“Şili” denince aklımıza birinci gelen şeylerden kimileri maalesef ki sarsıntı ve tsunamiler. Çünkü tarih boyunca ülkede pek çok büyük ve yıkıcı zelzele yaşandı. Ancak bu felaketlerden birinden sonra inşa edilen Constitución, birçok açıdan örnek alınasıydı.
Yine 27 Şubat 2010 tarihinde mahallî saatle 03:34 sularında Şili, yaklaşık 3 dakika boyunca 8.8 büyüklüğündeki sarsıntıyla sallandı. Sarsıntısı ‘yıkıcı bir felakete’ dönüştüren ise sarsıntıdan 18 dakika sonra gelen tsunamiydi. Depremin yıkamadığını tsunami yıkmış, ülkenin kıyı kısmı büyük ölçüde sular altında kalmıştı.
Dönemin Başkanı Michelle Bachelet, meyyit sayısını 723 olarak açıkladı ama 800 bin insan etkilenmişti. Maddi hasar ise çok daha büyüktü. 4013 okul, 79 hastane, ve 370 bin konut hasar gördü yahut yıkıldı. Sarsıntı ve akabinde gelen tsunaminin yarattığı yıkımın maliyeti ise 30 milyar dolardan fazlaydı.
En büyük yıkımı yaşayan kentlerden biri de Maule bölgesindeki Constitución’dı.
Ülke genelindeki yıkımın yaklaşık dörtte biri Constitución’da yaşanmıştı. Bölgedeki beşerler yıkılmış bir kentin ortasında 5 gün elektriksiz ve 20 gün susuz kalacaktı. Çünkü uzunluğu 6 metreye kadar ulaşan dalgalar, her şeyi yerle bir etmişti.
Constitución’ın ırmak kıyısında yer alan La Poza’da neredeyse hiç yıkılmayan bina kalmamıştı. 100’den fazla aile meskenlerini kaybetmişti. Burada bir an evvel aksiyon alınması gerektiği yadsınamaz bir gerçekti.
Şehri yine planlamak için amaç 100 gündü ve çabucak çalışmaya başlandı.
Felaketten çabucak evvel konut müsteşarı olarak atanan Andrés Iacobelli, şimdi koltuğunun keyfini sürememişken güçlü bir vazifeyle karşı karşıya kalmıştı. Özel daldan dayanak alınması gerektiğinin farkındaydı. Kentin en büyük ormancılık firması Arauco ve toplumsal konut projelerinde uzman Elemental şirketlerinden arkadaşı olan Alejandro Aravena ile görüştü.
Arauco şirketi, “Sürdürülebilir Yine İnşa Projesi” (İspanyolca kısaltması PRES) için finansal dayanak sağlamayı kabul etti. Elemental ise planların aksaksız bir halde işlemesini sağlayacak, konut planıyla ilgilenecekti. La Poza ya el birliğiyle yine inşa edilecek ya da bölgede yaşayan beşerler öbür bir yere yerleştirilecekti. Fakat bu iki ihtimal halkı ikiye böldü; bir kesim La Poza’dan taşınmaya dünden razıyken öteki bir kesim ise ırmak bölgesine yakın olan ömür alanlarından vazgeçmek istemiyordu.
Bu sebeple her şeyden evvel halkın itimadının kazanılması gerekiyordu. Çünkü birçok soru işareti vardı.
La Poza’nın yine yapılanacağı “PRES” ismi verilen projeye toplam 150 milyon dolarlık bütçe ayrılmıştı ve bunun %70’ini devlet karşılıyordu. Özel şirketlerin de projede yer alması ve ortada dönen büyük meblağlar da halk ortasında soru işaretlerine sebep oldu. Bu paralar sahiden hedefine uygun harcanacak mıydı?
Hükümet ve projede yer alan şirketler, bu kaygıyı gidermek adına mümkün olduğunca şeffaf olmak zorundaydı. Bu bahiste en büyük adım Elemental aracılığıyla atıldı.
Şehir meydanına bir “açık ev” kuruldu ve projenin ayrıntıları adım adım burada sergilenecekti.
Herkes bu açık konuta gelerek nasıl bir kent istediğini söyleyebiliyordu. Şehirdeki sıkıntılar, şahsen içinde yaşayan bireylerden dinleniyordu. Böylelikle halkın gereksinimleri net bir halde ortaya çıkmıştı. Birebir vakitte halk, düşüncelerine değer verildiğini gördü ve projeyi takip etme fırsatı yakaladı. Elbette bu sayede projeye duyulan itimat de arttı.
Tsunami bölge için büyük bir riskti lakin halkın büyük bir kısmı birinci kere tsunami gördüğünü söylüyordu. En büyük meseleleri ise yağmur yağdığında konutlarını su basmasıydı. Bu sebeple proje tsunami, zelzele ve sel felaketine karşı tedbirler içermeliydi.
Elemental şirketi, La Poza için 3 farklı proje önerisi sundu.
Bunlardan birincisi; tsunamiden çıkmış, yorgun toprakların nadasa bırakılmasıydı. Bu, ucuz ve kolay bir prosedürdü lakin insanların yerlerini bırakması ve farklı bir bölgeye yerleştirilmesi gerekiyordu. Büyük bir çoğunluk bu seçeneğe sıcak bakmadı.
Sunulan öteki seçenek ise başlarda soru işaretleri yarattı. La Poza’nın ortasından geçen haliç ile şehir ortasına esirgeyici bir duvar inşa edilecekti. Ancak bu pek çok açıdan mantıksız geliyordu. Şili’deki felaketten 1 yıl sonra Japonya’da yaşanan tsunami de bunun bir ispatı oldu. Çünkü Japonya’ya 13 milyar dolara mal olan duvarlar bile kimi bölgelerde devasa dalgaların önüne geçemedi.
Elemental’ın son önerisi ise şehirle deniz ortasına bir orman yapmaktı. Böylece ağaçlar, dalgaları yavaşlatabilir ve mümkün hasarı azaltabilirdi. Ülkenin Orrega adasında yaşanan durum, bu fikir için hoş bir referanstı. Hakikaten adanın etrafındaki çalılıklar, daha büyük bir hasarın önüne geçmişti.
Bu üç seçenek halkın oylamasına sunuldu.
Kazanan Elemental’ın önerdiği son seçenek oldu. La Poza’nın karşısında yer alan Orrego Adası da plana dahil edildi ve La Poza’yla birlikte 20 milyon dolara devlet tarafından kamulaştırıldı.
Her konut için sırf 10 bin dolarlık bütçe belirlendi. Yani ya konutlar derme çatma olacaktı ya da öteki bir tahlil gerekiyordu. Elemental’ın Şili’de farklı bölgelerde denediği ve başarılı sonuçlar aldığı bir “yarım ev” projesi akıllara geldi.
Elemental’ın Şili’de farklı bölgelerde denediği ve başarılı sonuçlar aldığı bir “yarım ev” projesi kabul edildi.
Elemental şirketinden Alejandro Aravena projeyle ilgili düşüncelerini “Kötü bir konut inşa etmek yerine, yeterli bir meskenin yarısını yapmaya karar verdik.” kelamlarıyla lisana getirdi. Böylelikle 40 metrekarelik; mutfak/oturma odası, bir banyo ve iki yatak odası içeren evler yapılmaya başlandı.
Evlerin boş bırakılan başka yarısı, içinde yaşayan şahıslar tarafından diledikleri vakit, isteklerine nazaran tamamlanabilecekti. Constitución’daki projenin tamalanması 4 yılı aşkın sürdü ancak sonunda halk, tabiatla iç içe konutlarına yerleşerek rahat bir nefes aldı. Projenin bu kadar uzun sürmesinin sebebi ise “desteklerin vakitle yavaşlaması” olarak açıklandı.
Yine de rakip siyasi parti üyesi yöneticiler, halk ve özel şirketler proje için iş birliği halinde çalıştı zira bu türlü olmalıydı. Belediye tarafından onaylanan bir projenin hükümet onayından geçmesi, halk tarafından benimsenmesi ve özel şirketlerin dayanak olması gerekiyordu. Şili, bu felaketten çok şey öğrendi. Tahminen de bu “yeniden doğuş” öyküsünden biz de bir şeyler öğrenebiliriz.
Kaynaklar: the Guardian, OECD, Los Angeles Times, ResearchGate
