Saatleri Ayarlamama Enstitüsü: Kalıcı Yaz Saati Uygulaması Neden Tartışılıyor, Psikolojik ve Ekonomik Etkileri Nedir?

Kamuoyunda 7 yıldır tartışılan sabit saat uygulaması, argüman edildiği üzere sahiden güç tasarrufu sağlıyor mu? Karanlıkta uyanmanın biyolojik tesirleri neler? Bu uygulamayı tercih eden diğer ülkeler var mı?

Gün ışığından daha fazla yararlanmak hedefiyle bütün yurtta saatler; her yıl mart ayının son pazar günü saat 03.00’ten itibaren bir saat ileri alınır ve her yıl ekim ayının son pazar günü saat 04.00’ten itibaren bir saat geri alınırdı. 1973’ten beri devam eden bu uygulamaya 2016 yılında Bakanlar Heyeti Kararı ile son verildi ve o tarihten bu yana saatler ileri yahut geri alınmadan “yaz saati” uygulamasına devam ediliyor.

Dönemin Güç Bakanı Berat Albayrak tarafından kalıcı hâle getirilen bu uygulamanın münasebeti olarak “enerji tasarrufu sağlamak, gün ışığından daha fazla faydalanmak” olduğu ileri sürülmüştü. Bu karar ile birlikte daha evvel 1 saat fark olan Orta Avrupa ülkeleriyle Türkiye ortasındaki saat farkı 2 saate, İngiltere ile 3 saate çıkarken, Suudi Arabistan ile tıpkı saat dilimi kullanılmaya başlandı. Bu da borsa, bankacılık, uçak seyahatleri üzere birçok teknolojik etkileşimde senkronizasyon problemlerine yol açtı. Ancak bu uygulamanın yarattığı tek sorun bu değil!

Türkiye, yaz-kış saati uygulamasını kaldırdı ve saat dilimini sabitledi lakin sabitlerken bulunduğu meridyenlerdeki kış saatini değil, süreksiz olarak kullandığı yaz saatini tercih etti.

Sabit saate geçen ya da geçmeyi planlayan birkaç ülke bulunuyor ancak bu ülkelerin birçoklarında Türkiye’deki üzere doğu-batı ortasındaki saat farkı çok fazla değil. Saat farkı olan ülkelerdeyse birden fazla vakit dilimi bulunuyor (ABD gibi). Bu da hâliyle kimi meseleleri beraberinde getiriyor.

Van’da yaşayan bir kişi gün ışığını almış bir biçimde uyanıp işe/okula gidiyorken İstanbul, İzmir üzere batı şehirlerinde yaşayan milyonlarca insan ise karanlıkta uyanıp işe/okula gitmek zorunda kalıyor. Meğer saatler geri alınsa batıdakiler de doğudakiler de gün ışığı almış bir formda güne başlayacaklar.

Karanlıkta uyanmak biyolojik saatimizi olumsuz etkilediği için bitkin hâlde uyanıyoruz.

Çoğu kişinin okulu/işi sabah 08.00 civarında başlıyor. Büyükşehirlerde yol 1,5 saat kadar sürebiliyor; kahvaltısı, duşu, hazırlanması derken çok daha erken saatlerde kalkmak gerekiyor. Biyolojik saat dediğimiz sirkadiyen ritmimizi düzenleyen saatimiz aslında yalnızca bir vakit algısını değil tıpkı vakitte ruh sıhhatimizi, vücut sıhhatimizi, iştahımızı, gücümüzü, duygudurumumuzu, dikkatimizi, konsantrasyonumuzu etkiliyor. Bu yüzden yorgun başladığımız günü yorgun bitirmek zorunda kalıyoruz.

Karanlıkta meskenden çıkıp tekrar binalara giren beşerler bütün gün içeride çalışıyor ya da okuyor ve akşam saatlerinde çıktıklarında tekrar karanlık olduğu için gün ışığını görmek mümkün olmuyor. Bu da yetersiz gün ışığı alımı nedeniyle D vitamini eksikliğine yol açıyor.

Karanlık, bunlar dışında güvenlik konusunda da problemlere neden oluyor; bilhassa de bayanlar ve çocuklar için. İnançta hissettiren bir durum değil. Gece saatlerindeki telaşlar sabah karanlık havada da tekrarlanıyor.

Dönemin Güç Bakanı Berat Albayrak’ın öne sürdüğü “enerji tasarrufu sağlamak, gün ışığından daha fazla faydalanmak” hedefiyle uygulamanın getirildiği argümanı ne kadar yanlışsız?

Cambridge Üniversitesinden Dr. Sinan Küfeoğlu’nun BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamaya nazaran, yaz saatinden kış saatine geçmemenin elektrik tüketimi üzerinde gözlemlenebilir yahut ölçülebilir bir tesiri yok. “Bu uygulama elektrik şirketlerine daha çok para kazandırsın, daha çok elektrik yakılsın diye iptal edildi” diye bir görüş var lakin o da yanlış. Elektrik tüketiminde bir artma da yok azalma da yok.

Kalıcı yaz saati uygulaması kararı alınırken İstanbul Teknik Üniversitesinin hazırladığı ve kalıcı yaz saati uygulamasının tasarruf sağladığını belirttiği rapora atıf yapılmıştı lakin kelam konusu rapor kamuoyundan saklanıyor.

Yapılan araştırmalar 7 yıl evvel güçte tasarruf hedefiyle yapılan değişikliğin tasarruf sağlamadığını gösteriyor. TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) tarafından kalıcı yaz saati uygulamasının birinci yılında yapılan çalışmada bir evvelki yılın birebir aylarına nazaran elektrik gücü tüketiminde tasarruf sağlanamadığı saptanmıştı. EMO, sonraki yıllarda da yaptığı açıklamalarla tabirlerini yinelemiş ve kalıcı yaz saati uygulamasında güç verimliliğinin sağlanamadığını söz etmişti.

KKTC’de de Türkiye’nin tesiriyle kış saati uygulamasından vazgeçilmişti lakin yansılar nedeniyle bu uygulamadan vazgeçildi.

Karanlığın neden olduğu bir kazada okul servisindeki üç genç hayatını kaybetti ve bu olayın akabinde Kıbrıslı gençler KKTC Meclisi’nin önünde toplandı. Başbakanlığa kadar yürüdüler, sendikalar greve gitti, hayat bir müddetliğine durdu. Daha sonra reaksiyonlar dikkate alındı ve hükûmet sabit saat uygulamasını kaldırdı. KKTC halkı artık işine/okuluna gitmek için konutundan çıktığında gün ışığını görebiliyor.

Türkiye’de 7 yıl evvel alınan karar, hem karanlıkta uyanıp okula yahut işe gidenler hem de politikler ortasında tartışılmaya devam ediyor.

“Saatin kendisi yer, yürüyüşü vakit, ayarı insandır. Bu da gösterir ki zaman ve yer, beşerle mevcuttur.” Ahmet Hamdi Tanpınar – Saatleri Ayarlama Enstitüsü