Ölen Arkadaşlarının Fotoğrafına Bakıp Ağladıkları Bile Görülen Hayvanlar, Gerçekten İnsanlar Gibi Yas Tutarlar mı?

Ara sıra, hayvanlarla ilgili haberlerde, “Ölen sahibinin akabinde 1 hafta yemek yemedi.”, “Ölen kardeşinden sonra 10 gün ağladı.” üzere olaylar karşımıza çıkar. Pekala hayvanlar sahiden de beşerler üzere mevti anlayıp yas fiyat mı?

Yavrusu ölen bir balinanın, yavrusunun cesedini 2 haftadan uzunca bir müddet yanında taşıması; kesimhanelerde arkadaşlarının öldüğünü gören ineklerin acı acı bağırması; yunus parkına tutsak edilmiş bir yunusun arkadaşı ölünce havuzun tabanına batması ve yalnızca nefes almak için yüzeye çıkması; Coco isimli gorilin, ölen kedi arkadaşının fotoğrafına bakarak ağlaması örneklerinin hepsi sahiden yaşandı.

Yani hayvanların, “ölüm” konseptine farklı yansılar verdiği inkâr edilemez bir gerçek ama bunu hangi motivasyonla yaptıkları ve ölümü insanlarda olduğu üzere algılayıp algılayamadıkları merak konusu.

Hayvanlar, mevte karşı çeşitli yansılar gösterebiliyor.

Hayvan tiplerine nazaran farklılık gösterebilen vefat yansıları çoklukla; yemeden içmeden kesilme, sosyalleşmeyi bırakma, sessizleşme ve fazla ahenge formunda görülebiliyor. Kulağa insanlardakiyle epeyce misal geliyor değil mi? 

Filler, en bilindik yas tutan hayvan örneklerinden biri.

Afrika filleri, arkadaşlarının yahut akrabalarının ardından adeta bir cenaze töreni yapıyor. Onların kemiklerinin etrafında dolaşıyorlar ve cesetlerin üzerinde hareketsiz, başları eğik bir halde uzun müddet sessizce oturuyorlar.

Asya fillerinde gözlemlenen öteki bir değişik ritüel daha bulunuyor. Cesedi kısım ve yapraklarla örtüyorlar ve bir cenaze merasimi düzenliyormuşçasına etrafında yürüyorlar.

Ayrıca nadiren de olsa karşılaşılan bir davranışları daha var: Bazı dişi filler, ölen yavrularını gövdelerine sararak günlerce yanlarında taşıyorlar. Ne dersiniz, sanki bu hakikaten de insansı bir kederin göstergesi mi? Sadece meraklılar mı yoksa sıkıntı de mi hissediyorlar?

Yavrusunun meyyit vücudunu 17 gün boyunca yanında taşıyan katil balinanın bu manzaraları hem yürek burkup hem de çok şaşırtmıştı:

Kargalarda görülen davranışlara bakarsak tüm hayvanlar için geçerli bir mevt konseptinin ve tasasının olmadığını anlayabiliriz.

Kargalar, meyyitin etrafında toplanır ve adeta curcunalı bir tören düzenlerler. Cesedi incelerken bağırabilir, gagalayabilir, saldırabilir ve hatta bazen ölüyle çiftleşmeye bile çalışabilirler.

Buradan yola çıkan kimi araştırmacılar; kuşlardaki mevt kavramının onlarda tehdit, risk ve savunmasızlık duygularını uyandırabileceğini öne sürüyor. 

Türlerdeki toplumsallık düzeyi arttıkça yas ihtimali de artıyor.

Hayvanların bir tipi olan biz beşerler, toplumsal varlıklarız. Öteki hayvan cinslerinde ise daha ferdi yaşayan ve toplumsallıktan uzak olanlara rastlamak mümkün.  Bizlerin ölüme verdiği yansılar ve ona atfettiği manalar muhtemelen öteki tüm canlılardan daha yüksek düzeyde. Bilim insanları da bir çeşit ne kadar sosyalse yas tutma mümkünlüğünün da o kadar yüksek olacağını söylüyor.

Örneğin bize en yakın çeşit olan maymunları düşünelim. Onlarda da meyyitin gerisinden yemek yememe, toplumsallıktan uzak kalma üzere davranışlar ortaya çıkabiliyor ve birebir insanlarda olduğu üzere, toplumsal etrafları onların yanında olup bir şeylere teşvik etmeye çalışıyor.

Yas tutabilmek için ‘ölüm’ kavramını anlamak gerekmez.

Hayvanların, ‘ olayları ve kavramları anlamlandırmak’ üzere bir yeteneklerinin olması tuhaf geliyor olabilir lakin niyet ve his dünyalarında bizim hâlâ bilmediğimiz çokça şey var.

Ölüm kavramını anlamaları için ise biz insanlardaki üzere, “Bundan sonra onu asla göremeyeceğim, onunla yeni anılar biriktiremeyeceğim.” gibi komplike fikirlere girmeleri gerekmez. Sadece kafa karışıklığı yaşıyor yahut dehşet ve gerilim hissediyor olabilirler.

Hayvan bilişi ve hisleri konusunda daha fazla araştırmaya gereksinimimiz var.

Hayvanlardaki üzüntü duygusu ve mevte karşı verdikleri yansılarla ortaya çıkan sorular, hayvanların his durumları ve bilişsel kapasiteleri hakkında çok daha fazla çalışmaya muhtaçlığımız olduğunu gösteriyor. 

Ölüme karşı reaksiyon verdikleri belirli ancak bu yansıyı tam olarak nasıl bir motivasyonla yaptıkları ya da bilişlerinin bu durumu tam olarak nasıl algıladığı ve neler hissettikleri hâlâ net bir biçimde bilinemiyor.