Ülkemizin çeşitli yerlerinde “Tahtakale” ismiyle açılmış hanlar, iş merkezleri, AVM’ler ve hatta hamamlar görmek mümkün. Üstelik bu ismin verildiği yerler bununla da hudutlu değil, kimi bölgelerin tamamına Tahtakale dendiği görebilirsiniz. Pekala bu isim nereden geliyor?
Arkadaşınızdan biri “Tahtakale’ye gidelim” dediğinde neyi kastettiğini ve nasıl bir yere gideceğinizi biliyorsunuz, değil mi? Çabucak herkesin en az bir defa duyduğu bu isim genellikle “ucuzluk pazarlarında” karşımıza çıkıyor ve içinde aradığınız her şeyi bulabiliyorsunuz.
Neden tüm tahtakale mağazaları benzeri eser yelpazesine sahip ve neden bunların hepsinin ismi “Tahtakale” hiç düşünmüş müydünüz? Ucu Bizans ve Osmanlı’ya kadar dokunan değişik bir öyküyle karşınızdayız.
Tahtakale ismini günümüzde nerelerde görüyoruz?
Her ne kadar bizim aklımıza birinci gelen AVM’ler olsa da Tahtakale; bazen bir bölgenin tamamına, bazen bir iş merkezine ismini vermiş. Ülkemizin neredeyse tüm bölgelerinde de bu ismin kullanıldığını görmek mümkün.
Bazı bölgelerde bu isim “Taht-el Kal’a yahut Taht-al Kal’a” olarak karşımıza çıkabiliyor. Özünde ikisi de tıpkı kapıya çıksa da Arapçada Taht-al Kal’a kelimeleri kale altı ve kale çevresi üzere manalara geliyor.
İstanbul’da bulunan Tahtakale’nin de bu ismi taşıyan birinci yerlerden biri olduğu düşünülüyor.
Şehir ve Kültür Mecmuası Genel Yayın Direktörü Mehmet Kamil Berse, geçtiğimiz yıl yaptığı araştırmada Tahtakale isminin birinci kullanım yerlerinden birinin Bizans döneminde İstanbul’da bulunan bir kale olduğunu öne sürmüştü.
Söz konusu kalenin sadece bir burcu (kalelerde gözetleme ve savunma gayesiyle kullanılan kule) günümüze kadar gelebilmiş olsa da Berse; bir devir bu kalenin büyük bir alanı kapladığını ve önemli ticaret merkezlerinden biri olduğunu söylüyor. Bizans ve Osmanlı periyotları boyunca bu özelliğini koruyan bölgede günümüzde bir “kale” görmesek de hâlâ etrafında çok çeşitli dükkanlar bulunmaya devam ediyor.
“Tahtakale Borsası” terimi ise 1980 yılı öncesi ortaya çıktı.
1980 yılı öncesi İstanbul’un bu bölgesinde gayriresmî döviz alışverişleri dönüyordu. Çünkü döviz alım-satımlarının gayriresmî olmasının sebebi o devir Türkiye’de döviz alım satımını bir kenarıya bırakın; döviz bulundurmanın bile yasak olmasıydı.
Bu sebeple de döviz süreçleri için “Tahtakale Borsası” kullanılıyordu. 1980 yılına geldiğimizde ise döviz bulundurmak ve alım-satımını yapmak ile ilgili yasak kalktı. O dönem serbest piyasa döviz kurunu belirleyen borsa, günümüzde de “Tahtakale Piyasası” terimiyle hayatımızda.
“Tahtakale” yalnızca Türkiye hudutları içinde karşımıza çıkmıyor.
Çok çeşitli mağazalarda, yıllar boyunca beşerler aradıkları her şeyi bu bölgelerde bulabildi. Çünkü günümüzdeki Tahtakale anlayışının da temellerinin buradan geldiğini iddia etmek sıkıntı değil. Lakin yeniden de tüm bunlara karşın Tahtakale isminin birinci kullanım yerinin İstanbul olduğunu kesin bir lisanla söylemek hakikat değil. Çünkü Lefkoşa’da bile tıpkı isme sahip bir bölgeyle karşılaşabilirsiniz.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin başşehri Lefkoşa’da “Taht-el Kale” isimli bir mahalle ve bu mahallenin içinde de tekrar birebir ismi taşıyan bir camii bulunur. Lefkoşa ve İstanbul’da bulunan, hatta pek çok kentimizde karşılaştığımız Tahtakale’lerin ortak özelliği ise bir devir ticaret merkezi, çarşı üzere yerleri içinde barındırmaları yahut ticaret merkezinin ta kendisi olmaları.
Yani Tahtakale ismi, bir halde tarih boyunca ticaret ve alışverişle bağdaştırıldı. Her aradığımızı bulduğumuz, çok çeşitli eser yelpazesine sahip mağazalar da bu sebeple bir bir “Tahtakale” ismini almış olabilir.
Peki bu tabirlerin nereden geldiğini biliyor musunuz?
