalıyor. Bizden kat kat daha fazla ömür müddeti olan çok zeki bir uzaylı ırkının çıkıp geldiğini düşünelim, nasılsa onlara nazaran ömür süremiz çok çok kısa diye bizi basitçe öldürmeleri hakkını elde ederler mi?

Hatta bu uzaylı ırkının boyut olarak da yanlarında bir sinek kadar küçük kaldığımızı düşünelim. İnsanların zekasını, şuur düzeyini ve de boyutunu küçük görerek üstümüze basıp geçmeleri muhtemelen onlar için değersiz olurken beşerler için bir trajedi olurdu. O halde bu fikre nazaran böceklerle empati kurmamız gerekecektir.

Sayıca bizden 5 trilyon kadar fazla olan sinekler nitekim gereksiz ve ziyanlı canlılar mı?

Çeçe sineği tarafından ısırılırsanız uyku hastalığına yakalanabilirsiniz. Uyku hastalığına sebep olan Trypanosoma brucei paraziti, çeçe sineği tarafından taşınan bir canlıdır. Çeçe sineği sizi soktuğunda bu parazit kana karışıp uyku hastalığına sebep olur. Bu hastalık aşikâr bir mühlet saklı belirtilerle devam ettikten sonra, son evrelerinde daima uyku ve koma hali görülür. İlaçla tedavisi şimdi yok.

Sivrisinek cinslerinin ise sıtma üzere ölümcül hastalıklar yaydığını biliyoruz. Kolera, dizanteri, hepatit B, çocuk felci, verem üzere ölümcül hastalıkları taşımaları da önemli bir tehlike yaratabilmektedir. Kara sinekler yemeklerinizin üzerinde uçuşuyorsa onların üzerine kusmuş olabilirler. Tüketecekleri katı hususun üzerine asitli bir kusmuk bıraktıktan sonra, bu asit katı gıdayı onların alabileceği formda eritip sıvı bir hale getirir. Bu formda bunları da emerek beslenirler.

Bunlar ziyanlı tesirleri olsa da sineklerin faydalı tesirleri de epeyce fazla.

Yok edildiklerinde rastgele bir eksiğin olup olmayacağı merak ediliyor. Sinekler tabiatta oluşmuş zararlı leşlerin ortadan kalkmasına takviye verir. Besin zincirinde istikrarın bozulmaması için çok kıymetli bir yer meblağlar. Dünyaya ziyan verebilecek meyyit canlılardan faydalanarak güç alırken tıpkı vakitte bu canlıları büsbütün yok ederler. Bu sayede canlı hayatına ziyan verecek birçok bulaşıcı hastalığın ortadan kalkması noktasında değerli bir potansiyel teşkil etmektedirler. Yani bazen hastalık taşıyıcı olurlar bazen de hastalıkların daha çok yayılmasını engellerler.

Sinekleri küçümsüyoruz ama genetik olarak birbirimize çok benziyoruz. DNA’mızın %61’i meyve sinekleriyle birebir.

Evrimsel süreçte çok uzakta olmamıza karşın, hala ortak bir ceddin genomunda ortak bir imza bulabiliyoruz.

Sinekleri bırakıp öteki çeşitlere yaptığımız ayrımcılıklardan bahsedelim.

Bir mühlet evvel Avustralya’da 2 milyon kedinin uçaklardan atılan kanguru etli zehirli sosislerle öldürüldüğünü hatırlarsınız. Bir kısmı ise keskin nişancılarca kurşunlandı. Bunun nedeni ise kedilerin her yıl ortalama 377 milyon kuş ve 649 milyon sürüngeni öldürüyor olmasıymış.

Mesele tabiata ve öbür hayvanlara ziyan vermekse bu mevzuda başı çeken tipi çok yakından tanıyorsunuz: İnsanlar! Havadan sosis atarak yahut keskin nişancı tutarak tekrar 2 milyon insan katledilmeli mi? Thanos üzere mi düşünmek gerekir?

Kuş gribi olayları çıktığında yüz binlerce tavuk itlaf ediliyor. Meğer insanlara da bulaşıyor virüs, bir pandemi başladığında hasta olmayanlar bile toplanıp yakılmalı mı tavuklara yapıldığı üzere? Yoksa daha vicdani metotlar mi bulunmalı? Hayatları bedelsiz görüldüğü için mi kolaya kaçılıyor?

Bir öbür tartışma ise yemek kültürü farklılığı nedeniyle oluşuyor. Biz koyun, inek yiyorken Çinlilerin kedi, köpek yemelerine öfkelenmemiz ne kadar samimi?

Çin’de farklı hayvanların yeniyor olmasını iğrenç bulmamızın nedeni, o mutfağın bizim kültürümüze uzak olmasıyla alakalı. Hindistan kültürüne nazaran de bizim mutfağımız iğrenç. Yani içinde doğduğumuz kültürün yoğurmasıyla oluşmuş karakterleriz. Aslında beyni yıkanan canlılarız bir bakıma. Kendi farkındalığımıza ulaşmak için bu toplumsal tesirleri silmek gerekiyor.

Yani aslında Çin’de kedi yenmesi ne kadar müthişse Türkiye’de koyun yenmesi de bir o kadar müthiştir. Burada değil de orada doğsaydınız tahminen de bugünkü akşam yemeğinizde köpek eti olacaktı. O halde farklı cinsleri ayırt etmeksizin her hayvanı yemeniz ya da hiçbir hayvanı yememeniz gerekiyor.

Araştırmalar gösteriyor ki hayvanlar sandığımızdan çok daha zekiler, her birinin başka bir kişiliği var.

Aptal sanılan tavuklar dahi zeki canlılar, hatta isimlerini öğrenme konusunda kedilerden daha âlâ oldukları görülmüş. Sahipleri ile duygusal bağ kurabildikleri biliniyor. Veganların kanısına nazaran, mağarada yaşayan yabanî insanlardan kalma bir alışkanlık yüzyıllardır süregeliyor: Yemek için hayvan öldürmek.

İlkel kabilelerde yamyamlık olduğunu da biliyoruz. İnsan eti yemek onların kültürüne nazaran çok olağan. Bu kültür devam etseydi şu an bir kaos ortamı hakim olabilirdi. İşin garip tarafı, büyük bir çoğunluğa nazaran insan eti yemek pek doğal bir davranış olarak görülecekti. Muhtemelen hayvan eti yemek de bundan en az 100 yıl sonra yamyamlık üzere görülebilir.

Veganların tezine nazaran farkındalık arttıkça ve et yemeye mecbur olmadığımızı anladıkça yüz yıl sonra da olsa bu mağara devranı alışkanlığı bitecek.

Fast food zincirleri, besin şirketleri vegan seçenekler sunuyor, vegan kafelerin sayısı süratle artıyor. Hücrelerden et üretimi çalışmaları yapılıyor ve bu da hayvan ölümlerinin önüne geçecektir. En değerlisi de iklim değişikliği üzerinde çok makûs tesiri bulunan hayvancılık sanayisinin tesiri azalacak.

Özetle; “Bir karıncayı bile incitmez.” dedikleri insanların sayısı arttıkça dünya çok daha düzgün bir yer olacak üzere görünüyor. Nietzsche’ye kulak verip ahlakın estetik standartlarına çekidüzen vermemiz gerekiyor üzere görünüyor.