Dünyanın en çok tartışılan güç üretim prosedürlerinden bir tanesi olan nükleer reaktörler, birçok vakit zararsız olsalar bile bazen yaşanan radyasyon kazaları nedeniyle gerçek manada bir nükleer felakete dönüşebiliyorlar. Gelin INES düzeyine nazaran dünyanın en büyük nükleer felaketlerine yakından bakalım.
İnsanlık olarak daima güce gereksinimimiz olduğu için tarih boyunca da daima güç üretecek teknikler bulmaya çalıştık. 1954 yılında ise güç dünyamız düzey atladı ve nükleer reaktörler yapmaya başladık. Sistem hoştu, sonsuza kadar muhtaçlığımız olan enerjiyi uygun fiyatla ve zararsız bir formda alabilecektik; ta ki arka arda radyasyon kazaları yaşanıp da felaketler ortaya çıkana kadar.
Dünyada yaşanan nükleer felaketler ve radyasyon kazaları The International Nuclear and Radiological Event Scale, kısaca INES, Türkçesi ile Milletlerarası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği ile tespit edilir. Daha büyüğünü görmeyi ummadığımız 0 dahil sekiz düzeyden oluşan INES ölçeğine nazaran dünyanın en büyük nükleer felaketleri ve radyasyon kazalarından kimileri gerçekten kan donduran cinsten.
INES ölçeğine nazaran dünyanın en büyük radyasyon kazaları ve nükleer felaketleri:
- Idaho – ABD
- Michigan – ABD
- Vaud – İsviçre
- Jaslovské Bohunice – Çekoslovakya
- Ibaraki – Japonya
- Pensilvanya – ABD
- Cumberland – İngiltere
- Kiştim – SSCB
- Çernobil – SSCB
- Fukuşima – Japonya
Yakınındaki herkesi öldürdü: Idaho – ABD
- INES düzeyi: 4
Amerika Birleşik Devletleri’nin Idaho eyaletinin Idaho Falls isimli merkezinde bulunan Ulusal Reaktör Test İstasyonunda, 1961 yılında SL – 1 prototipi patladı. Kontrol altına alınarak büyük bir nükleer felakete dönüşmesi önlese de üç operatör oracıkta patlama nedeniyle hayatını kaybetti. Kaza, 22 milyon dolara mal oldu.
Büyük bir felaket önlendi: Michigan – ABD
- INES düzeyi: 4
Amerika Birleşik Devletleri’nin Michigan eyaletindeki Frenchtown Charter Kasabası’nda bulunan Enrico Fermi Nükleer Üretim İstasyonunda, 1966 yılında kimi yakıt elementlerinde erime meydana geldi. Fermi 1 reaktöründe yaşanan olay süratle denetim altına alındığı için etrafa çok fazla radyasyon yayılmadı.Kaza, 132 milyon dolara mal oldu.
Soğutma sıvısı kaynaklı ortaya çıktı: Vaud – İsviçre
- INES düzeyi: 4
İsviçre’nin Vaud kentinde bulunan Lucens nükleer reaktöründe 1969 yılında bir soğutma sıvısı kazası meydana geldi. Kaza sonucu yakıt elementleri erimeye başladı ve radyoaktif kirlenme yaşandı. Neyse ki bu kaza da etrafa çok fazla radyasyon yayılmadan önlendi.
Önlem alındı ancak değerliye mal oldu: Jaslovské Bohunice – Çekoslovakya
- INES düzeyi: 4
Çekoslovakya Jaslovské Bohunice kentindeki Bohunice Nükleer Santrali’nde 1976 yılında yakıt değişimi sırasında bir kaza meydana geldi. Reaktöre soğutma sıvısı püskürten aygıtta yaşanan sorun nedeniyle iki kişi oracıkta hayatını kaybetti fakat etrafa radyasyon yayılmadan tedbir alındı. Kaza yaklaşık 2 milyar dolara mal oldu.
Yüzlerce kişiyi etkiledi: Ibaraki – Japonya
- INES düzeyi: 4
Japonya’nın Ibaraki eyaletinde bulunan nükleer tesislerde yaşanan ve tarihe Tokaimura nükleer kazası olarak geçen olay, uranyum yakıtının yanlış kullanımı nedeniyle meydana geldi. 1999 yılında yaşanan olayda 667 kişi radyasyona maruz kalırken iki kişi hayatını kaybetti. Kaza, 54 milyon dolara mal oldu.
Operatör kusuru yüzünden oldu: Pensilvanya – ABD
- INES düzeyi: 5
Amerika Birleşik Devletleri’nin Pensilvanya eyaletine bağlı Three Mile Adası’nda bulunan nükleer reaktörde 1979 yılında teknik yanılgılar ve operatör kusurları nedeniyle soğutma sıvısı kaybı yaşandı ve çekirdek kısmi olarak eridi. Çok az bir radyoaktif gaz salınımı yaşanan kaza, yaklaşık 3 milyar dolara mal oldu.
Plütonyum üreteyim derken: Cumberland – İngiltere
- INES düzeyi: 5
1957 yılında İngiltere’nin Cumberland bölgesinde kurulan Sellafield tesisinde bir atom bombası projesi için plütonyum üretimi yapılırken çıkan yangında çekirdek ziyan gördü. Korkunç bir radyoaktif sızıntı yaşanmasını tek önleyen ise çıkış bacasının üzerindeki kolay bir filtre oldu. Tekrar de bilinen 240’dan fazla kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti.
Yüzlerce kişi kanser oldu: Kiştim – SSCB
- INES düzeyi: 6
Tarihe Kiştim felaketi olarak geçen olay, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Kiştim kentindeki Mayak tesisinde meydana geldi. Nükleer silahlar için plütonyum üretilen tesisin depolama tankında, 1957 yılında kimyasal bir patlama yaşandı. Patlama sonrası oluşan radyasyon kirliliğinde 10 bin kişi tahliye edildi ve bilinen 200’den fazla kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti. 52 bin kilometrekarelik bir alanı etkilediği iddia ediliyor.
Türkiye’yi de etkiledi: Çernobil – SSCB
- INES düzeyi: 7
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin Chernobyl Raion bölgesinde bulunan nükleer tesislerde, 1986 yılında yetersiz güvenlik tedbirleri nedeniyle 2 numaralı reaktörün yakıt çubukları ziyan gördü. Bu ziyan sonucu evvel büyük bir patlama yaşandı ve çabucak akabinde da erime başladı.
Yaşanan felaket sonrası 300 binden fazla kişi bölgeden tahliye edildi. Patlama o kadar büyüktü ki radyoaktif unsur Türkiye başta olmak üzere Avrupa’nın büyük kısmına yayıldı. Çekirdeğin yaklaşık yüzde 5’nin atmosfere salındığı varsayım ediliyor.
Çernobil faciası sonrası bilinen 4 binden fazla kişi kanser nedeniyle hayatını kaybetti. Lakin bunlar sırf resmi sayılar zira yayılan radyasyon havayı, suyu, toprağı etkiledi. O günlerde maruz kalsalar da ölmeyen ya da kanser olmayan şahısların çocuklarında kanser ortaya çıktı. Maddi ziyanı söylemeye bile gerek yok
Tarihin en fecî felaketlerinden: Fukuşima – Japonya
- INES düzeyi: 7
Japonya’nın Fukuşima eyaletinde bulunan Fukushima Daiichi nükleer santralinde aslında kaza olmadı. 2011 yılında yaşanan sarsıntı sonrası oluşan tsunami nedeniyle santraldeki 3 reaktör sular altında kaldı. Yedek elektrik gücünün kaybolması ise çok ısınma kaynaklı erimeye neden oldu.
Çernobil’den sonraki en büyük nükleer felaket olarak görülen olayda 150 binden fazla kişi bölgeden tahliye edildi. Tsunami nedeniyle santraldeki dört emekçi hayatını kaybetti, birtakım hasta ve yaşlılar ise tahliye sırasında hayatını kaybetmiştir. Kaza, yaklaşık 3 milyar dolara mal oldu.
INES düzeyi nasıl belirleniyor?
Dünyada yaşanan nükleer felaketler ve radyasyon kazaları The International Nuclear and Radiological Event Scale, kısaca INES, Türkçesi ile Memleketler arası Nükleer ve Radyolojik Olay Ölçeği ile tespit edilir. Bu ölçü 1990 yılında The International Atomic Energy Agency, kısaca IAEA, Türkçesi ile Uluslararası Atom Gücü Ajansı tarafından belirlenmiştir.
Tıpkı zelzele ölçeğinde olduğu üzere INES düzeyinde de her düzey, bir evvelki düzeyin on katı şiddetindedir. INES pahası, kaza yaşadıktan sonra beşerler ve etraf üzerindeki tesirlerine bakılarak verilir. Sekiz temel INES düzeyi vardır ve şu biçimde kıymetlendirilir;
- 7 – büyük kaza
- 6 – önemli kaza
- 5 – daha geniş sonuçları olan kaza
- 4 – lokal sonuçları olan kaza
- 3 – önemli olay
- 2 – olay
- 1 – anomali
- 0 – sapma
INES düzeyine nazaran dünyada yaşanmış en büyük radyasyon kazaları ve nükleer felaketleri listeleyerek kısaca yaşanan olayların tesirlerinden bahsettik. Nükleer felaketler doğal afet değildir, büsbütün insan ihmali kaynaklı olarak oluşurlar.
