Kaç yaşında olduğumuz ve günün hangi saati olduğu fark etmeksizin elbet hepimizin vazgeçilmez içeceklerinden biridir çay. Bu lezzetin yanında ona eşlik eden tabakları da uzun yıllardır süregelen bu çay geleneğinin daimi tamamlayıcılarından.
Söz konusu çay tabağı olunca çok çeşitli modelleri bulunsa da direkt gözümüzün önüne gelen kırmızı beyaz renkli tabaklar, bize kahve ve kıraathaneleri hatırlatıyor ve âdeta “hey gidi günler” dedirterek bizi çok eskilere götürüyor.
Peki dünden bugüne devamlılığını koruyan ve çayların daha da lezzetli olduğunu düşündürten bu tabağın sırrını hiç merak etmiş miydiniz?
Türkiye’de klasikleşen ve tıpkı vakitte ulusallaşan bu tabağın ismi aslında “Acem çay tabağı”.
Adından da anlaşıldığı üzere bu tabağın kökeninin İran’a ilişkin olduğu düşünülüyor ve bu bölgede “nalbeki” ismiyle anılıyor. Uzun yıllar boyunca kullanılmış ve günümüzde de varlığını hâlâ sürdüren bu çay tabağının tasarımının kime ilişkin olduğu ise muamma.
Türkiye’de bu tasarımı birinci etapta üretip dağıtımını yapan kuruluşun İstanbul Porselen olduğu varsayım ediliyor. Hatta bu tabağa halini veren kalıpların hâlâ varlığını sürdürdüğü ve üretimine de bu halde devam edildiği biliniyor.
Peki bu çay tabaklarında içtiğimiz çayın tadı neden daima bir öteki?
Nalbekilerin üzerindeki renk ve formlar, ölçüsüz bir dizayndan fazla birkaç bilinmeyen anlam barındırıyor. Birinci etapta bu çay tabağına gözümüz iliştiğinde canlı kırmızı renkler dikkatimizi çekiyor. Mavi ve yeşil renklilerinin kullanımı az da olsa devam etse de genelde kırmızı oluşuyla ulusallaşan bu tabaklardaki kırmızılıkların yanında, tabağın dizaynının geri kalanına ise beyaz renk hakim.
Bu kırmızılıkların manası, çayın geldiğinde tavşan kanı görünmesini sağlamak. Şayet tabağın tamamı kırmızı renk olsaydı birinci etapta muhtemelen çayın acı ve bayat olduğunu düşünecektik.
Renklerin bizde bıraktığı tesirler göz önüne alındığında tekrar tabağın büsbütün kırmızı olması durumunda negatif alanlar fazlalık taşıyacaktı. Aslında genel prestijiyle dizaynda beyaz kullanılmasının maksadı, bu negatif algıyı dağıtmak. Bu sayede bu çay tabağıyla önümüze gelen çay, bize lezzetli izlenimini veriyor.
Renkler tamam, ya motifler?
Nalbekilerin orta kısmında yer alan çiçek motifine penç ismi verilir. Penç, Türk sanatına ilişkin süsleme eserlerinde, çoğunlukla karşımıza çıkan bir desen olmasının yanında Farsçada “5” manasına gelir ve yeniden bu motif yaprak sayısına nazaran isimlendirilir.
Yan tarafta yer alan kırmızı lekelerin de parmak izlerini temsil ettiği ve 7 tane olması sebebiyle haftanın günlerini söz ettiği konusunda çeşitli görüşler bulunmakta. Hatta kimi köy ve kasabalarda da yapıldığı bilinen bu tabaklardaki kırmızı renkli beneklerde, köylü bayanların dokunuşu olduğu da söylentiler ortasında.
Kırmızı beneklerin yanında devam eden bir öteki çiçek figürleri ise Rumi.
Her bölümde değerli bir motif olarak kullanılan ve pek çok farklı çeşidi bulunan Rumi, “Anadolu’ya ait” manasına geliyor. Vaktiyle İran yaylalarına kadar uzanan Anadolu yarımadasına “Diyâr-ı Rum” denilmesinden ötürü motife bu isim verilmiş.
Her birimizi farklı yerlere götüren ve çay içme kültürünü bütünleştiren bu çay tabaklarının gerisinde gizlenen manalar, aslında bu sebeplerle onları kullanmamıza ve çayı daha da keyifli içmemize katkı sağlıyor.
