İçinde bulunduğumuz iktisat, bizleri de adeta birer ekonomiste çevirdi. Neredeyse her gün ülke iktisadında neler değiştiğini takip ediyor, ay sonunu görebilmek için hesap kitap yapıyoruz. Hasebiyle da iktisattan anlamasak bile; iktisat bizim peşimizi bırakmıyor.
Ekonominin nasıl toparlanabileceği ile ilgili tahliller, vatandaş olarak bizlerin de başını kurcalıyor. Biliyorsunuz ki 2005 yılında Türk lirasından atılan 6 sıfır, o dönemki iktisadımızı toparlarken bize dayanak olmuştu.
TÜİK datalarına nazaran 2023 yılının TÜFE oranı %38,21 olarak açıklandı. Bu oranları tek haneleri sayılara indirebilmek için ise aklımıza gelen soru şu oldu: 2005 yılındakine misal bir uygulamayla Türk lirasından sıfır atsak ne olur? Ama bu sefer 6 tane değil, 1 tane… Bunu anlayabilmek için evvel yakın geçmişte 6 sıfır atıldığında ne olduğunu hatırlayalım.
Türk lirasından 6 sıfır atılmasının sebebi neydi?
2005 yılında, paramız şimdi hafiflemeden evvel sayısal olarak dünyanın en büyük kupürlü banknotunu biz kullanıyorduk (20.000.000 TL). Her ne kadar “5 milyona” ekmek almaya alışmış olsak da bu durum -özellikle dış pazarda- paramızın prestijini etkiliyor ve baş karışıklıklarına sebep oluyordu. Çünkü herkes yüzlerden, binlerden bahsederken; biz çok daha büyük sayılar konuşuyorduk. (Milyonlar, milyarlar, trilyonlar üzere.)
2004 yılında dünya üzerindeki en büyük banknotlardan kimileri şu haldeydi:
| Ülke | Kupür | Dolar Karşılığı |
| Endonezya | 100.000 | 12,0 |
| Kamboçya | 100.000 | 25,1 |
| Lübnan | 100.000 | 66,0 |
| Mozambik | 100.000 | 4,2 |
| Paraguay | 100.000 | 16,1 |
| Vietnam | 500.000 | 6,4 |
| Romanya | 1.000.000 | 31,0 |
| Türkiye | 20.000.000 | 15,0 |
Tüm süreçlerde sadelik ve enflasyonun tek haneli sayılara düşürülmesi umuduyla da 2005 yılında Türk lirasından 6 sıfır atıldı. Lakin kestirim edersiniz ki bir ülkenin para ünitesinde bu türlü büyük bir değişiklik yapmak kolay değil. Münasebetiyle bu sıfırlar atılmadan evvel bunun için bir dizi hazırlık yapılmış ve iktisat bu değişikliğe hazırlanmıştı.
Türkiye, liradan 6 sıfır atılmadan evvel ve sonra esasen halihazırda iktisadını toparlıyordu.
Bu durumun en büyük etkenlerinden biri IMF’nin “standy by” programına dahil olmamız ve 8 yıllık süreçte yaklaşık 45 milyar dolarlık fon kullanmamızdı. Avrupa Birliği müzakerelerinin hızlanması ve IMF dayanağıyla birlikte ülkeye daha fazla döviz girdi.
Yine o periyot yapısal değişiklikler yapılmış; birtakım bankalar TMSF’ye devredilmiş ve sermayeler güçlendirilmişti.Devletin sarfiyatları düşürülmüş, bütçe açıkları denetim altına alınmaya başlanmıştı.
Artan döviz girişiyle birlikte de liradan atılan 6 sıfır, halkın başını karıştırmış olsa da iktisadın gidişatına olumlu istikamette takviye olmuştu. Lakin burada değerli bir nokta var: O yıllarda zaten ekonomimiz toparlanmaya başlamıştı ve münasebetiyle 6 sıfır atılması da sadece bu duruma yalnızca destek oldu ve para ünitemizi sadeleştirip prestijini arttırdı. Pekala artık ne durumdayız?
1 sıfır atmaya kalksak, emsal bir tesir görebilir miyiz?
Dolar ve Euro’daki artış bir müddettir devam ediyor. Münasebetiyle “TL’den ortamızdan 1 sıfır atsak döviz kurlarına yetişebilir miyiz?” diye düşündük ve elbette ki bunu düşünen birinci biz değildik. Hatta tahminen sizin de aklınıza gelmiş ve bu yazıya tıklarken bile “Benim de aklıma gelmişti” demiş olabilirsiniz. Hepimizin aklına gelebilecek bu soruyla ilgili en tatmin edici yanıtlardan biri ise Ekonomist Mahfi Eğilmez’den gelmiş.
Ekonomist Mahfi Eğilmez, şu anda TL’den bir sıfır atılmasının piyasada pek bir tesir yaratmayacağını çünkü öncelikle bunun için yapısal ıslahatlar yapılması gerektiğini yazısında açıklamış. Aynı vakitte şu anda ülkemizin bütçe açığındaki artış göz önüne alındığında da TL’den bir sıfır atmanın yalnızca baş karışıklığı yaratacağını da uygun bir lisanla anlatıyor. Yani evvel para ünitesinden 0 atmak için iç iktisadımızı toplamamız gerekiyor. Pekala bunun için tahlil ne?
Mesela bir mühlet evvel Birleşik Arap Emirlikleri ile yaptığımız 51 milyar dolarlık muahede, 2005’te IMF’nin sağladığı sermaye ile misal bir tesir yaratabilir mi?
Bu mevzuya ise Ekonomist Ali Ağaoğlu’nun enteresan bir karşılığı var. Kendisi hususla ilgili yaptığı açıklamada Birleşik Arap Emirlikleri’nden gelecek olan “50 milyar doların 10 milyarının yolda kaybolacağını” söylüyor. Lakin birebir ölçü IMF’den gelecek olsaydı bu paranın piyasadaki tesirinin neredeyse 500 milyar dolar olmasını kestirim ettiğinin de altını çiziyor.
Bunun nedeni birinin katı kurallarla ve yapısal kontrol kaideleriyle veriliyor olması ve münasebetiyle ekonomiyi toparlamaya çok büyük tesir sağlaması; oburunun ise bir mal yahut hizmet karşılığı veriliyor olması.
Peki ne değişti de 2005’te 6 sıfır atabildiğimiz ekonomimiz şu anda 1 sıfır atmamıza bile müsaade etmiyor?
Geriye dönüp baktığımızda 2005 yılında da ekonomimize katkı sağlayan en büyük etkenlerden biri IMF’nin “stand by” programına bağlı olmamız ve bu sebeple hem döviz girişimizin artması hem de bütçe açığımızın bir nebze olsun denetim altında olmasıydı.
Ancak şu anki durumda bütçe açığımız epey fazla. Mahfi Eğilmez’in de yazısında paylaştığı üzere; geçtiğimiz yıl öngörülen 1,7 trilyon liralık sarfiyat, yıl sonunda ek bütçe kanunuyla 2,8 trilyon lira oldu. Üstelik bunlar 2023 yılının şimdi başındayken yaşadığımız Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden önceydi. Münasebetiyle bu yıl bütçe açığımızda zelzelelerin de tesirini göreceğiz.
Özetlemek gerekirse; körfezden gelen para da iktisadımızı kurtarıp “TL’den sıfır atalım” düzeyine gelmemizi sağlamayacak. Kaldı ki uzmanlar da TL’den 1 sıfır atmak için evvel iktisadımızı toplamamız gerektiğini lakin ekonomimizin de körfezden gelecek parayla kurtulmasını beklemediklerini lisana getiriyor.
Şu anda bu türlü bir adım atılması halinde “milyon, milyar” demeyi bırakamamış nenelerimize, dedelerimize bir de bu durumu açıklayamazdık aslında. Neyse…
Zimbabve üzere ülkelerde ise trilyonluk banknotlarla alışveriş yapılmaya devam ediliyor:
Bu husus da ilginizi çekebilir:
