Kore ve Japonya’daki kadar olmasa da ülkemizde de otomat kullanımı gitgide yaygınlaşıyor. Kimi vakit çocuklar için oyuncak, kimi vakit ise içecek bir şişe su aldığımız otomatların çalışma sistemi ise epeyce enteresan.
Hepimiz en az bir kere otomata attığımız paranın tekraren iade edilmesine sonlanıp tekrar tekrar birebir parayı atmayı denemişizdir. Maalesef ne kadar inatçı olursak olalım birtakım otomatlar, kimi paraları kabul etmeyebilir.
Otomatların çalışma prensibini anladıktan sonra artık otomata tıpkı parayı tekraren sefer atmayı denemekten vazgeçebilirsiniz. Çünkü günümüzde otomatlar hayli kapsamlı bir çalışma prensibine sahip ve bu sayede paranın tüm detaylarını tespit edebiliyorlar.
İlk çıktıkları yıllarda ise geçersiz paraları ayırt edemiyorlardı ve bu, yüzyıllar önceydi.
Günümüzdeki hallerini almadan evvel, otomatlar çok daha kolay bir sistemle çalışıyordu. Birinci olarak MS 1. yüzyılda kullanıldığı bilinen bu makineler, o devirde şeker ve sakız dağıtmak emeliyle kullanıldı.
1893 yılına geldiğimizde ise bir çikolata şirketi olan Stollwerck, para karşılığında çikolata alabilecekleri birinci otomatı halka açık bir yere kurdu. Fakat bu otomat, sahte parayı ayırt edemiyordu. Günümüzde kullandığımız otomatik satış makineleri ise adeta uydurma para avcılığı yapıyor. Pekala otomata attığımız 1 TL nasıl bir seyahatten geçiyor?
Otomata attığınız 1 TL ilk olarak bir dizi ışık sensörüyle karşılanıyor.
Attığınız paranın kalınlığı, yüksekliği, boyutu birinci olarak bu ışık sensörleri sayesinde anlaşılıyor. Bunun için de makinenin bilgi tabanına evvelce orjinal 1 TL’nin boyutları kaydediliyor. Böylece makine, bu boyutlar dışında kalan paraların ‘sahte’ olduğunu anlayabiliyor.
Işık sensörlerinin testinden geçen paralar, bu sefer de elektromıknatıslar tarafından karşılanır.
Bu elektromıktanıslar, madeni paranın yapıldığı malzemeyi anlamak için kullanılır. İçindeki malzemelerin ne olduğu ve ne oranda konulduğu otomatlardaki bu elektromıknatıslar yardımıyla tespit edilebilir.
Kullandığımız 1 TL’lerin içinde çinko, nikel ve bakır bulunur. Bu materyallerin oranı, evvelce belirlenmiş standartlara uygun olmalıdır. Uydurma paraların içinde kullanılan materyaller çoklukla daha bedelsiz ve gerçek oranlarda olmadığı için de paranın iletkenliği farklı olur.
Bu da elektromıknatısların paranın içindeki farklı materyalleri algılamasına yardımcı olur ve düzmece parayı kolay bir biçimde anlayabilir.
Daha sonra otomatlar, topladıkları bu bilgilerin ‘doğruluğunu’ bilgi tabanına önceden girilmiş standartlarlakıyaslar. Şayet madeni para, evvelce data tabanında yer alan boyutlarda değilse ve farklı bir materyalden yapılmışsa otomat bu parayı başkalarından ayırarak iade eder.
Otomata atılan paranın seyahatine bir de görüntüyle bakalım:
Geçtiğimiz günlerde yeni basılan 1 TL’lerin kimi otomatlar tarafından kabul edilmemesinin sebebi de buydu.
Darphane tarafından yapılan açıklamayla yeni 1 TL’ler tartısından yaklaşık yüzde 20’sini kaybetti. Tıpkı vakitte yarım milimlik bir incelme yaşayan paralar, otomatlar tarafından kabul edilmedi zira yeni 1 TL’ler bu otomatların data tabanında kayıtlı standartlara uymuyordu.
Yeni oranların otomatların data tabanına işlenmeye başlamasıyla da bu sorun yavaş yavaş çözülmeye başlandı. Madeni paralarda yapılan bu tağşiş uygulamasıyla ilgili yazımıza aşağıdan ulaşabilirsiniz:
Otomatlar ise bu küçük farkları bile anlayabildiği için epey değerli bir misyona sahipler.
Bir madeni paranın geçersiz olduğunu anlamak, kağıt paraya kıyasla çok daha zordur. Sonuç olarak madeni paraların bedeli daha düşük olduğu için de birçoğumuz düzmece olup olmadığına pek dikkat etmiyoruz bile. Hasebiyle da düzmece madeni paralar çok daha uzun müddet piyasada dolaşabiliyor.
Bir şişe su almak için attığınız 1 lira, inatla otomat tarafından size iade ediliyorsa da yüksek ihtimal sahte olduğunu söyleyebiliriz.
