Bugün dünyanın en tanınan kentlerinden bir tanesi olan New York, aslında birkaç yüzyıl evvel Hollandalıların elindeydi ve buraya New Amsterdam deniyordu. Hollandalılar tarafından ticari bir merkez haline getirilen bu kent İngilizler tarafından ele geçirildikten sonra kıtanın en değerli lojistik geçiş noktalarından birine dönüştü. Bu dönüşüm öyküsü ise sinemalara mevzu olacak cinsten.
Hepimizin bildiği üzere yeni kıta Amerika 1492 yılında Christopher Columbus tarafından keşfedildi. Bu keşif sonrası arka arda adaya İspanyollar ve İngilizler geldi. Lakin çok bilinmez ancak yeni kıtaya gelenler ortasında Fransızlar ve Hollandalılar dahil pek çok farklı ülke vardı. Daha da değişik olan ise bugün isminden bile bir devir İngiliz sömürgesi olduğu anlaşılan New York, bir vakitler New Amsterdam olarak anılıyordu ve Hollandalıların elindeydi.
Amerika dediğimiz kıta üzerindeki tüm ülkeler, yerlileri katleden Avrupalılar tarafından kurulmuş olduğu için aslında Avrupa siyasi dünyası ile bu yeni ülkeler ortasında direkt bir bağlantı vardır. Avrupa ülkeleri ortasında yaşanan çatışmalar New Amsterdam kentini doğurmuş, yeniden tıpkı çatışmalar New Amsterdam ismini tarihin tozlu sayfalarına gömerek yerini New York’a bırakmıştır. Kentin bugüne nasıl geldiğinin öyküsü ise bir Amerikan düşü üzere.
Önce biraz geçmişe, Hollanda’nın İspanyolların elinde olduğu periyoda gidelim:
Avrupa tarihinde yaşanan olayların ayrıntıları hayli baş karıştırıcı olabileceği için öykümüze Hollanda İhtilali ile başlamak en yeterlisi olacak. Sayısız siyasi ve mezhepsel çatışma sonucunda bugün Hollanda olarak bildiğimiz bölge İspanyolların elindeydi. Hollanda halkı bu duruma sessiz kalmadı ve 1566 yılında Hollanda İhtilali yapılarak bölgedeki yedi eyalet 1579 yılında Utrecht Birliği ismi altında birleşti.
1581 yılında Abjuration Yasası ile bağımsızlığını ilan eden birlik, İspanya ile Seksen Yıl Savaşı olarak isimlendirilen bir gayretin içine girdi. Birleşik Hollanda Cumhuriyeti ismini alan ülkenin bağımsızlığının İspanyollar tarafından kabul edilmesi ise lakin bu kanlı savaşlar sonunda 1648 yılında imzalanan Vestfalya Antlaşması ile mümkün oldu.
Hollanda altın çağını yaşarken yeni kıtada ticari faaliyetler yapmaya başladı:
Bir yandan sürdürdüğü savaş ile bağımsızlık gayreti veren Birleşik Hollanda Cumhuriyeti, bir yandan da Verenigde Oostindische Compagnie yani Birleşik Doğu Hindistan Şirketi ve Geoctroyeerde Westindische Compagnie yani Batı Hindistan Şirketi ile dünyanın farklı noktalarında ticaret yapıyordu.
17. yüzyılda Avrupa’da da tesirli ticari faaliyetler yürüten Hollanda için bu devir altın çağ olarak isimlendirilir ve pek çok Hollandalı sanatçı bu periyotta değerli eserler vermiştir. Elindeki ticari gücü en düzgün biçimde kıymetlendirmek isteyen Hollanda, Atlantik Okyanusu’nu aşarak yeni kıta Amerika’ya gitti.
Bu sırada yaşanan İngiltere – Hollanda çatışmasından da bahsetmek gerekiyor. İki devlet ortasında 1652 ve 1674 yılları ortasında üç farklı savaş yapıldı. Birazdan anlatacağımız üzere bu büyük savaşlar sonucunda Hollanda’nın değerli şirketleri iflas etmiş ve Hollanda’nın elinde bulunan kolonilerin büyük kısmı İngiltere’ye geçmiştir.
New Amsterdam, kıtanın yeni ticari merkezi oluyor:
1609 yılında İspanya ile Birleşik Hollanda Cumhuriyeti ortasında 12 yıl sürecek bir ateşkes antlaşması imzalandı. Bu boşluğu fırsat bilen Hollanda hemen yeni kıta Amerika’nın yolunu tuttu ve bugün Delaware Irmağı, Hudson Irmağı, Connecticut Irmağı olarak isimlendirilen bölgeler ortasında New Netherland yani Yeni Hollanda olarak isimlendirdiği ticari bir merkez kurdu.
New Netherland bölgesinin başşehri ise New Amsterdam olarak isimlendirilmiştir. New Amsterdam bölgesinde Hollandalıların elinde tuttuğu ticaretin temel metası kürktü. Batı Hindistan Şirketi tarafından yürütülen bu ticarete özel yatırıcımların da katkı sağlaması istendiği için kürk üzerindeki monopol kaldırıldı.
Tekelin kaldırılması ile birlikte mahallî yatırıcımların da dahil olduğu bir kürk, tütün, yiyecek ve maalesef köle piyasası kuruldu. Bölgedeki Burgomasters ve Schepens Mahkemesi memleketler arası ticareti destekleyecek pek çok karar aldı. O denli ki 1650’li yıllara geldiğimizde New Amsterdam tam manasıyla bir ticaret ve nüfus patlaması yaşıyordu. Hollanda’nın bu gücü elinden kaybetmesi çok sürmedi.
New Amsterdam İngilizlerin eline geçiyor ve New York oluyor:
İngiltere ve Hollanda ortasında 1652 ve 1674 yılları ortasında üç farklı savaş yapıldığı söylemiştik. İşte bunlardan bir tanesi de New Amsterdam topraklarında yaşandı. Aslında buna pek de savaş denemez. 1664 yılında dört İngiliz savaş gemisi New Amsterdam limanına yanaştı ve kısa mühlet içerisinde bölgenin denetimini ele geçirdi.
New Amsterdam İngilizler tarafından ele geçirilince birinci olarak ismi değiştirildi ve New York ismini aldı. Devrin İngiltere Hükümdarı II. Charles, New Amsterdam ele geçirildikten sonra bölgeye vali olarak kardeşi York Dükü II. James’i atamıştır. Sonraki yıllarda kral olacak olan II. James de bölgeye New York ismini uygun görmüştür. Bu isim bugün bile pek sevilmez ve Amerika’nın doğuluları genel olarak kente The City demeyi tercih ederler.
New York uzun mühlet köle pazarı olarak kullanıldı:
New York bir günde New York olmadı elbette. Hollandalılar tarafından zaten ticari olarak muhakkak bir nizam oluşturulmuş olan kent bu formda uzun müddet faaliyetlerine devam etti. 1778 yılında Amerika Birleşik Devletleri kurulduktan sonra 2 yıl başşehirlik yaptı ancak sonra başşehir Washington’a taşındı.
Şehrin asıl değişimi ise 19. yüzyıla başladı. Pek çok göç alan New York’taki Central Park 1857 yılında açıldığı vakit peyzaj mimarlığı yapılan birinci parktı. Bu güzelim park uzun yıllar köle ve hayvan pazarı olarak kullanıldı. Kölelik aykırısı hareket başladığı vakit da farklı bir biçimde birebir park protestoların merkezi olmuştur.
New York metrosunun 1904 yılında açılmasıyla birlikte kent tüm ülkenin en kıymetli lojistik merkezlerinde biri haline geldi. Kolay ulaşılabilir olması nedeniyle irtibat, ticaret ve endüstrinin kalbi pozisyonundaydı. 1916 yılında Afrikalı Amerikalıların favori göç noktası oldu. 1920 yılında Londra’dan bile daha kalabalık bir kent haline gelmişti.
Bugün dünyanın kalbi New York’ta atıyor:
İkinci Dünya Savaşı sonrası göçmenler ve gaziler New York’a geldi. Wall Street burada kuruldu, Birleşmiş Milletler Genel Merkezi buraya yapıldı, Dünya Ticaret Merkezi burada. Sağolsunlar Amerikan dizi ve sinemaları sayesinde artık hepimiz biliyoruz ki New York dünyanın kalbinin attığı yer haline geldi.
İngilizler ele geçirmeden evvel New Amsterdam ismine sahip olan New York kentinin kıssasından bahsederek tarihin tozlu sayfalarında bir seyahate çıktık. Evet dünyanın kalbi New York’ta atıyor lakin Amerikan yerlilerinin kanı üzerine inşa edilmiş bir kalp ne kadar pak atar onu bilemeyiz.
