6 Şubat sabahı Kahramanmaraş merkezli meydana gelen ve 11 vilayetimizi etkileyen zelzele, hem yapıları hem de birçok ömrü yıkıp geçti. Arama kurtarma çalışmaları büyük ölçüde tamamlandı, enkazlar kaldırılmaya başlandı, hayat kaldığı yerden devam ederken birçok depremzede insan süreksiz olan prefabrik konutlarına yerleşmeye başladı. Pekala bu süreksiz meskenlerde kurulmaya çalışılan “yeni normal“ çocukların gözünden nasıl gözüküyor?
Türkiye önemli ve riskli fay hatlarını bünyesinden barındıran bir sarsıntı ülkesi. 1939’da Erzincan’da, 1999’da Gölcük’te, 2011’de Van’da, 2020’de İzmir’de, Elazığ’da ve daha birçok yerde tekraren yıkıcı sonuçlara hamile oldu. Hal böyleyken 6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen zelzele de ne birinciydi ne de sondu..
Kahramanmaraş merkezli olan ve 10 ili etkileyen bu sarsıntıdan sonra ise terk edilen kentler, tekrar kurulan kentlere dönüşürken içindeki onca beşere, hayvana, anıya ise “geçici” evler tahsis edilmeye başlandı. Bu süreksiz konutlardan biri de sarsıntı nedeniyle yine herkesin lisanına dolanan “prefabrik meskenler.” Ben de 1999 Gölcük sarsıntısından sonra çocukluğunun yaklaşık 7 yılını prefabrik konutlarda geçirerek büyeyen biri olarak sarsıntının bir çocuk gözünden nasıl olduğu ve nasıl hisler bıraktığını sizlere aktaracağım.
Deprem sonrasında birçok insan ekseriyetle 1 oda 1 salondan oluşan prefabrik meskenlerde yaşamaya başladı.
Deprem sonrasında yaraların bir an evvel sarılması, “normal” yaşama geçilmesi ismine atılacak adımlardan birincisi elbette konutlardı. Zelzele bölgelerinin muteber yerlerine kondurulan prefabrik evler, birçok insanın yeni ‘geçici evi’ olmaya başladı. Eski sokaklarına, meskenlerine dönmeyi bekleyen depremzede beşerler büyük topluluklar halinde bu konutlarda yaşamaya başladılar.
Çoğunlukla 1+1 olan bu meskenler, imece yöntemi hayatı da beraberinde getirdi. Depremzede beşerler bir yandan eski ömürlerine, sistemlerine geçmek için çabalarken bir yandan da bir ortada olma duygusu, zelzelenin bıraktığı telaş ve kaygılar ile uğraş etmek için depremzede insanların birçoklarına inanç vermeye başladı. Nasılsa meskenler 1+1’di, nasılsa herkes tıpkı yerde yatıyordu, nasılsa tek katlıydı..
Çocuklar içinse prefabrikler yalnızca mesken değil birebir vakitte kreş, oyun, arkadaş yani yeni hayatlarının tam kendisi oluyordu.
Prefabrik meskenlerde yaşamaya başlayan birçok insan üzere çocuklar da tahminen hayatlarında hiç görmedikleri bu yerler ile tanışmak zorunda kaldılar. Mekansal bir değişim yaşayan çocuklar, sarsıntının getirdiği maddi-manevi dehşetler ile de çok erken yaşlarda yüzleşmeye başladı. Bu kaygılar bazen ya yeniden deprem olursa, bazen arkadaşım üzere ailemi kaybedersem, bazen de okula gidemezsem üzere telaşlara dönüştü.
Biz çocuklar ise telaşlarımızı, yandaki prefabriğe açılan okulla, iki yandaki prefabrikte yaşayan arkadaşımızla, tahminen bir mühlet sonra açılan yeni bir parkla unutmaya ya da sarmaya çalışıyorduk. Bunun yanı sıra daha evvel hiç bir ortada olmadığımız, deneyimlemediğimiz bir komün ömür ile kendimizi inançta ve müdafaada hissetme isteği duyuyorduk. Her şeye karşın sarsıntının yaralarına ne okul ne de arkadaş tahlil olabiliyordu.
Ancak bu hengamenin ortasında kalan çocukların korkularını somut ve kolay bir formda irtibat kurarak çözmek gerekiyordu.
İskenderun’da depremzede olan, tıpkı vakitte mimar ve psikolog Ece Akkoyunlu ile zelzele sonrasında çocukların büyüdükleri prefabrik konutlara, neler hissettiklerine dair görüşler aldık. Psikolog Ece Akkoyunlu, çocukların sarsıntıda ve sarsıntı sonrasında fizyolojik olarak hayatta kalmalarının ve bir yetişkine oranla az hasar almalarının daha esnek olduğunu lisana getirdi. Lakin ruh dünyalarında durumun bu türlü olmadığının altını çizdi.
İnsan beyninin esnek ve kendini olaylara, durumlara uyumlamaya çalışan yanının çocuklarda daha güç olduğunu lisana getirdi. Çocuklar daha soyutla somutu ayırt etmekte zorlanırken elbette sarsıntısı ve sonrasındaki ömrü ele alma biçimleri de epey farklılık gösteriyordu. Bu noktada çocuklara itina göstererek, alan açarak, gerçekleri bir yetişkine anlatır üzere olmasa da anlatarak bu süreçte onlara inanç hissini yine inşa ettirmeliydik.
Çocukların gelecekte yaşayacakları flashback’lerin de az hasarlı olması için oyunlar oynayarak itimat duygusu yenilenmeye çalışılıyordu.
Psikolog Ece Akkoyunlu, büyük bir hengamenin ortasında olan çocukların her şeye karşın herkesten daha fazla gülüp oynadığı, beşerlerle bağlantıda ve –özellikle dokunsal olarak- temasta kalarak zelzelenin tesirlerini kendi mana dünyalarının yettiği kadar kurguladığını ve düşündüğünü lisana getirdi. Çocuklar hem çadırkentler de hem de yeni meskenleri olan prefabriklerde birçok oyun oynuyorlardı. Fakat bu oyunlar sarsıntı oyunlarıydı..
Çocuklar sarsıntının getirelerini elbette yaşıyorlardı lakin kaygılarını anlatma ve yaşama hali değişiyordu. Psikolog Ece Akkoyunlu, bu noktadan sonra ise zelzele bölgelerine gidecek oyuncakların, danışmanların, yardımcı takımların niteliğinin hayati olduğunu lisana getiriyor. Zira çocukların şu an içinde bulundukları, yaşadıkları durumların ileriki hayatlarında flashback olarak geri gelme mümkünlüğünün epeyce yüksek olduğunu söylüyordu.
Her şeye karşın bu meskenlerde büyüyen çocuklar vakitle eski hayatlarına dönmek isterken bir yandan da daha inançlı ve sağlam bir gelecek inşa etmek istiyorlardı.
Tüm bunlara karşın hayatlarının muhakkak bir kısmını bu konutlarda büyüyerek, okula giderek, oyun oynayarak geçiren depremzede çocuklar gelecek hayatları konusunda korkulu davranışlar sergiliyordu. Depremzede olan herkes üzere çocuklar da eski konutlarına, okullarına, hayatta kalan yakınlarına dönmek istiyordu. Eski hayatlarına dönmek uzun bir vakte yayıldığında ise zelzeleden kalan telaşlara bir yenisi daha ekleniyordu.
Küçük meskenlerde büyük kalabalıklar halinde yaşayan çocuklar geleceklerini güvenli ve sağlam bir temelde kurmak istiyorlardı. Zira çocuklar için hayatta kalan olmak yalnızca yaşamak değil, düşlediği her şeyi gerçekleştirme eforuna dönüşüyordu. Lakin tek bir farkla.. Bu konutlarda büyüyen çocuklar uzaya gitmek yerine depremde yıkılmayan bir mesken ve tüm sevdiklerinin daima birlikte olduğu bir geleceğin hayalini kurmaya başlıyorlardı.
