Orta Çağ Avrupası’nda Bir Kadının ‘Cadılıkla’ Yargılanmasına Neden Olan Son Derece Normal Şeyler

Orta Çağ’da yaşamak, hele ki bir bayan olarak yaşamak hayatın acımasızlığıyla erkenden tanışmanız demekti… O periyotlar ortaya atılan “cadı” kavramı, bayanlarla özdeşleştiği için nefes alıp vermek bile cadılıkla suçlanıp ölmenize neden oluyordu.

Kulağa fecî geldiğinin farkındayız fakat en kolay durumlarda bile bayanları mevte terk edecek azaplara maruz bırakmak Orta Çağ’ın bir gerçeğiydi. Cadı neydi? Cadı olmak için yalnızca bayan olmak mı gerekliydi? Neden cadı diye bir kavram ortaya atıldı?

Bu vakte kadar masallarda, destanlarda alışık olduğumuz cadı kavramı Orta Çağ’da çok farklı emellerle kullanılmış görünüyor. Bilhassa 15. yüzyılda tepe noktasına ulaşan bu kült, Avrupa’da neredeyse bayan kıtlığına bile yol açacakmış.

Bu suçlama genelde “ermiş” dedikleri kadınlara yapılıyordu.

Özellikle Batı Avrupa’da çıkan bu akım, çok sayıda bayanın vefatıyla sonuçlandı. Genç, yaşlı demeden “cadı”lıkla suçlanan kadınlar öldürülüyor, yakılıyor ve gerekirse elleri kolları bağlanarak su kuyusuna atılıyor; çıkabilirlerse cadı olmadığı kanıtlanıyordu.

Bu uygulamaların sebebi ise daha garip; kilise kendisine bir rakip istemiyor, mutlak doğrunun sırf kendinde olmasını istiyordu. Bundan dolayı “ermiş” olarak tabir edilen bayanlar, bu uygulamaya ön sıradan kurban gidiyordu.

Cadı; Hristiyan dünyası için şeytanla iş birliği gerçekleştiren, çeşitli büyüler yapan bir imgeydi. Bayanları ve çocukları azaplarla öldürürken de bu uygulamaya cadı avcılığı diyeceklerdi.

İlk yüzleşilmesi gereken şey cadının cinsiyetidir.

Aslında cadı avcılığı çok eskiye dayanıyor. Düşünün ki 1320 yılında Papa XXII. John; cadıları yargılama yetkisi vermiş, kilisenin beşerler üzerindeki baskısı daha da sertleşmişti. Cadı diye tabir edilen bayanlar; kıtlıklar, hayvan vefatları ve kaybedilen savaşlar üzere olumsuz olayların hatalısı olarak kabul ediliyordu.

15. yüzyılın sonlarına gelindiğinde, cadılar din zıtları olarak görülüp her türlü şiddeti hak eden bir figür haline geldi. Zira kilise doğrunun tek adresiydi; okuyup öğrenmek, araştırmak dine karşı gelmek manasına geliyordu. Bu durum da yavaş yavaş kitlesel bir katliam hâlini aldı.

Tarihçiler, bu süreçte öldürülen insan sayısının yüz binin üzerine çıktığını belirtirken bu kurbanların büyük oranla bayan olduğunu söylüyor. Din adamlarına nazaran, cadıların çoğunluğunun bayan olması hayli kolay bir nedenle açıklanıyordu: Havva, yasak elmayı yiyerek tüm kötülüklerin kaynağı hâline gelmiş ve cennetten kovulmuştu. Bu nedenle o periyotta bayanlar, erkeklere nazaran daha fazla şeytani tesire açık olarak görülüyordu.

Cadı avcılığının ilk maksatları ebeler ve şifacılardı.

Henüz tıbbın ilerlemediği devirlerde, bitkilerle çeşitli ilaçlar yapan şifacı bayanlar vardı. Bu şahıslar insanları iyileştirebildikleri için “cadı” olabilme potansiyeli taşıyordu. Üstelik bilimle yakından bağlantılı olduğu için bu durum, kilisenin hiç güzeline gitmemişti. Bu uygulamaları yapan bayanlar büyücülükle suçlanırken tutuklanıp yargılanmaya maruz kalıyorlardı.

Peki bir kişinin cadı olup olmadığını anlamanın yolları nelerdi? 

Elbette kolay uygulamalardan bahsetmiyoruz. Acımasız ölümlerle sonuçlanan garip ve insanlık dışı uygulamalardan bahsediyoruz. Mesela kanama testi bunların en meşhuruydu.

Vücudun acı eşiğini ölçmek için kişinin her yerine iğneler batırılırdı, ta ki acıyı hissetmeyene kadar. Bir müddet sonra bayan aslında acıdan bağırmayı ve reaksiyon vermeyi keserdi, kanı çekildiği içinde kan gelmezdi bu da cadı olduğunu kanıtlamak için kâfi bir kanıt olurdu. 

Halka açık bir mahkemede bireylerin kendini savunma hakkı veriliyordu. Âlâ beğenilen lakin sonucunda vefat varsa neden savunma yapılıyordu?

Yapılan savunmaların aslında rastgele bir geçerliliği olmadığını buradan anlayabilirsiniz. Halka açık bir formda mahkeme kuruluyor, cadılıkla yargılananlar kendini savunuyor; yargılama sonucunda -çoğunlukla- hatalı görülen kişi yakılarak ya da çeşitli formüllerle öldürülüyordu. Nedenini merak ediyorsanız çabucak anlatalım.

Mahkeme aslında bu işi bir nevi paraya dökmüştü. Çünkü yakılacak kişi şayet zenginse kilise, o kişinin malına el koyma hakkına sahipti. Bu o denli bir noktaya vardı ki sokaktan geçen herkesi cadı diye çevirip öldürmeye kalkıyorlardı. Birçok kişi, bu hareketin bayan düşmanlığı hareketine ilham verdiğini düşünüyor.

İnanışa nazaran; cadılık yapan bayan, erkeğin cinsel organını vücudundan koparabilirdi.

Kadın; tabiatı gereği zayıf, inancından çabuk dönen, kolay aldatılabilir ve zevklerin basitçe esiri olan bir kimlik taşıyordu. Pekala neye nazaran, kime nazaran bu cadılıkla yargılanmalar oluyordu?

Çok kolay bir örneği: inanç. Evet, neye inanırsanız inanın Hristiyanlık haricinde inandığınız şey yüzünden cadı olarak yargılanmanız kaçınılmazdı. Hristiyan olmayan şahıslar, mahkeme tarafından yargılanarak “dine” döndürmeye çalışılıyor, dönmeyenler ise cadı olarak cezalandırılıyordu. Engizisyonun yargılamaları, dinî vaaz ve azapları yapanları engizitör ismi verilen bireyler tarafından oluyordu. 

Bunun için de kurallar koyuldu, bugünkü Avrupa ceza hukukunun başı da sayılabilecek olan 1670 Emirnamesi, bunun en hoş örneğidir.

Uygulanan azaplar çok acımasızcaydı. Kazığa bağlayıp yakma, vidayla baş ezme gibi çeşitli azap metotlarının uygulandığını görüyoruz. Bu azaplara başlamadan evvel bireye ruhsal şiddet uygulanır, azap aletleri tek tek tanıtılır ve kiliseden af dilemesi beklenirdi. Bunun dışında şahısların cadı olup olmadığını anlamak için uygulananlardan bir diğeri da su deneyiydi.

Eller ve ayaklar önden bağlanarak çıplak bir formda ırmağa bırakılan sanık, batmaz da yüzerse ruhunun şeytan tarafından ele geçirildiğine inanılırdı. Bunun bir başka formu de kanatmadır. Cadı olduğuna inanılan bayanın şeytan ruhunu taşıdığı düşünülmekte ve bu yüzden de dışarıdan bakıldığında görülmeyecek olan şeytana ilişkin bedeninde bir iz taşıdığı söylenirdi.

Cadılıkla suçlanmak için ebe ya da büyücü olmanıza gerek yoktu.

Belki yalnızca bayan olmak, tahminen de birinin sevmediği bir kişi olmanız kafiydi bunun için. Beşerler o periyotlar bunu, iftira atmak için uygulanan bir usule çevirmişler. Hoşlanmadıkları birinden kurtulmak isteyen beşerler, cadı olduğunu kiliseye şikâyet ediyor ve öldürülmesini bekliyordu. Kilisenin var olan gücünü kıracak rastgele bir şey de direkt olarak yasaklanıyordu.

Mutlak güç kilisede olmalıydı, bu yüzden klasik tıbbın ilerlemesinde bir nebze de olsa katkıları olan şifacılar, mahkemelerde yargılanan en değerli sınıfı oluşturmuştu. Bayanların bazen bayan olduğu için yargılandığı, sadece cinsiyetinden ötürü yüzyıllardır kırılamayan ataerkilliğin sonucunda bin türlü azaba maruz kaldığı da bilinen bir gerçektir.

Cadı avına sanıldığı gibi kurban gidenler uçan süpürgeli, uzun burunlu ve yaşlı kadınlardı sanıyorsanız, yanılıyorsunuz. Kızıl saçlı olmak, çilli bir yüze sahip olmak, ağrısız doğum yapmak, menopoza girmek, zengin olmak, dinî inançlara çok bağlı olmak, yaşlanmak, zayıf olmak, doğum lekesi, tembellik, esnemek…

Bu listeyi o kadar uzatabiliriz ki, fakat günlük aktiviteleri bile buraya yazmanın bir manası yok. Zira bu kadar basit sebeplerden bile “cadı” olarak yargılanabilirdiniz. 

Orta Çağ’ın karanlık bir yüzü de bu noktada karşımıza çıktı, 15. yüzyılda Avrupa’da tesirini gösteren cadı avcılığı, insanların övündüğü ancak o periyotta nüfusun yarısından fazlasını yok ettiği berbat bir periyoda tekabül ediyor. Şu an tahminen cadılık ismi altında yargılanmasa da pek çok bayan yalnızca kimliğiyle bile benzeri senaryolar yaşıyor.