Orta Çağ’da Kendinizi Öldürmenin Bile Bir Cezası Vardı: Peki, Ölmüş Birine Nasıl Cezalar Veriliyordu?

Olumsuz bir mana yükü barındıran intihar kavramı, basitçe bir kişinin hayatına son vermesiyle açıklanabilir. Kişinin bu kararı almasındaki motivasyonun ne olduğunu bilemesek de bu olgunun asırlar evvel de var olduğunu söyleyebiliriz.

Geriye dönüp bakınca Orta Çağ öncesinde bile intiharla ilgili pek çok bilgi var. Bunun en kıymetlisi de intihara iten sebepler ve insanların, ölen kişinin akabinde takındıkları tavır!

Çoğu toplumlarda intihar yasaklanmış; kendini öldüren kişi sadece kendini değil, gururunu ve haysiyetini de beraberinde öldürmüş oluyordu. Pekala ancak neden? İntihar eden kişinin topluma ne üzere bir ziyanı olabilirdi kendinden öteki?

Olayı en başından ele alalım. Antik Yunan ve Roma’da intihara dair elimizde bilgiler mevcut.

Tarih boyunca hem toplu hem de ferdî olarak birçok intihar örneği görülür. Araştırmacılar, Orta Çağ’dan öncesine kadar uzanan intiharın çok sık yaşandığını tespit etmişlerdir. Bilhassa Antik Yunan’da toplulukların çok sık intihara kalkıştığını, bu durumun sebebinin ise yaşlılık ve hastalığa bağlandığı düşünülüyor.

Özellikle soylu bireyler, vücutlarını hasta ve acı içinde görmeye dayanamaz, hayatlarına son verirlerdi. Onlar için bu türlü yaşamak onursuzluktu. Doğal olan bu durum onursuzlukken intihar onurlu bir davranış mıydı? Evet, tam da öyleydi! Yaşamlarına kendilerinin son vermeleri, onlar için hayli asil bir davranış sayılıyordu.

Roma’da da durum pek farklı değildi.

Var olan sınıfsal toplum yapısı, köle ve soylular ortasında intiharı da ayırıyordu. Krallık periyodunda fetihler olduğu için bir insanın hayatı çok kıymetliydi. İntihar eden ise bu sebepten ötürü ağır ceza alırdı. Yanlış duymadınız, ölen kişi de cezalandırılıyordu. Ya bir darağacıyla ya da hayvanlarla!

Antik Roma’da intihar, iki sınıf dışında beğenilen karşılanıyordu: askerler ve köleler. Vatani ve ekonomik çıkarlardan ötürü uygulanan bu durum, köleler ortasında çok sık görülüyordu. Askerlerin intiharı da vatana ihanetle eş bedel sayılıyor ve kendini öldüren kişi “şerefsiz” ilan diliyordu. Bu periyotlarda bilhassa hepimizin yakından bildiği Sokrates, Nero üzere değerli isimler de intihar etmişti.

Antik Çağ’da ne kadar çok intihar hadisesi varsa Orta Çağ’da ise o kadar az görülüyordu.

Bunun en kıymetli sebebi kuşkusuz Hristiyanlığın kabulüydü. Hristiyanlık inancına nazaran, Tanrı’nın verdiği canı tekrar İlah alabilirdi. İntihar ise itaatsizliğin en uç hareketiydi. Aziz Augustinus’a nazaran intihar hakkında konuşmak bile yanlıştı zira kendini öldüren kişi katil olarak kabul ediliyordu.

12. yüzyılda kilise hukuku kitabı olan Decretum Gratiani‘de intihar edenlerin affedilmeyeceği yazıyordu. 13. yüzyılda rahip olan Aquinolu Thomas da “Summa Theologica” yapıtında Hristiyanlığın intiharı güzel göremeyeceğini belirtiyor. Kendini öldüren şahısların dini bir merasimle defnedilmeyeceği söz edilmiştir.

13. yüzyılda, kendi isteğiyle intihar eden kişinin cesedine azap yapılırdı.

Bu periyotlardan evvel intihara ait pek kayıt yok, olsa bile cesede müdahale edilmez, her insan üzere gömülürlerdi. Fakat bu devirden itibaren ölen bireye mahkeme kararıyla azap yapılır, ceset bir cet bağlanarak yerde sürüklenir ve asılırdı. Bilhassa Haçlı Seferleri’ne katılan askerlerin ruhsal olarak bu duruma dayanamayarak intihar ettiği söyleniyor.

Yavaş yavaş bu durumun azaldığı gözlemlenmişti. Azalmış mıydı, yoksa dini açıdan uygun görülmediği için saklanmış mıydı?

İntiharın metinlerde yer alması daha çok geç devirde görülür.

Özellikle Orta Çağ’da intihara sürükleyen sebepler anlatılır. Fransisken rahipler bu bahse biraz fazla değinmişler. Mesela Bonaventura, çoğunlukla bu durumdan bahsediyor. Hadise sayıları tam olarak bilinmiyor; zira aileler, intihar olsa bile bunu gizliyorlardı.

Buna dair örnekler mahkeme kayıtlarında geçiyor. Northumberland’da, 1256’da bir kayıtta bir çocuğun konuta geldiğinde annesini kendisini başörtüsüyle asmış bir halde bulduğu ancak onu söylemek yerine yatağa götürüp yatırdığı ve komşularına bunun doğal bir vefat olduğunu söyleyerek annesini kilise bahçesindeki mezarlığa gömdüğü rapor edilmiş. Hâl bu türlü olunca kayıtlara da gizlendiği için çok fazla intihar olayı geçilmiyordu.

İntihar sözü birinci kere 1637’de Thomas Browne’ın “Religio Medici” adlı yapıtında kullanıldı.

Yargı kayıtlarına intiharların birinci sefer kaydedilmeye başlanması da Orta Çağ’da yaşanmıştır. Bu nedenle Orta Çağ devrine ilişkin evraklar ortasında intiharların en sık kaydedildiği kaynaklar, isimli sicil kayıtlarıdır. Bu sicil kayıtlarında ekseriyetle kişinin ismi, intihar metodu, intiharın meydana geldiği yer ve bazen vakit bilgileri bulunurdu. Ayrıyeten cesedin bulunduğu yer ve cesedin nasıl bulunduğu hakkında da bilgilere rastlanırdı.

Bu bilgilerin araştırılması elbette maliyetli bir işti ve bu masraflar, ölen kişinin intihar ettiği düşünülüyorsa, onun eşyalarına el konularak karşılanırdı. Bu nedenle intihar etmek hataydı ve intihar eden kişinin eşyaları listelenir ve her bir eşyaya bir paha atanırdı. Örneğin, bir kova yahut süpürge üzere eşyaların pahası ekseriyetle yarım penny üzere makul bir ölçü olarak kaydedilirdi.

Adli kayıtların incelenmesi, hangi ülkede ve hangi hanedan devrinde intihar olaylarının arttığını, bu artışın yaşam şartlarını nasıl etkilediğini anlamamıza bir ipucu sunuyor.

Örneğin, İngiltere’de 1170 öncesinde neredeyse hiç intihar olayı kaydedilmezken, 1220 ile 1290 yılları ortasında hadiselerde bir artış görülmüştür. 1330 sonrasında ise intihar hadiselerinde tekrar bir azalma gözlenmiştir. Almanya’da ise Hohenstaufen devrinde intihar kayıtları bulunmazken, 1390 ve sonrasında Habsburglar periyodunda artış görülmüştür. Bu bilgiler, insanların psikolojisini etkileyen faktörleri de gösteriyor.

İntihar eden erkekler, bayanlara oranla 2-3 kat daha fazlaydı.

İntihar üzerine ayrıntılı bir araştırma yapan Alexander Murray, 1000 ile 1500 yılları ortasında kayıtlara geçmiş 546 intihar hadisesini incelemiştir. Murray’in verdiği bilgilere nazaran, bu periyotta kayıtlara geçirilen intihar hadiselerinin sayısı çok daha fazlaydı ancak birçoğu kayda geçirilmemişti. Araştırmasına nazaran, intihar olaylarının cinsiyet dağılımı incelendiğinde, erkeklerin bayanlara oranı üçte bir oranında daha fazlaydı; %74 erkek ve %26 bayan intihar olayı kayıtlara geçirilmişti.

Kadınların intihar yollarına bakıldığında, kimileri bıçak yahut sivri cisimlerle intihar etmiş olsa da en yaygın tercihin yüksek bir yerden atlamak yahut boğulmak olduğunu görmekteyiz. Kendini asmak ise çok ender bir biçimde tercih edilen bir yoldu.

İntihar eden kişinin toplumsal statüsü epeyce belirleyici bir faktördü.

Köylüler intihar ettiğinde sert cezalara tabi tutulurlarken, soylular çoklukla cezalandırılmazdı. Soyluların turnuva, av, savaş yahut sefer üzere durumlarda intihar etmeleri kabul edilebilir bir davranıştı. Bu olaylarda ölmek, gariptir ki onlar için faziletti. Soyluların intiharı, çoklukla daha anlayışla karşılanırken, köylülerin intiharları bencilce ve korkakça olarak kıymetlendirilir, bu bireylerin sorumluluklarından kaçmak için intihar ettiği düşünülürdü.

Örneğin, 1160 yılında Nottingham’da başrahip olan Le Daleli Henry, sıcak bir banyoya girerek kol damarlarını kesmiş ve kollarını sıcak suyun içine sokarak intihar etmiş. Latince metinde “utroque brachio sanguinem minuens” ifadesiyle, kanın erimesi nedeniyle intihar ettiği belirtiliyor. Le Daleli Henry’nin bu aksiyonunu gerçekleştirmesinin nedeni, manastırını terk edip yanında kalmaya başlayan sevgilisini terk etmesinin zorlanmasıydı. Zorla alınıp manastıra geri getirilmesi, intiharın büyük yankı uyandırdığı hem manastırında hem de kasabasında biliniyor.

Antik Çağlar’da bu bahisteki araştırmalar hudutlu kalsa bile bugün ruhsal açıdan birçok açıklaması var. Tarih boyunca yaşanan bu sosyolojik durumun sebebi yalnızca açıkça tabir edilememiş, hürmet duymak yerine bunun bir ayıp olduğu varsayılarak “ölmüş” kişi cezalandırılmıştı