Millî Mücadele Tarihimizin Önemli Figürlerinden Cemal Paşa’yı Arapların ‘Zalim Türk’ Olarak Anmasının Ardında Yatan Sebep
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önderlerinden biri olarak tanıdığımız Cemal Paşa, Osmanlı Devleti’nin bahtını belirleyen devirde tarih sahnesinde olan değerli bir figürdü.
Âdeta çölün ortasında bir sahra prensi üzere dolaşan Cemal Paşa, düşmanlarını dahi kendisine hayran bırakacak bir asaletle göz kamaştırıyordu. “Üç Paşalar İktidarı” olarak anılan bu periyotta, Adana’da yaşanan büyük bir felakette Ermenilere uzattığı merhamet eli, bir mühlet sonra Şam’da Araplara karşı gökten inmiş bir lanete dönüşmüştü. Bu durum da Araplar tarafından daima nefretle anılmasına sebep oldu. Pekala neydi bunun sebebi?
Adını tarihe yazdıran Cemal Paşa Ulusal Uğraş Devri’nde büyük muvaffakiyetler elde etti.
Osmanlı Devleti’nin son devirlerinde kıymetli bir askerî başkan ve devlet adamı olarak tanıdığımız Ahmet Cemal Paşa, 1872’de İstanbul’da doğdu. II. Abdülhamid periyodunda mesleğine başlayan Cemal Paşa, 1895’te Harp Akademisi’nden mezun olduktan sonra çeşitli misyonlarda bulundu.
Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunu temsil etti ve bilhassa Suriye ve Filistin cephesinde bulunması aldığı önemli vazifelerden biriydi.
Cemal Paşa’nın liderlik ettiği ordu, Çanakkale Savaşı’nda muvaffakiyetler elde etti.
Paşa, evvel Kuleli Askeri İdadisi‘nde, akabinde Mektep-i Harbiye-i Şahane’de eğitim gördü. Askerlik mesleğinde Selanik bölgesindeki müfettişlik misyonu, ona pek çok kıymetli ismi tanıma fırsatı sunarken casus takibinde sergilediği yürekle de muteber bir asker olduğunu herkese kanıtlamıştı.
Cemal Paşa, Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’ne katılmasıyla İttihat ve Terakki içinde süratle yükselmeye başladı. Hayatındaki dönüm noktası, 31 Mart Hadisesi sonrası Hareket Ordusu ile İstanbul’a girmesi oldu.
İttihatçıların İstanbul’u denetim etmeleri sonrası oluşturulan Divan-ı Harb-i Örfi (Mahkeme) üyelerinden biri de Cemal Paşa’ydı.
Ona verilen misyonlar ortasında en kıymetlisi, Adana’ya vali olarak atanmasıydı. Meşrutiyetle gelen bahar havasını bilakis çeviren olayların başında “Adana Olayları” geliyordu. Ermeniler, Adana’da bağımsız bir devlet kurma teşebbüsünde bulunmuş lakin bu teşebbüs büyük katliamlarla sonuçlanmıştı. Cemal Paşa, bölgeye vardığında yaşananları anılarında şu halde anlatacaktı:
Paşa, birçok kesim tarafından zalim bir yönetici olarak görülmüş olabilir lakin Adana’daki mağdur insanların ve ziyan gören Türk ailelerin yaralarını kısa müddette sarmasındaki katkısı asla yadsınamaz.
Büyük bir isyanın yıkıcı tesirlerine maruz kalan Adana’yı süratle tekrar inşa etmeyi başardı.
Su kuyuları, liyakat sahibi memurlar ve güçlü bir jandarma sistemiyle Adana’nın öncü valisi olarak gereken her şeyi yaptı. Gösterdiği şefkat dolu idare stiline karşın Paşa’nın Bağdat Valiliği sırasında takındığı sert mizacı ismi duyulduğunda korku duyulan bir figür haline gelmesine neden oldu.
Bu tavrı, Arapların hafızasında Türk imajını değiştirecek kadar tesirli olmuştu.
Cemal Paşa’nın Arapları idam etmesi hâlâ tartışılan bir sıkıntıdır.
Aslında bu hususla ilgili genel kabul görmüş şey, Cemal Paşa’nın Osmanlı Devleti’nin Arap bölgelerini kaybetme riskini önlemek ve Arap milliyetçiliğini denetim altına almak amacıyla bu sert tedbiri hayata geçirmesidir.
1911-1915 yılları ortasında Bağdat Valisi olarak vazife yaptığı periyotta Osmanlı’nın Arap topraklarında Arap milliyetçiliği hareketinin güçlenmeye başladığını gözlemledi. Bu durumu bastırmak için de sert önlemler almaya karar vermişti.
1915 yılında, Bağdat’ta kurulan askerî mahkeme aracılığıyla Cemal Paşa, Arap milliyetçiliği hareketine katılanları yargıladı ve birçok kişiyi idam cezasına çarptırdı. Pir Mahmut Hayrullah, Pir Muhammed Said el-Haşimi ve Pir Ali el-Kürdi üzere Arap milliyetçiliğinin önde gelen isimleri idam edilenler ortasındadır.
İngilizlerle iş birliği yapan ayrılıkçı Arapların bir kısmını da göç ettirdi.
Arapları idam ettirmesi, kısa vadede Arap milliyetçiliğini bastırmada başarılı olsa da uzun vadede Arapların Osmanlı İmparatorluğu’na olan itimadını sarsarak bu toprakların kaybına yol açan kıymetli bir etken hâline de gelmişti.
Cemal Paşa’nın Araplar, Ermeniler ve Museviler üzere Suriye’deki etnik kümelere yaklaşımı, Osmanlı Devleti’nin bağımsızlığına ve birliğine ziyan verme kaygısıyla şekillenmişti. Bu nüfusların, devletin bağımsızlığını tehdit etmeyecek bir duruma getirilmesini sağlamak için çalıştı.
Osmanlı topraklarını İngiliz “tecavüzünden” kurtarmayı kutsal bir vazife olarak görmüş ve bu gayeye ulaşamasa da gerektiğinde “Süveyş Kanalı’nın kendisinin ve arkadaşlarının cesetleri ile” doldurmaya hazır olduğunu bile söz etmişti.
I. Dünya Savaşı’nda Suriye’de Dördüncü Ordu Kumandanı olarak vazife yapıyordu.
Başlarda Arap ayrılıkçılığını göz gerisi eden Cemal Paşa, savaşın ilanından sonra İngiltere ile Fransa’nın Beyrut’taki konsolosluk binalarında arama yaptırmış ve bu aramada Arap cemiyetlerine ilişkin birtakım belgeler bulmuştu. Belgeler “Cemiyet’üs-Suriyetü’t-Arabiyye”nin bağımsızlık için faaliyet gösteren örgütlerin başında olduğunu gösteriyor, hatta 1915’te Suriye halkına hitaben yazılmış bir bildiriyi barındırıyordu.
Cemal Paşa, bu evrakları ele geçirdikten sonra Âliye kasabasında bir askerî mahkeme kurdu ve 33 Arap aydınını yakalayıp yargılamak üzere mahkemeye sevk etti. Yargılananlar ortasında Arap dünyasının önde gelen entelektüelleri, gazeteciler, Osmanlı Parlamentosu’nun kimi Arap üyeleri ve bir rahip bulunmaktaydı.
1916’nın 6 Mayıs’ında Şam’ın “Merce” ve Beyrut’un “Burc” Meydanlarında asıldılar. Mahkûmların aileleri başta olmak üzere binlerce Arap, Anadolu’nun çeşitli yerlerine sürgüne gönderildi.
Bu idamlar, Suriye’de seçkin aydınların azalmasına ve Arap aydınlanması hareketinin Mısır’a kaymasına neden oldu.
Cemal Paşa, Âliye kasabasında kurulan mahkemenin çalışmalarını tamamladıktan sonra bu mahkemenin hata kanıtı kabul ettiği dokümanları ve gerekçeli kararı içeren “Âliye Dîvân-ı Harb-i Örfîsi’nde Rü’yet Olunan Mes’ele-i Siyasiyye Hakkında İzahat” isimli bir kitap yayınlattı. Bu kitap, Arap bağımsızlık örgütlerinin yazışmalarını, Suriyelilerin Fransa’dan talep ettiği himaye ile ilgili dokümanları ve Suriye halkına yayınlanan isyan bildirilerini içeriyordu. Okumak isteyenler için kitap, 2008’de Cahit Kayra tarafından günümüz Türkçesine çevrilerek “Arap İhtilâli ve Şam Mahkemesi” ismiyle yayımlandı.
Sözü edilen bildiride ise Türklere ilişkin birçok hakaret ve isyan başlangıcı içeren cümleler yer alıyordu.
Tüm bunların akabinde Ulusal Uğraş’ın baş kahramanlarından olan Cemal Paşa, 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis’te, yanında bulunan iki yaveriyle birlikte sokak ortasında Rus-Ermeni iş birlikçileri tarafından öldürüldü. Ermeniler kendisini “şefkatli bir Türk valisi” olarak anarken, Araplar onu ebediyen “zalim bir Türk yönetici” olarak hatırlıyor.
Tarih ile ilgili öbür içeriklerimiz:
