Devletlerin yurt içinde de, yurt dışında da insanların görüşlerini manipüle etmek için çeşitli tekniklere başvurdukları gerçeği, günümüzde pek sıra dışı karşılanan bir gerçek değil.
1947’den 1991’e kadar süren Soğuk Savaş, ABD’nin ve SSCB’nin birbirine karşı üstünlük sağlayabilmek için hayal edilebilecek her türlü prosedüre başvurdukları bir periyottu. Dünya’ya satranç tahtası ve üzerindeki devletlere satranç taşları muamelesinin edildiği bu devir, sanıldığının bilakis sadece savaşlardan ve darbe teşebbüslerinden ibaret değildi.
Savaş meydanlarında tüfeklerle verilen uğraşlara ilaveten, insanların zihinlerinde de çeşitli manipülasyon sistemlerinin faydalanıldığı bir diğer gayret daha yaşanmıştı. Ekseriyetle medya temelli olan bu rekabet, rakibe karşı psikolojik üstünlük sağlayabilmek ismine tarafların kimi vakit düzeylerini düşürmelerine sahne oldu.
Öncelikle “Propaganda” dediğimiz şeyin ne olduğunu kısaca özetleyelim.
Siyasi bir terim olan “propaganda”, devletlerin ve kuruluşların bilgi akışını kendi çıkarlarına nazaran yönlendirmelerine verilen isimdir. Propaganda, gerçekler ve doğrular üzerine gerçekleştirilmesi ve inandırıcı olabilmesi bakımından palavradan farklıdır, lakin bazen kendisi de palavralardan ibaret olabilmektedir.
Propaganda yapmayı amaçlayan bir devlet ya da kuruluş, bilgiye erişim sağladığında bilginin yalnızca kendi ajandasına uygun gördüğü kısımlarını kesip medyaya servis eder. Medyaya servis edilen bu kesitler için de ideolojik bir temellendirme yahut mazeret bulurlar. Böylece dikkati yalnızca gerçeğin kendisinden saptırmakla kalmazlar, birebir vakitte kendi ideolojilerinin tesir alanını güçlendirmiş olurlar.
Amerikan propagandası nedir, nasıl işler? Özellikleri neler?
Amerikan propagandası, ABD önderliğindeki kapitalist “Batı” uygarlığının tek gerçek ve haklı taraf olduğunu, Batı’ya dahil olmayan öteki tarafların medeniyete düşman olduklarını savunur.
Özünde “Amerikan Rüyası” konseptini ve en son gayesini bulunduran Amerikan propagandası, ABD’nin dünyanın kalanına “özgürlük” ve “medeniyet” götürme hakkı olduğu iddiasının temeli üzerine konseyidir.
Amerikan propagandasının en bilinen özelliği, rakip devletleri ve ideolojileri çok ikna edici bir halde canavarlaştırabilmesi ve bunun için yalnızca posterlere değil, Hollywood gibi film kesimi devlerine de sahip olmasıdır.
Bir üstteki görselimiz, eski bir Amerikan propaganda posteri örneği. Bizzat ABD tarafından düzenlendiği sav edilen USS Maine gemisinin batırılması olayına ithafen hazırlanan bu tıp propagandalar, dolaylı yollardan ABD’nin ABD halkını korumak için İspanya’ya savaş açması ve Küba üzere kolonilerine el koyması gerektiği fikrini ABD halkına büyük ölçüde kabul ettirmeyi başarmıştı. En nihayetinde bir savaş çıkmıştı ve Küba, Filipinler ve Guam üzere çokça İspanyol kolonisi, ABD’nin himayesine geçti.
Özellikle de ABD’nin her açıdan en uygun ve düşmanlarının en berbat olarak tasvir edildiği Hollywood sinemaları, günümüzde Amerikan propagandalarını zirveye taşımaya devam ediyor.
Sovyet propagandası neydi, nasıl işlerdi? Özellikleri nelerdi?
Sovyet propaganda modeli, SSCB önderliğindeki komünist “Doğu” uygarlığının tek hakikat ve haklı taraf olduğunu, Doğu’ya dahil olmayan tarafların dünya toplumlarına ve personel halklarına düşman olduklarını savunurdu.
“Amerikan Rüyası”na emsal bir son maksat olarak, bu propaganda cephesinde Kapitalizm’in büsbütün ortadan kalktığı bir “Komünist Ütopya” yahut “Doğru Komünizm” amacı merkezde. İddia edebileceğiniz üzere ABD medeniyet götürmek gayesiyle işgal bahanesine sahipken, Sovyetler de benzeri bir halde emekçi sınıfını ve fakir toplumları korumak maksadıyla işgal mazeretine sahipti.
Son olarak, Sovyet propagandasının tepesi olan kozmonotlara ve Uzay Yarışı’na da değinmesek olmaz.
ABD ve SSCB ortasında gerçekleşen ideolojik çabada bu propagandaların büyük bir yeri var.
İki taraf da, karşı tarafı insanlık dışı ve yayılmacı olmakla itham edip kendi ömür standartlarını daha insancıl göstermeye ve yaymaya çalışırdı. Doğal olarak karşı tarafın ideolojisi ve hayat standartları da hor görülür, medyada makus betimlenirdi. 20. yüzyılın yarısından fazlası, “Kapitalizm neden berbattır?” ve “Komünizm neden berbattır?” sorularının çekişmelerine ve karşılıklı karalama uğraşlarına sahne oldu.
Komünizm’in Latin Amerika’da yayılması ihtimalinden kaygı duyan ABD, yoksul çocukların fotoğraflarını yayınlayarak propagandada çıtayı daha da yükseltmeye karar vermiş.
İdeolojik propaganda rekabeti, vakitle ahlakın ve etikliğin sonlarını yeterlice zorlamaya başladı. ABD, Komünizm’in yayılmasında yoksulluğun önemli bir hissesinin olduğu ve Latin Amerika’nın da fakir bir coğrafya olduğu, hasebiyle da Komünizm’e daha meyilli olduğu üzere değişik çıkarımlarda bulunarak propaganda çalışmalarını bu tarafta şekillendirmeye başladı.
Latin Amerikalıları ve fakir kesitlerini propaganda materyaline çevirmeye karar veren ABD, işte tam bu noktada propaganda fotoğrafçılığı sektörünü ortaya çıkarıyor.
Üstteki fotoğraf, ABD’nin Life Magazine dergisinin yıldızı haline gelen Flavio’ya ilişkin. Kendisinin Brezilya’daki fakir hayatı, ABD halkına ibretlik bir durum olarak servis edilmiş ve Komünizm önyargıları da işin içine katılınca bu “zavallı” çocuğu “Komünist ellerden” (Latin Amerika’dan) kurtarılması için ABD’ye baskı yapılmaya başlanmıştı. Bu davetler o denli bir yankı uyandırmıştı ki, okurların baskısı üzerine Flavio’nun geçirdiği rahatsızlıkların tedavi edilebilmesi ve kendisine “daha iyi” bakılabilmesi için ABD’ye uçurulması sağlanmıştı.
Dergide Flavio’yu gören ABD sakinleri, kendi hayatları için şükretmeye ve Komünizm ile alakası olmasa da Brezilya dahil tüm Latin Amerika’daki yoksulluğun Komünizm’in yapıtı olduğu yanılgısını zihinlerinde oluşturdu. Bu sayede ABD, kendinde Latin Amerika’nın içişlerine, Latin Amerika’daki insanların günlük hayatlarına karışma hakkını görmeye başlamış oldu. Bu sayede bölgedeki nüfuz alanı kısa müddette daha da güçlendi. Bölgede evvelden hiç olmadığı kadar fazla ABD lehine iç karışıklık, darbe ve kimi vakit işgaller yaşandı.
Üstteki başka fotoğraflar da, az evvel bahsettiğimiz Flavio’ya ilişkin. ABD’ye getirilip “kurtarılan” Flavio, birinci fotoğrafta eski hayatında acılar çekerken ve ikinci fotoğrafta adeta “özgürleşmiş” bir çocuk üzere tasvir edilmiş.
Tahmin edebileceğiniz üzere, tüm bu yaşananlar Brezilya’nın hiç güzeline gitmedi ve propaganda fotoğrafçılığı kısa mühlet sonra büyük ölçüde rafa kaldırılmak zorunda kalındı.
Propagandalar ve propaganda fotoğrafçılığı hakkında kanılarınız neler? Karşınıza rastgele bir sahiden tesirli Amerikan yahut Sovyet propagandası çıktı mı?
