Osmanlı’yı Birtakım Dalaverelerle Gizli Gizli Yöneten Cüceler: Nasuh ile Cuhud (Hem de İmparatorluk En Geniş Sınırlarındayken!)
Bir cücenin, Osmanlı İmparatorluğu’nu yönettiğini söylemek kulağa garip gelebilir. Ancak bu argümanın gerçeklik hissesi var ve aslında Avrupa’da yüzlerce yıl süren bir uygulamayla ilgisi bulunuyor.
Cüceler, kamburlar, Habeşiler (Etiyopyalı siyahîler)… Bugün onlara karşı rastgele bir ayrımcılık kabul edilemez olsa da geçmişte sırf dış görünüşleri bile toplumda alay konusu olmaları için kafiydi maalesef.
Dolayısıyla ülke yönettiklerini, önemli makamlarda bulunduklarını, hatta bir dünya imparatorluğu olan Osmanlı’yı yönetmeyi bırakın, ciddiye alınır bir pozisyona geldiklerini dahi hayal etmek güç.
16. yüzyılda cüce, Habeşî, kambur yahut hadım iseniz saray soytarısı olabilirdiniz.
Çünkü 14., 15., 16. yüzyıl dolaylarında sırf sizi görmeleri bile insanların anlamsızca gülmelerine neden olurdu. Soytarılar esir pazarlarından satın alınır, saraya armağan olarak gönderilirlerdi.
Soytarılar sarayda hükümdarları eğlendirir, onlara dertlerini unuttururlardı.
Saray soytarıları Cüce Nasuh ile Cüce Cuhud; III. Murad üzerinde, verdiği kararları etkileyecek kadar güç sahibiydi.
Tam da Osmanlı İmparatorluğu’nun dünyadaki en geniş sonlarına ulaştığı devirden bahsediyoruz. Bu türlü bir devirde dünyanın en büyük devletinin padişahını iki cücenin âdeta avucunun içine aldığını düşünebiliyor musunuz? Saray soytarıları olan Cüce Nasuh ile Cüce Cuhud kıymetli makamlara kimin tayin edileceği konusunda bile tesir sahibilerdi.
Öyle ki, bu iki soytarı gayrimeşru yollardan büyük ölçüde servet biriktirmiş, önemli bir rüşvet ağı kurmuşlardı. Devlet vazifelileri makam sahibi olabilmek için bu soytarılara rüşvet vermek zorundalardı.
Soytarı dediğimizde şaklabanlık yapan, ciddiye alınmayan komik tipler aklımıza gelir.
Soytarı olmak için sadece gülünç gözükmek hiçbir vakit kâfi değildi. Soytarıların kıvrak zekâ sahibi olmaları ve ince espriler yapabilmeleri beklenirdi.
Soytarılar, hükümdarı en makûs vaktinde bile güldürür, kederlerinden uzaklaştıracak kadar düzgün kıssalar anlatır ve karşılığında çokça bahşiş alırlardı. Tek meziyetleri güldürmek değil, tıpkı vakitte düşündürmekti. Bu nedenle soytarılık ciddiye alınan bir meslekti, hem de sadece Osmanlı’da değil dünyanın birçok yerinde.
Soytarılar şiirden, müzikten, tiyatrodan anlar, hatta bilim ve ideoloji ile ilgilenirlerdi.
Görevleri hiçbir vakit hükümdarı eğlendirmekle hudutlu değildi. En değerli vazifeleri, hükümdara her vakit doğruyu söylemekti. Hükümdarlar, etrafları kendilerine yaranmak isteyen sayısız kişi ile çevrili olduğundan, kendilerine doğruyu söylemeleri için bir soytarı fiyatlardı.
Soytarılar, gerçekleri direkt söylemek yerine sanatsal yollarla söz ederlerdi. Mizah yoluyla, şiirle, müzik ile, dans ve kostümlerle hazırladıkları şovlarla değerli pozisyonlardaki bireylerin foyalarını açığa çıkarırlardı.
VIII. Henry’ye ismiyle hitap eden tek kişi, onun soytarısıydı.
Sertliği ve acımasızlığı ile ünlü İngiliz Hükümdarı VIII. Henry’nin soytarısı Will Sommers, hükümdarı ile kelamını hiç sansürlemeden dümdüz konuşabilirdi. “Majesteleri” yahut “efendim” diye seslenmesine bile gerek yoktu.
IV. Leopold’un soytarısı, mümkün bir savaşı önlemişti.
Avusturya Dükü IV. Leopold, 1386 yılında İsviçre’ye saldırmaya hazırlanırken, hükümdarın yüzüne gerçekleri vuran tek kişi soytarısı olmuştu. Hükümdara övgüler yağdıran konsey üyelerini kastederek ‘’Sizi ahmaklar, hepiniz İsviçre’ye nasıl gireceğini biliyor da bir taneniz bile nasıl çıkabileceğini söylemiyor.’’ diyen soytarı sayesinde mümkün bir savaş önlendi.
Osmanlı’ya Bayezid devrinde gelen soytarılık, Batılılaşma süreci ile son buldu.
Saraylarda saray soytarıları çalıştırmanın tarihi Eski Mısır’a kadar uzanıyor. Avrupa’da da saraylarda büyük ehemmiyete sahip olan dalkavukluk mesleği, Doğu’da soytarılık formunda yer buldu.
Bizde ise Abbasiler Dönemi‘nde, yani neredeyse 800’lü yıllardan başlayan soytarılık mesleği,1800’lerde Tazminat Dönemi’nde 1000 yılın akabinde son buldu.
Soytarıların Nasuh ile Cuhud kadar gücü ele geçirmeleri ve kendi çıkar ağlarını kurmaları lakin yozlaşmış ve bozulmuş bir sistemde mümkündü.
Osmanlı’da bilhassa 16. yüzyıl sonlarına doğru devlet kurumlarının giderek yozlaşması ile birçok işin gayrimeşru yollarla halledilmesi âdeta bir alışkanlık hâline geldi ve bu sistemin içerisinde, saray ve hükümdar için değerli bir yeri olan soytarılar da yer aldı.
Bu enteresan gelenek, Batılılaşma ve devleti çağdaşlaştırma uğraşları ile birlikte ortadan kalktı. Yozlaşmış idarelerde devlet işlerinin sistemler yerinebolca dalavereli ahbap-çavuş ilişkileri ile hallolması ise bugün hâlâ değişmeyen bir durum.
Osmanlı ve Orta Çağ’daki öbür farklı olaylar:
