Titanik’ten Bu Yana Akıllarda Tek Bir Soru: Gemiler, Frenleri Olmamasına Rağmen Durmayı Nasıl Başarıyorlar?
Titanik’i izleyen herkes sonunun da nasıl bittiğini biliyordur. Sineması izlerken çoğunluğun aklına gelen şeylerin en başında da neden gemiyi durdurmadıkları yer alıyor. Uçakların bile fren gibisi sistemleri varken gemilerde neden bu türlü bir donanım yok?
Görünen o ki işler su altında o kadar da kolay değil. Pekala bir araba üzere fren donanımıyla durdurmanın mümkün olmadığı gemiler nasıl oluyor da duruyorlar?
Bu soru daha evvel birçok kişinin aklına gelmiş olabilir. Aslında cevabı iddia edilemeyecek üzere değil. Lakin biz bu mevzuyu sizin için detaylarıyla ele aldık.
Öncelikle fren sistemini uygun bilmek gerekiyor. Tüm fren sistemleri sürtünme prensibiyle çalışırlar.
Bir frenin çalışması, tekerleğin temasta olduğu yüzeye nazaran dönmesini durdurmak için tekerlek ve sabit gövde ortasında sürtünme yaratmasıyla gerçekleşiyor. Yani kolay bir tabirle frenler, tekerlerin hareket etmesini engelliyor ve tekerler durursa yolda sürtünme oluşturuyorlar. Daha fazla sürtünme demek, aracın suratının azalacağı ve duracağı manasına gelir.
Tahmin edebileceğimiz üzere bu türlü bir sistem de suda çalışmaz.
Motorlu gemiler genellikle pervane yardımıyla ya da enjektörlerden atılan jet suratındaki su akımları sayesinde hareket ederler. Lakin bu akımları kesmek, gemiyi durdurmaya yetecek kadar sürtünme oluşturmaz.
Gemilerin elbette fren gibisi bir sistemleri vardır, yalnızca verimli bir halde çalışabilmeleri için biraz vakte muhtaçlık duyarlar.
Bir geminin daha fazla sürtünme ortaya çıkarması için yapması gereken birinci şey itme kolunu geri çekmektir.
Bir gemi suda hareket halindeyken, batmış gövdesi ve tekne ile temas halindeki su parçacıkları ortasında oluşan viskoz bir sürüklenme (birbirine temas eden iki katı cismin, birbirlerine nazaran olan hareketi sırasındaki direnç) oluşur. Bu sürükleme, suyun viskozitesine bağlı oluşur ve geminin ıslanan yüzey alanıyla yanlışsız orantılıdır.
Hareket halinde olan obje bir gemi ise sürükleme kuvveti artırılmalıdır. Pekala lakin nasıl?
Geminin ıslak yüzey alanını artırarak.
Bu formül yalnızca direnci artırarak, geminin büsbütün durmasını sağlamayacaktır. Bundan ötürü bu tahlil, yalnızca geminin suratını düşürmek gayesiyle kullanılır.
Bir gemiyi durdurmak için yapmak istenen şey, itme kuvvetinin büyüklüğünü azaltmak yahut tarafını değiştirmektir. Gemideki itme kuvveti küçülürse, geminin direnci itme kuvvetinin büyüklüğünü geçerek gemiyi yavaşlatır. Gemi muhakkak bir süratte ilerlerken itme tarafındaki zıt bir çevirme hareketi, frenleme durumuna sebep olur.
Bazı gemilerde istikrar yüzgeci isimli kesimler bulunur.
Gemilerde bulunan denge yüzgeçleri suyun altına batırılır ve geminin yavaşlamasına yardımcı olur. Bunlara aslında geminin frenleri desek yanılmış olmayız. İstikrar yüzgeçleri, suyun kütlesiyle etkileşime girmek yerine geminin suyla temas ettiği yüzeyi genişletir. Ve böylelikle yavaşlamasına imkan tanırlar.
Ayrıca gemilerin pervaneleri, sürat ve taraf denetiminin anahtarıdır. Pervanelerin dönme suratı ve tarafı ayarlanarak geminin suratı düşürülebilir yahut durdurulabilir. Pervanelerin aksi istikamette dönmesiyle “ters itme” sağlanarak yavaşlama yahut durma gerçekleştirilebilir.
Geminin alt kısmında bir fren olduğunu varsayalım.
Eğer bu türlü bir şey olsaydı, bu kısım dayanılmaz bir su basıncına maruz kalırdı. Frenle temas eden suyun kütlesi çok fazla olacak ve buna dayanamayacak olan fren sonuçta kırılmış olacaktır.
Basınca sağlam fren yapılsaydı bile bu sefer bir diğer sorun baş gösterecekti. Frenle etkileşime girecek su, gemiyi aşağı yanlışsız çeker. Böyle bir seyahatin ise ne kadar tehlikeli olabileceğini söylememize gerek bile yok!.
Tüm gemiler, sürtünmeyi en aza indirgeyecek biçimde tasarlanırlar.
Genel olarak gemilerin emniyet frenine muhtaçlıkları yoktur. Aykırı itme uygulamadan bile dönebilecekleri alan mevcuttur. Bulundukları noktada kalmak istedikleri sırada ise hepimizin varsayım ettiği üzere “çapa” kullanırlar. Çapanın bir fren fonksiyonu gördüğünü düşünüyor olabilirsiniz. Ancak bu türlü bir durum olağan koşullarda pek mümkün değil. Zira denizin tabanına inen çapa, rastgele bir yere sıkışırsa gemi alabora olabilir.
Bunların dışında acil durumlar yahut dar bir alanda hareket yaparken, gemi direnç yaratarak yavaşlayabilir yahut durabilir. Örneğin, su jeti yahut su püskürtme sistemleri kullanarak suya itme kuvveti yaratılabilir.
Sonuç olarak, gemilerde fren yerine sürat denetimi ve hareket yetenekleri kullanılarak hareket edilmesi yaygın bir uygulamadır. Bu sistemler, gemilerin yavaşlaması ve durması için kullanılan yaygın pratiklerden bazılarıdır. Gemilerin büyük kütleleri ve suya karşı olan hareket direnci nedeniyle durma süreci arabalardaki üzere apansız gerçekleşmez, daha denetimli ve planlı bir biçimde ilerler.
