Teknolojinin Dilimize Nasıl Evrim Geçirttiğini Öğrenince “Vay be, Hiç Fark Etmemişim!” Diyeceksiniz

Artık hayatımızın bir kesimi değil ta kendisi olan teknoloji, elbette her alanı etkilediği üzere lisanımızı de etkiliyor. Lisan, teknolojiye nazaran şekilleniyor ve tüm bu süreç olurken neredeyse hiçbirimiz fark etmiyoruz. Bu içerikte, bir lisan bilim mezunu olarak öğrendiklerimi aktarınca “Vay be, hiç fark etmemişim!” diyebilirsiniz.

Dil; bir topluma, kültüre, medeniyete, periyoda ilişkin ipuçları edinebilmemiz için olağanüstü bir kaynak. Yalnızca bir ülkenin sözcükleri kullanım sıklığına yahut sadece o topluma ilişkin sözcüklere baktığımızda bile ömür formlarıyla ilgili birçok bilgi edinebiliriz. 

Örneğin Antarktika’ya gerçek gittiğinizde, etraf ülkelerde “kar yiyen köpek” manasına karşılık gelen tek bir sözle karşılaşabilirsiniz. Hasılı lisan, çok esnek bir yapıya sahip ve biz insanlara nazaran değişip şekilleniyor. Tıpkı biçimde, teknolojideki gelişmeler de lisanımızı iddia edebileceğimizden çok daha fazla etkiliyor. Adeta ona “evrim geçirtiyor”.

Yabancı kaynaklara ve yabancı insanlara ulaşmak artık daha kolay.

Günümüzde herhangi bir mevzuyla ilgili, istediğimiz her lisanda kaynağa tek bir tuşla ulaşabiliyoruz. Hatta biz istemesek de karşımıza İngilizce başta olmak üzere yabancı bir lisanda pek çok içerik çıkıyor.

Yine misal biçimde, yabancı bir beşerle irtibata geçmemiz için kilometreleri aşıp ülke değiştirmemiz gerekmiyor. Bilgisayar oyunlarında, rastgele bir internet sitesinin yorumlarında, toplumsal medya platformlarında farklı lisanlar konuşan insanlara kolayca ulaşabiliyoruz.

Tüm bunlar, bir yandan o maruz kaldığımız lisana de eğim göstermemizi sağlıyor. Bilhassa o lisanı kullanım etabına da geçtiysek yavaş yavaş beynimiz “2. dil” sinyalleri yakıyor. E bu da demek oluyor ki çift lisanlı düşünmeye başlıyoruz ve zihnimizde üretilen lisan, konuşmamıza da yansıyor.

Birkaç saniyede çeviri yapabiliyoruz.

Bilgisayar programcılarının ve lisan bilimcilerin iş birliğiyle geliştirilen çeviri platformları, sadece birkaç saniye içinde yüzlerce lisan ortasında çeviri yapmamıza imkân tanıyor. Teknolojinin getirdiği bu kolaylık, hem okuduğumuzu anlamamızı hem de diğerleriyle konuşmamızı kolaylaştırıyor.

Hâl bu türlü olunca, yeniden az evvel bahsettiğimiz yere varıyoruz. Lisanımıza yansıyan yabancı sözcükler, bazen Türkçesini bile unutturabilecek seviyede yerleşebiliyor.  

Konuşma lisanındaki “az uğraş kuralı”, yazılı lisanımıza de yansıyor.

Hiçbirimiz, resmi bir lisanla yazıyormuş üzere lisanla konuşmayız değil mi? Örneğin “yapıyordun” değil “yapıyodun” deyip geçeriz. Konuşma lisanında bu pek doğaldır ve söylemi kolaylaştırır. Günümüzde teknolojinin geldiği noktada ise her şeyi “az çaba” ile yapıyoruz.

Bir bildiri yazarken üstten diğer bir bildirim geliyor ve ona geçiyoruz ya da bir görüntü izlerken gelen iletiye anında yanıt yazıyoruz. Uzun görüntülere dayanamıyoruz, sırf TikTok yahut Reels üzere kısa görüntüler izleyebiliyoruz. Kısacası az vakitte birçok şey yapmaya alıştık ve bu, yazılı lisanımıza de yansıdı.

Bırakın “yapıyordun” yazmayı, bazen “yapıodun” yazıp geçiyoruz ve bu kullanımları her geçen gün normalleştiriyoruz. Hatta sadece yazılı lisanda değil, internet ortamında her şeyi süratli yapmaya alıştığımız için konuşma lisanında de az sözcük kullanarak bağlantı kuruyoruz. Özetle, kelime dağarcığımız azalıyor. 

Sosyal medya kullanımımızın artması, argo kullanımımızı da artırdı.

Bir beşere yahut kitleye yüz yüze söyleyemeyeceğimiz şeyleri, toplumsal medya ortamda çok daha kolay bir halde lisana getirebiliyoruz. Hatta karşımıza çıkan rastgele bir akım ya da içerikle temaslı olarak yeni argo kelimeler bile üretebiliyoruz.

Bir mühlet sonra, bu argo kullanımlar da fazla maruz kala kala olağanlaşıyor ve lisanımızda daha fazla bir yere sahip oluyor. Anneannenizi yahut dedenizi düşünün, “OHA!” dediğini hayal edebiliyor musunuz?

Teknolojiyle temaslı olarak lisanımıza giren sözcüklerin sayısı da yadsınamaz.

Artık hayatımızın tamamı olan teknoloji; elbette birçok yeni kelimeyi de beraberinde getiriyor. Artık burada size teknik tabirleri tek tek sıralamayacağız olağan ki lakin “nomofobi” örneğini verebiliriz.

Teknolojinin günümüzde geldiği noktayla temaslı olarak terimleşen “nomofobi” telefonumuzu kaybettiğimizde, şarjımız azaldığında yahut bittiğinde, internetimiz çekmediğinde, şebekemiz kapsama alanı dışında kaldığında endişe duymamız manasına geliyor. Muhtemelen birçoğumuz için tanıdık bir korku…

Emojiler, birinci ortak lisanı oluşturdu.

Emojiler, kanılarımızı sembollerle yansıtabilmemiz için olağanüstü bir araç. Şu an WhatsApp’ı açtığımızda karşımıza çıkan emojilerden önce（ΦωΦ）(－_－)  ^.~ gibi kendi yazdığımız emojiler vardı. Aslında bunlar bir bakıma, dilin birinci ortaya çıkışıyla da örtüşüyor lakin şimdilik bahisten çok sapmayalım.

Günümüzde ise envai çeşit emojiyle his durumumuzu, isteklerimizi, fikirlerimizi aktarabiliyoruz. Hasılı sembolik bir dil oluşturuyoruz.

Tüm bu etkenler ve dahası, biz farkında olmasak da lisanımıza evrim geçirtiyor.

Gelişen teknolojinin, lisanımızı birçok istikametten değiştirdiği bir gerçek. Başta söylediğimiz gibi yüzlerce yıl sonra şayet öbür hiçbir kaynak olmasa bile sırf lisan kullanımımıza bakarak dönemimize ilişkin birçok ipucu bulunabilir.

Peki sizce bu tesirler lisanımızı olumsuz mu etkiliyor, yoksa her değişime ayak uydurduğumuz üzere dil evrimine de karşı koymaya çalışmayıp devam mı etmeliyiz?